confirmed, movedable, templateeditor
14.822
edits
Fəqihin vilayəti: Redaktələr arasındakı fərq
redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
| Sətir 12: | Sətir 12: | ||
==Tarixçəsi== | ==Tarixçəsi== | ||
Bəzi yazıçılar, [[Molla Əhməd Nəraqi|Molla Əhməd Nəraqini]] (vəfatı h.q 1245) “fəqihin vilayətini” fiqhi bir məsələ olaraq açıqlayan və onun isbatı üçün nəqli və rasional sübutlardan istifadə edən ilk [[Müctəhid|müctehid]] hesab edirlər.<ref>Kadivər, Nəzəriyyehaye dulət dər fiqhe şie, h.ş 1387, s.17</ref> Onun ilk dəfə olaraq [[İslam]] hakiminin bütün vəzifə və səlahiyyətlərini və fəqihin vilayətini birlikdə “Əvaidul-əyyam” adlı kitabda topladığı bildirilir.<ref>Nəraqi, Əvaildul-Əyyam, h.q 1417, s.529</ref> Əlbəttə Molla Əhməd Nəraqidən öncə bəzi [[Şiə|şiə]] alimləri [[Şiə imamları (ə)|imamların]] səlahiyyətlərindən bəzisinin fəqihin öhdəsində olmasından söhbət açmışdır. Misal olaraq dördüncü və beşinci əsrinin alimlərindən olan [[Şeyx Müfid|Şeyx Mufid]] “əl-Muqniə” kitabında belə yazır: [[Şiə İmamları (ə)|Şiə imamları]] cəzaların icrasını fəqihlərə tapşırmışdır.<ref>Şeyx Mufid, əl-Muqniə, h.q 1413, s.810</ref> Həmçinin, tarixçi Rəsul Cəfəriyanın dediyinə əsasən, onuncu əsrin alimlərindən olan Mühəqqiq Kərəki fəqihlərin məsum imamlara aid olan hakimiyyət səlahiyyətlərinə sahib olduğunu düşünürdü.<ref>Cəfəriyan, Din cə siyasət dər doreye Səfəvi, h.ş 1370, s.32, s.312</ref> | Bəzi yazıçılar, [[Molla Əhməd Nəraqi|Molla Əhməd Nəraqini]] (vəfatı [[Hicrətin 1245-ci ili|h.q 1245]]) “fəqihin vilayətini” fiqhi bir məsələ olaraq açıqlayan və onun isbatı üçün nəqli və rasional sübutlardan istifadə edən ilk [[Müctəhid|müctehid]] hesab edirlər.<ref>Kadivər, Nəzəriyyehaye dulət dər fiqhe şie, h.ş 1387, s.17</ref> Onun ilk dəfə olaraq [[İslam]] hakiminin bütün vəzifə və səlahiyyətlərini və fəqihin vilayətini birlikdə “Əvaidul-əyyam” adlı kitabda topladığı bildirilir.<ref>Nəraqi, Əvaildul-Əyyam, h.q 1417, s.529</ref> Əlbəttə Molla Əhməd Nəraqidən öncə bəzi [[Şiə|şiə]] alimləri [[Şiə imamları (ə)|imamların]] səlahiyyətlərindən bəzisinin fəqihin öhdəsində olmasından söhbət açmışdır. Misal olaraq dördüncü və beşinci əsrinin alimlərindən olan [[Şeyx Müfid|Şeyx Mufid]] “əl-Muqniə” kitabında belə yazır: [[Şiə İmamları (ə)|Şiə imamları]] cəzaların icrasını fəqihlərə tapşırmışdır.<ref>Şeyx Mufid, əl-Muqniə, h.q 1413, s.810</ref> Həmçinin, tarixçi Rəsul Cəfəriyanın dediyinə əsasən, onuncu əsrin alimlərindən olan Mühəqqiq Kərəki fəqihlərin məsum imamlara aid olan hakimiyyət səlahiyyətlərinə sahib olduğunu düşünürdü.<ref>Cəfəriyan, Din cə siyasət dər doreye Səfəvi, h.ş 1370, s.32, s.312</ref> | ||
