Səhifeyi Səccadiyyə: Redaktələr arasındakı fərq

[[İmamət]] məsələsi Səhifeyi Səccadiyədə bəyan edilən mühüm siyasi və dini məsələlərdəndir. Xilafətin qəsbkarlarını ifşa etmək, imamət hakimiyyəti idealını təbliğ etmək, dinin qorunmasını vurğulamaq, məzlumlara dəstək olmaq və zalımın qarşısında durmaq bu kitabda bəyan edilən digər məsələlərdəndir.

Səhifeyi Səccadiyədə fars, ingilis, fransız, indoneziya, türk, urdu, ispan, bosniya, alban və tamil kimi müxtəlif dillərə tərcümə edilmişdir. Bu əsərə onlarla şərh yazılmışdır ki, bunlardan ən məşhuru Seyid Əli Xan Kəbirin yazdığı Riyazus-Salkindir. Bəzi tədqiqatçılar İmam Səccadın (ə) başqa mənbələrdə gəlmiş digər dualarını bir sıra kitablarda toplayıblar.

"Səhifeyi Səccadiyyə" "[[Nəhcül-bəlağə]]"dən sonra ən mühüm və görkəmli [[şiə]] kitabıdır.<ref>Pişvayi, Siyreye pişvayan, h.ş 1397, s.281</ref> Bu kitabda [[İmam Səccad (ə)|İmam Səccaddan (ə)]] nəql olunan dualar yer alır.<ref>Ağabozorq Tehrani, Əz-Zəriə, h.q 1403, c.15, s.18-19</ref> İbn Şəhr Aşubun (hicri 588-ci ildə vəfat edib) verdiyi məlumata görə, "Səhifeyi Səccadiyyə" [[İslam|İslamdan]] sonra yazılmış ilk kitablardan biridir.<ref>İbn Şəhraşub, Məalimul-üləma, h.q 1380, s.2</ref> Şiə İslam araşdırmacı alimi [[Mürtəza Mütəhhəri|Şəhid Mürtəza Mütəhhəri]] "Səhifeyi Səccadiyyə"ni [[Quran|Qurandan]] sonra ən qədim şiə kitabı kimi təqdim etmiş və hesab edir ki, Səhifeyi Səccadiyyənin duaları da həm sənəd, həm də məzmun baxımından çox etibarlıdır.<ref>Mütəhhəri, Fəlsəfeye əxlaq, h.ş 1390, s.36</ref> O, bu kitabı birinci hicri-qəməri təqviminin sonu və ikinci hicri-qəməri təqviminin əvvəlindən bəri insanların əllərində olan yeganə kitab kimi təqdim edir.<ref>Mütəhhəri, Fəlsəfeye əxlaq, h.ş 1390, s.36</ref>

[[Şiə]] nüsxəşünası Ağa Bozorq Tehrani yazır ki, Səhifeyi Səccadiyyəni "Uxtul-Quran" (Quranın bacısı), "Əhli-beytin İncili", "Ali Məhəmmədin Zəburu" və "Səhifeyi Kamilə" adlandırıblar.<ref>Ağabozorq Tehrani, Əz-Zəriə, h.q 1403, c.15, s.18-19</ref> İzzuddin Cəzairinin dediyinə görə, bu kitab Hindistanın elmi hövzələrində tədris edilmişdir.<ref>Cəzairi, Şərhus-səhifətis-səccadiyyə, h.q 1402, s.19</ref>

Səhifeyi Səccadiyyəni şərh edənlərdən Seyid Əli Xan Kəbirin dediyinə görə, bu kitabın duaları dünya və [[axirət]] ehtiyaclarına kifayət etdiyi və ya kamil bir [[Dua|duanın]] bütün xüsusiyyətlərinə malik olduğu üçün "Səhifeyi Kamilə" adlandırılmışdır.<ref>Mədəni, Riyazus-salikin, h.q 1409, c.1, s.100</ref> Həmçinin mümkündür ki, bu adlandırma [[İmamiyyə|İmamiyyənin]] əlində olan "Səhifə" variantını [[Zeydiyyə|Zeydiyyənin]] əlində olan nüsxədən fərqləndirmək üçündür. Çünki Zeydiyyə də "Səhifə"nin bir nüsxəsinə malikdir ki, bu da təqribən İmamiyyənin nəql etdiyi nüsxənin yarısı qədərdir.<ref>Əlamul-hidayə, h.q 1425, c.6, s.211</ref>

