Dəstəmaz: Redaktələr arasındakı fərq

'''Dəstəmaz''' ( Ərəbcə: '''الوضوء''') [[Qürbət qəsdi|Allaha yaxınlıq niyyəti]] və xüsusi qaydalarla üzü və əlləri yumaq, baş və ayaqlara məsh çəkməkdir. Dəstəmazın özü [[Müstəhəbb|müstəhəbbdir]]; Amma [[Namaz|namazın]], təvafın və digər bəzi [[İbadət|ibadətlərin]] düzgünlüyünün şərti dəstəmazla yerinə yetirilməsidir. Dəstəmazsız [[Quran]] sətirlərinə və [[Allah|Allahın]] adına toxunmaq olmaz. [[Məscid|Məscidə getmək]], [[Quran|Qurani-Kərim]] oxumaq kimi hallarda dəstəmaz almaq müstəhəbdir. Tarixi mənbələrə görə, dəstəmazın hökmü Peyğəmbərin (s) peyğəmbərliyinin əvvəlində [[Məkkə|Məkkədə]] bəyan olunub. [[Maidə surəsinin altıncı ayəsi]] və həmçinin [[14 məsum|məsumlardan]] nəql olunan 400-dən çox rəvayət dəstəmaz haqqındadır. Hədislərdə dəstəmazın və dəstəmazın təzələnməsinin günahların pak olmasına, qəzəbin aradan getməsinə, ömrün uzanmasına, məhşərdə üzün nurlu olmasına və ruzinin artmasına səbəb olduğu bildirilir.<br>

== Tərif ==

== Hökmlər ==

: ''Əsas məqalə: [[Dəstəmaz ayəsi]]''

=== Dəstəmazın növləri ===

=== Tərtibi dəstəmaz ===

=== İrtimasi dəstəmaz ===

<blockquote>''Aslai'': [[İrtimasi dəstəmaz|'''İrtimasi dəstəmaz''']]</blockquote>İrtimasi dəstəmaz o deməkdir ki, insan [[niyyət]] etdikdən sonra<ref>Mirzaye Qumi, Cameuş-şitati fi əcvəbətis-sualat, h.q 1413, c.1, s.32</ref> dəstəmaz niyyəti ilə üzünü, sonra isə əllərini suya batırmalıdır.<ref>[https://bahjat.ir/fa/ahkam-categories/14260/وضوی-ارتماسی «وضوی ارتماسی»]Mərkəze tənzim və nəşre asar Ayətullah Behcət</ref> İrtimasi dəstəmazının ikinci üsulu isə belədir ki, əvvəlcə üzünü və əllərini suya batırır, dəstəmaz almaq niyyəti edir, sonra isə onları sudan çıxardır.<ref>İmam Xomeyni, Tozihul-məsail, h.q 1426, s.61</ref> İrtimasi dəstəmazda Üz və əl yuyulduqdan sonra məsh edilir.<ref>Xamanei, Əcvəbətul-istiftaat, h.q 1424, s.21</ref>

=== Cəbirə dəstəmazı ===

: ''Əsas məqalə: [[Cəbirə dəstəmazı]]

Bəzi hallarda dəstəmaz əvəzinə təyəmmüm etmək vacibdir; Məsələn, namazın vaxtı o qədər dar olar ki, dəstəmaz almaq namazın hamısının və ya bir hissəsinin vaxtından sonra qılınmasına səbəb olar.<ref>Fəllahzadə, Əhkame din, h.ş 1386, s.46</ref> Həmçinin su olmayan və ya suyun bədənə zərərli olduğu yerlərdə dəstəmaz əvəzinə [[Təyəmmüm|təyəmmüm]] yerinə yetirilir.<ref>İbn İdris Hilli, Əs-sərair, h.q 1410, c.1, s.135</ref> [[Cənabət qüslu]] verən şəxs namaz qılmaq üçün dəstəmaz almamalıdır. Həmin qüsl dəstəmazı da əvəz edər.<ref>Fəllahzadə, Əhkame din, h.ş 1386, s.57</ref>

== Dəstəmaz necə batil olur? ==

* İnsanlardan sidik, nəcis və ya mədə yelinin çıxması.