Molla Əhməd Nəraqidən sonra, [[Cəfər Kaşiful-Ğita|Kaşiful-Ğita]]<ref>Kaşiful-Ğita, Kəşful-ğita, h.q 1422, c.1, s.207; Fiyrəhi, Qudrəte daneşe məşruiyyət dər İslam, h.ş 1394, s.313</ref> və onun şagirdi [[Məhəmməd Həsən Nəcəfi]] də fəqihlərin təyini nəzəriyyəsini və onların vilayət və səlahiyyətlərini açıqlamışdır.<ref>Məhəmməd Həsən Nəcəfi, Cəvahirul-kəlam, h.q 1404, c.21, s.395-396, c.22, s.155, 195</ref> Onlar fəqihlər tərəfindən icazəyə sahib olmayan padşah və ya sultanın hakimiyyətini leqal hesab etmirdilər və fəqihin şəraiti olduğu halda hakimiyyətə gəlməsinin [[Vacib|vacibliyinə]] inanırdılar.<ref>Müntəziri, Məbaniye fiqhi hokuməte İslami, h.q 1409, c.1, s.47-48</ref> | Molla Əhməd Nəraqidən sonra, [[Cəfər Kaşiful-Ğita|Kaşiful-Ğita]]<ref>Kaşiful-Ğita, Kəşful-ğita, h.q 1422, c.1, s.207; Fiyrəhi, Qudrəte daneşe məşruiyyət dər İslam, h.ş 1394, s.313</ref> və onun şagirdi [[Məhəmməd Həsən Nəcəfi]] də fəqihlərin təyini nəzəriyyəsini və onların vilayət və səlahiyyətlərini açıqlamışdır.<ref>Məhəmməd Həsən Nəcəfi, Cəvahirul-kəlam, h.q 1404, c.21, s.395-396, c.22, s.155, 195</ref> Onlar fəqihlər tərəfindən icazəyə sahib olmayan padşah və ya sultanın hakimiyyətini leqal hesab etmirdilər və fəqihin şəraiti olduğu halda hakimiyyətə gəlməsinin [[Vacib|vacibliyinə]] inanırdılar.<ref>Müntəziri, Məbaniye fiqhi hokuməte İslami, h.q 1409, c.1, s.47-48</ref> | ||
| Sətir 24: | Sətir 24: | ||
<ref>İmam Xomeyni, Kitabul-Bey, h.q 1421, c.2, s.635; İmam Xomeyni, Vilayəte fəqih, h.ş 1374, s.78-82</ref> | <ref>İmam Xomeyni, Kitabul-Bey, h.q 1421, c.2, s.635; İmam Xomeyni, Vilayəte fəqih, h.ş 1374, s.78-82</ref> | ||
Cəvahirul-Kəlamın müəllifi fəqihin vilayətini qəbul edən fəqihlərin sırasındadır. Onun sözlərinə görə, İmamların (ə) fəqihlərin səlahiyyəti haqqında istifadə etdiyi müxtəlif ifadələrdən “fəqihin vilayəti”-ni başa düşməyən şəxs sanki fiqhdən heçnə dadmamış kimidir və İmamların (ə) sözlərinin sirr və rəmzlərindən xəbərsizdir. Çünki, bu ifadə tərzləri qeyb dövründə [[Şiə|şiələrin]] işlərinin nizamlı olmasının vacibliyindən xəbər verir. O, “fəqihin vilayətini” o qədər aşkar və aydın hesab edir ki, hətta bu mövzunun sübuta ehtiyacının olmadığını düşünür və bu nəzəriyyənin müxaliflərini [[Vəsvəsə|vəsvəsəyə]] düşmüş hesab edir. | Cəvahirul-Kəlamın müəllifi fəqihin vilayətini qəbul edən fəqihlərin sırasındadır. Onun sözlərinə görə, İmamların (ə) fəqihlərin səlahiyyəti haqqında istifadə etdiyi müxtəlif ifadələrdən “fəqihin vilayəti”-ni başa düşməyən şəxs sanki fiqhdən heçnə dadmamış kimidir və [[Şiə İmamları (ə)|İmamların (ə)]] sözlərinin sirr və rəmzlərindən xəbərsizdir. Çünki, bu ifadə tərzləri qeyb dövründə [[Şiə|şiələrin]] işlərinin nizamlı olmasının vacibliyindən xəbər verir. O, “fəqihin vilayətini” o qədər aşkar və aydın hesab edir ki, hətta bu mövzunun sübuta ehtiyacının olmadığını düşünür və bu nəzəriyyənin müxaliflərini [[Vəsvəsə|vəsvəsəyə]] düşmüş hesab edir. | ||