"Səhifeyi Səccadiyyə" ilkin olaraq İmam Səccadın (ə) iki oğluna, yəni [[İmam Baqir (ə)]] və [[Zeyd ibn Əli|Zeyd bin Əliyə]] dediyi və onların da yazdığı 75 duadan ibarət dua toplusu idi. Buna görə də onun ilkin variantı iki nüsxədə yazılmışdır.<ref>Təbatəbai, Tarixe hədise şie, h.ş 1388, c.1, s.134</ref> Yəhya ibn Zeyd atası Zeydin yazdığı nüsxəni [[Mütəvəkkil ibn Harun Bəlxi|Mütəvəkkil ibn Harun Bəlxiyə]] (Səhifeyi Səccadiyyənin ilk rəvayətçisi) verdi.<ref>Səhifeyi Səccadiyyə, Müqəddimə</ref> Mütəvəkkil də həmin nüsxəni [[İmam Sadiq (ə)|İmam Sadiqin (ə)]] yanına apardı və İmam Baqirdən (ə) qalan nüsxə ilə müqayisə etdi və onlarda heç bir ixtilaf tapmadı.<ref>Səhifeyi Səccadiyyə, Müqəddimə</ref> İmam Sadiq (ə) həmin kitabı Mütəvəkkil ibn Haruna dedi və o da onu yazdı. Lakin onun 11 duasını itirmiş və cəmi 64 [[dua]] qalmışdır.<ref>Səhifeyi Səccadiyyə, Müqəddimə</ref> Həmin 64 duadan bəziləri də sonrakı dövrlərə çatmamışdır. Bu səbəbdən də Səhifeyi Səccadiyyənin nüsxələrində cəmi 54 dua vardır.<ref>Təbatəbai, Tarixe hədise şie, h.ş 1388, c.1, s.134</ref>

Mütəvəkkilin oğlu yeganə şəxsdir ki, Səhifeyi Səccadiyyəni öz atasından nəql etmişdir. Həmçinin digər ravilər (1. Əhməd ibn Müslüm Mütəhhəri, 2. Əli ibn Numan Ələm, 3. Məhəmməd ibn Saleh, 4. Hüseyn ibn Əşkib Mərvəzi, 5. Übeydullah ibn Fəzl Nəbhani, 6. Əli ibn Həmmad ibn Əla) də ondan nəql ediblər.<ref>Hairi, Səhifeyi Səccadiyyə, s.394-395</ref> Səhifeyi Səccadiyyənin müxtəlif rəvayətləri vardır ki, onlardan ən məşhuru Bəhauş-Şərəf rəvayətidir.<ref>Sədrayi Xoyi, Fehrestqane nüsxehaye xəttiye hədis, h.ş 1382, c.9, s.456</ref>

Hədis üzrə araşdırmacı alimlərin fikrincə, Səhifeyi Səccadiyyə birinci Məclisi, yəni [[Məhəmməd Təqi Məclisi|Məhəmməd Təqi Məclisinin]] dövründə məşhurlaşdı.<ref>Təbatəbai, Tarixe hədise şie, h.ş 1388, c.1, s.136</ref> O, bu kitabın bir nüsxəsinə yuxu və ya mükaşifə və o dövrün İmamı ilə görüş yolu ilə əldə etdi. Həmçinin onu təbliğ etmək üçün o qədər səy göstərdi ki, camaat evində [[Quran|Qurandan]] əlavə, Səhifeyi Səccadiyyə də var idi.<ref>Məclisi, Rəvzətul-müttəqin, h.q 1406, c.14, s.421</ref> Məhəmməd Təqi Məclisinin yazdığına görə, isfahanlıların yarısı Səhifeyi Səccadiyyə ilə üns tutmağın nəticəsində, müstəcabud-dəvə (duaları qəbul olunan) olmuşdular.<ref>Məclisi, Rəvzətul-müttəqin, h.q 1406, c.14, s.421-422</ref>

Amerikalı islamşünas Uilyam Çitkinin fikrincə, Qərbdə insanların çoxu İslamı durğun, səthi və qanunlara tabe olan kimi tanıyır; Lakin Səhifeyi Səccadiyə insanlara tamamilə yeni bir baxış nümayiş etdirə və İslam ideallarının həyata keçirilməsi üçün şərt olan bəşəri fikirləri ifadə edə bilər.<ref>Chittick, Səhifeyi səccadiyyəyə müqəddimə, s.85-86</ref>