* Yuxu (qulaqlar eşitməsin və gözlər görməsin), dəlilik, sərxoşluq və huşsuzluq.<ref>Yəzdi, Əl-urvətul-vüsqa, h.q 1419, c.1, s.330-331; Feyz Kaşani, Mutəsimuş-şiə, h.q 1429, c.1, s.241</ref>

* [[Qüsl]] etməyə səbəb olan şeylər; [[Cənabət]] və ölüyə toxunmaq (məss-meyyit) kimi.<ref>Fəllahzadə, Əhkame din, h.ş 1386, s.51</ref>

== Şiə və sünni dəstəmazının fərqi'' '' ==

Başa məsh etməkdə şiələr və sünnilər arasında ixtilaflar var; Onlardan biri budur ki, şiələrə görə, başın üzərinə məsh çəkmək bir həddə olsa ki, məsh çəkildi desələr kifayətdir. Habelə çox deyil, üç bağlı barmaq ölçüsündə olması müstəhəbdir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.43-44</ref> Həmçinin [[Fiqh|şiə fiqhində]] dəstəmaz suyu ilə başa məsh etmək lazımdır və ona təzə su ilə məsh etmək olmaz.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.45</ref> Bununla belə, müxtəlif sünni məzhəblərində başın necə məsh ediləcəyi barədə müxtəlif fikirlər vardır;<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.45</ref> Hənbəli fiqhinə görə, iki qulağı ilə birlikdə başın hamısına məsh çəkmək vacibdir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.46-47</ref> Habelə başı məsh etmək üçün yeni sudan istifadə edilməlidir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.47</ref> Maliki fiqhində başın hamısına məsh çəkilməlidir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.47-48</ref> Hənəfi fiqhində isə başın dörddə birinə məsh çəkmək vacibdir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.48</ref> Şafii məzhəbinə görə, başına minimum miqdarda məsh çəkmək kifayətdir və yeni su ilə məsh çəkmək lazımdır.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.48</ref>

Xuffəynə (ayaqqabıya) məsh çəkmək şiələrin düzgün hesab etmədiyi başqa bir ixtilaf məqamıdır.<ref>Amədi, Əl-məshu fi vzuir-Rəsul (s.), s.132</ref> Bunun üçün onlar [[Maidə surəsinin 6-cı ayəsi|"Maidə" surəsinin 6-cı ayəsinə]] və hədislərə istinad etmişlər.<ref>Sübhani, Silsilətul-məsailil-fiqhiyyə, Qum, c.2, s.9-12</ref> Bu ixtilafa görə bəzi hallarda şiə dəstəmazı təqiyyə ilə müşayiət olunur və sünni dəstəmazı kimi olmuşdur: İmam Kazım (ə) Abbasi xilafətində xüsusi mövqeyə malik olan Əli ibn Yəqtinin məktubuna cavab olaraq, ona sünnilər kimi dəstəmaz almağı vacib edir ki, [[Harun Abbasi|Harunər-Rəşid]] onun şiə olmasından xəbərdar olmasın.<ref>Şeyx Mufid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.2, s.227-228</ref> [[İmam Kazim (ə)|Musa ibn Cəfər (ə)]] bundan əvvəl Əli ibn Yəqtindən Abbasi hökumətində qalıb şiələrə xidmət etməsini istəmişdi.<ref>Kəşşi, Ricalu Kəşşi, h.q 1409, s.441</ref> Bir halda ki, digər şiələrə [[Bəni-Abbas|Abbasilərlə]] əməkdaşlıq etməyi qadağan etmişdi.<ref>Kəşşi, Ricalu Kəşşi, h.q 1409, s.441</ref>

== Ədəb, müstəhəb və fəzilətlər ==

* Dəstəmazdan əvvəl dişləri fırçalamaq: Peyğəmbər (s) [[İmam Əli (ə)|İmam Əliyə (ə)]] [[Vəsiyyət|vəsiyyətində]] hər dəstəmazdan əvvəl dişləri fırçalamağı tövsiyə etmişdir.<ref>Şeyx Səduq, Mən la yəhzurul fəqih, c.1, s.53</ref>