Rasional dəlillərdən biri budur ki, insanın ictimai həyatı və fərdi və mənəvi inkişafı ilahi qanuna ehtiyaclı olmaqdan əlavə alim və ədalətli hakimə də ehtiyaclıdır. Bu iki əsas sütün olmadan ictimai həyat hərc-mərcliklik və fəsadla üzləşəcəkdir. Bu hədəf Peyğəmbərlərin və İmamların zamanında onların vasitəsi ilə gerçəkləşir. Qeyb zamanında isə “fəqihin vilayəti” vasitəsi ilə həyata keçir.<ref>Cəvadi Amuli, Vilayəte fəqih, h.ş 1378, s.151</ref> | Rasional dəlillərdən biri budur ki, insanın ictimai həyatı və fərdi və mənəvi inkişafı ilahi qanuna ehtiyaclı olmaqdan əlavə alim və ədalətli hakimə də ehtiyaclıdır. Bu iki əsas sütün olmadan ictimai həyat hərc-mərcliklik və fəsadla üzləşəcəkdir. Bu hədəf Peyğəmbərlərin və İmamların zamanında onların vasitəsi ilə gerçəkləşir. Qeyb zamanında isə “fəqihin vilayəti” vasitəsi ilə həyata keçir.<ref>Cəvadi Amuli, Vilayəte fəqih, h.ş 1378, s.151</ref> | ||
| Sətir 32: | Sətir 32: | ||
==Fəqihin vilayətinin təyin edilmiş olması== | ==Fəqihin vilayətinin təyin edilmiş olması== | ||
Bu fikirə əsasən, “fəqihin vilayətinin” siyasi işlərdə qanunilik səbəbi İmamların (ə) cəmiyyətin dini, ictimai və idarə işlərini ədalətli fəqihlərə tapşırmasındadır. Buna əsasən insanların istəyi və rəyi “fəqihin vilayətinin” legitimliyində heç bir təsirə malik deyil.<ref>Nəraqi, Əvaidul-Əyyam, s.185; İmam Xomeyni, Kitabul-Bey, h.q 1421, c.2, s.622</ref> İmam Xomeyni,<ref>Kadivər, Nəzəriyyehaye dulət dər fiqhe şie, h.ş 1387, s.107</ref> [[Abdullah Cavadi Amuli]], Məhəmməd Mumin Qumi və [[Məhəmməd Təqi Misbah Yəzdi]] bu nəzəriyyənin tərəfdarları hesab edilir.<ref>Fiyrəhi, Fiqh və siyasət dər İrane Muasir, h.ş 1393, c.2, s.424</ref> | Bu fikirə əsasən, “fəqihin vilayətinin” siyasi işlərdə qanunilik səbəbi İmamların (ə) cəmiyyətin dini, ictimai və idarə işlərini ədalətli fəqihlərə tapşırmasındadır. Buna əsasən insanların istəyi və rəyi “fəqihin vilayətinin” legitimliyində heç bir təsirə malik deyil.<ref>Nəraqi, Əvaidul-Əyyam, s.185; İmam Xomeyni, Kitabul-Bey, h.q 1421, c.2, s.622</ref> [[Seyyid Ruhullah Musəvi Xomeyni|İmam Xomeyni]],<ref>Kadivər, Nəzəriyyehaye dulət dər fiqhe şie, h.ş 1387, s.107</ref> [[Abdullah Cavadi Amuli]], Məhəmməd Mumin Qumi və [[Məhəmməd Təqi Misbah Yəzdi]] bu nəzəriyyənin tərəfdarları hesab edilir.<ref>Fiyrəhi, Fiqh və siyasət dər İrane Muasir, h.ş 1393, c.2, s.424</ref> | ||
===Fəqihin mütləq vilayəti=== | ===Fəqihin mütləq vilayəti=== | ||