{{Quote box

  |quote  = <small>'''İmam Səccad (ə):''' İlahi! Muhəmməd və onun soyuna salam yetir, və onun vasitəsi ilə onları barələrindəki kərəmini artır, onlara etdiyin hər cür ehsanı kamilləşdir, onları Öz tərəfindən bütün faydalara bəhrəmənd et. <br>

Lakin bəzi tədqiqatçılar bu kitabın mütəvatir olması iddiasını (kitabın əsas rəvayətçilərinin çoxlu olmaması səbəbindən) yanlış hesab edirlər.<ref>Təbatəbai, Tarixe hədise şie, h.ş 1388, c.1, s.134</ref> [[Seyyid Əbül-Qasim Xoyi|Əbul-Qasim Xoi]] də Mütəvəkkil ibn Harunun (kitabın əsas rəvayətçisi) etibarlılığını naməlum hesab edir.<ref>Xoyi, Mucəmu ricalil-hədis, c.15, s.185</ref> [[Seyyid Ruhulllah Xomeyni|İmam Xomeyniyə (rəh)]] görə, Səhifeyi Səccadiyyənin yüksək bəlağətindən və uca mənalarından bu kitabın əslinin İmam Səccad (ə) tərəfindən sadir olunduğu aydın olsa da, lakin onun bütün cümlələrini İmam Səccada (ə) aid etmək və dəlil hesab etmək olmaz.<ref>Xomeyni, Əl-Məkasibul-muhərrəmə, h.q 1415, c.1, s.481</ref> [[Müctəhid|Fəqihlər]] və [[Quran təfsiri|təfsirçilər]] öz kitablarında və bir məsələni argumentlə sübut etmədə Səhifeyi Səccadiyyə kitabından bəzi hissələrə istinad ediblər.<ref>Şəhid Sani, Ər-Rəvzətul-bəhiyyə, h.q 1410, c.2, s.273; Bəhrani, Hədaiqun-nazirə, h.q 1405, c.16, s.390; Nəcəfi, Cəvahirul-kəlam, c.11, s.158; Ənsari, Əl-Məkasib, h.q 1415, c.1, s.338; Məşhədi, Təfsiru kənzid-dəqaiq, c.2, s.237; Təbatəbai, Əl-Mizan, h.q 1417, c.1, s.409</ref> Əbul-Məali Kəlbasi (hicri 1315-ci ildə vəfat edib) Səhifeyi Səccadiyənin sənədinin araşdırılmasına dair müstəqil risalə yazmışdır.<ref>Kəlbasi, Ər-Rəsailur-ricaliyyə, h.q 1422, s.559-624</ref> Bu risalə "Ər-Rəsailur-Ricaliyyə" kitabının içərisində çap edilmişdir.<ref>Kəlbasi, Ər-Rəsailur-ricaliyyə, h.q 1422, s.559-624</ref>

[[File:برگ اول قدیمیترین نسخه صحیفه سجادیه.jpg|thumb|<center>Səhifeyi Səccadiyyənin ən qədim nüsxəsinin birinci səhifəsi</center>]]

Səhifeyi Səccadiyyə çoxlu əlyazması olan kitablardan biridir.<ref>Təbatəbai, Tarixe hədise şie, h.ş 1388, c.1, s.136</ref> Təkcə İranda bu kitab üçün üç mindən çox əlyazma qeydə alınmışdır.<ref>Təbatəbai, Tarixe hədise şie, h.ş 1388, c.1, s.136</ref> Səhifeyi Səccadiyyənin ən qədim nüsxələrindən biri (yazılma tarixi: hicri 695) Ayətullah Mərəşi Nəcəfinin kitabxanasında saxlanılır.<ref>Təbatəbai, Tarixe hədise şie, h.ş 1388, c.1, s.136</ref> 1348-ci ildə [[İmam Rza (ə)|İmam Rzanın (ə)]] hərəminin təmiri zamanı da Səhifeyi Səccadiyyənin bir qədim nüsxəsi tapılmışdır ki, o, hicri 416-cı ildə yazılmışdır.<ref>Təbatəbai, Tarixe hədise şie, h.ş 1388, c.1, s.136</ref> Həmçinin onu [[Hədis|rəvayət]] edənlərin hamısı sünnidir.<ref>Hüseyni Tehrani, İmamşenasi, h.q 1425, c.15, s.110</ref> Astan Qüds Rəzəvi məşhur versiyalardan fərqli olan və daha natamam olan bu nüsxəni çap etdirmişdir.<ref>Təbatəbai, Tarixe hədise şie, h.ş 1388, c.1, s.137</ref>