* Dəstəmazın əvvəlində Allahın adını çəkmək<ref>Şeyx Səduq, Mən la yəhzurul fəqih, c.1, s.43, h.87</ref>

* Ağız və burunda suyu dolandırmaq<ref>Hürr Amili, Vəsailuş-şiə, h.ş 1374, c.1, s.396, h.1036, s.397, h.1038</ref>

* Dəstəmazın bütün işlərini edərkən [[Hüzuri-qəlb|hüzuri-qəlbə]] sahib olmaq

* Dəstəmaz suyu qabını sağ tərəfə qoymaq.<ref>Yəzdi, Urvətul-vüsqa, h.q 1417, c.1, s.368-370</ref>

# Sağ əllə sol ələ su tökərkən: الْحَمْدُ للَّهِ الذی جَعَلَ الْماءَ طَهُوراً وَ لَمْ یَجْعلْه نَجِساً; "Suyu pak edən, onu murdar etməyən Allaha həmd və şükürlər olsun".<ref>Kuleyni, Fruu Kafi, h.ş 1388, c.1, s.182</ref>

# Təharət: اللَّهُمّ حَصِّنْ فَرْجی و أعِفّهُ وَ اسْتُر عَوْرتی و حَرّمنی عَلى النّار; "İlahi! Mənim övrətimi haramdan qoru, onu iffətli et, üstünü ört və onu atəşə haram et".<ref>Kuleyni, Fruu Kafi, h.ş 1388, c.1, s.182</ref>

# Burnuna su dolandırmaq: اللّهم لا تحرّم عليَّ ريحَ الجنّة و اجعلني ممّن يشمّ ريحها و طيبها و ريحانها; İlahi! Mənə behiştin qoxusunu haram etmə və məni onun qoxusunu, ətrini və ətirli bitkilərini duyanlardan et.<ref>Kuleyni, Fruu Kafi, h.ş 1388, c.1, s.183</ref>

# Ağızda su dolandırmaq: اللّهمّ أنطق لساني بذكرك و اجعلني ممّن ترضى عنه; İlahi! Zikrində dilimi aç və məni razı olduğun kəslərdən et.<ref>Kuleyni, Fruu Kafi, h.ş 1388, c.1, s.183</ref>

# Üzü yumaq: اللّهم بيّض وجهي يوم تَسوّد فيه الوجوه و لا تُسَوّد وجهي يوم تبيضّ فيه الوجوه; İlahi! Üzlər qara olan gün üzümü ağ elə, üzlər ağ olduğu gün üzümü qara etmə.<ref>Kuleyni, Fruu Kafi, h.ş 1388, c.1, s.183</ref>

# Sağ əlin yuyulması: اللّهمّ أعطني كتابي بيميني و الخلد بيساري; İlahi! Əməl dəftərimi sağ əlimə, əbədiliyi isə sol əlimə ver.<ref>Kuleyni, Fruu Kafi, h.ş 1388, c.1, s.183</ref>

# Sol əlin yuyulması: اللّهمّ لا تعطني كتابي بشمالي و لا تجعلها مغلولة إلى عنقي و أعوذ بك من مقطّعات النّيران; İlahi! Əməl dəftərimi sol əlimə vermə və boynuma asma və odlu paltarlardan Sənə sığınıram.<ref>Kuleyni, Fruu Kafi, h.ş 1388, c.1, s.183</ref>

# Başa məsh çəkmək: اللّهمّ غشّني برحمتك و بركاتك و عفوك، اللهم غشّني برحمتك و بركاتك و عفوك; İlahi! Məni rəhmət, bərəkət və məğfirətinlə əhatə et.<ref>Kuleyni, Fruu Kafi, h.ş 1388, c.1, s.183</ref>

# Ayağa məsh çəkmək: اللّهمّ ثبّت قدميّ على الصّراط يوم تزلّ فيه الأقدام و اجعل سعيي فيما يرضيك عنّي; İlahi! Addımların sürüşdüyü o gündə addımlarımı sirat üzərində möhkəm et və səyimi sənin razı olduğun və məndən razı qaldığın işlərə sərf et.<ref>Kuleyni, Fruu Kafi, h.ş 1388, c.1, s.184</ref><br>

== İstinadlar ==

== Ədəbiyyat ==