Səhifeyi Səccadiyyə ilk dəfə hicri 1248-ci ildə Hindistanın Kəlküttə şəhərində çap edilmişdir.<ref>Jaliseh, Neqahi iccmali bər şaphaye səhifeye səccadiyyə dər doreye Qacar və Pəhləvi, s.307</ref> Sonrakı onilliklərdə bu kitabın müxtəlif dillərə tərcüməsi və şərhləri həmin şəhərdə çap edilmişdir.<ref>Jaliseh, Neqahi iccmali bər şaphaye səhifeye səccadiyyə dər doreye Qacar və Pəhləvi, s.307-308</ref> Hicri 1262-ci ildə İran, 1322-ci ildə Misir, 1330-cu ildə Şam və 1352-ci ildə İraq bu kitabı ilk dəfə çap etdirmişdir.<ref>Jaliseh, Neqahi iccmali bər şaphaye səhifeye səccadiyyə dər doreye Qacar və Pəhləvi, s.308</ref>

Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, Səhifeye Səccadiyyənin dualarının məzmunu daha çox tövhid mehvərlidir və onların əsasını [[Allah|Allaha]] yalvarış və [[dua]] etmək təşkil edir.<ref>Hairi, Səhifeyi Səccadiyyə, s.392</ref> İmam Səccad (ə) kitabda əxlaqi prinsipləri və ictimai-siyasi həyat tərzini dua və münacat şəklində ifadə etmişdir.<ref>Sübhani, Fərhənge əqaid vvə məzahibe İslami, h.ş 1395, c.6, s.406</ref> Elə bir şəkildə ki, insanlar bu duaları oxumaqla İmamın siyasi baxışları ilə tanış ola bilsinlər.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasi İmamane şie, h.ş 1387, s.274</ref> İmam Səccadın (ə) bu maarifi dua şəklində ifadə etməsinin səbəbini (xüsusən Əbdülməlik ibn Mərvanın dövründə<ref>Ənsari, Əhli-beyt (ə), h.q 1428, s.279</ref>) o Həzrətin həyatının xüsusi şəraiti ilə əlaqələndiriblər ki, təqiyyə ilə yaşayırdı.<ref>Khalaji, Əsrare xamuşan, h.ş 1383, c.1, s.127</ref> Bu kitabda salavatdan istifadə edilməyən dualar azdır.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasi İmamane şie, h.ş 1387, s.274</ref> Rəsul Cəfərianın dediyinə əsasən, salavat göndərmək və [[Həzrət Muhəmməd (s)|Peyğəmbərin (s)]] ailəsi ilə arasındakı bağlılığa inam şiə əqidəsinə malik olduğunu ifadə etməkdə çox önəmlidir.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasi İmamane şie, h.ş 1387, s.274</ref>

{{end}}

[[File:Shahifah-sajjadiyah2.jpg|thumb|<center>Cəlaləddin Rəhmət tərəfindən Səhifeyi Səccadiyyənin Malayca tərcüməsi</center>]]

Səhifeyi Səccadiyyə fars, ingilis, fransız, indoneziya, türk, urdu, ispan, bosniya, alban və tamil kimi müxtəlif dillərdə çap edilmişdir.<ref>Həbibi və Şəmsuddini, Ketabşenasiye İmam Səccad (ə), Səhifeye Səccadiyye və risaleye hüquq, h.ş 1394, s.273, 293</ref> Bu tərcümələrdən bəziləri aşağıdakılardır:

[[File:کتاب ریاض السالکین.jpg|thumb|250px|<center>Seyid Əli Xan Kəbir tərəfindən yazılmış "Riyazus-Salikin" kitabı</center>]]

Ağa Bozorg Tehrani "Əl-Zəriə" kitabında Səhifeyi Səccadiyyənin yetmişə yaxın şərhini qeyd etmişdir.<ref>Ağabozorq Tehrani, Əz-Zəriə, h.q 1403, c.3, s.345-359</ref> Səhifeyi Səccadiyyənin ən məşhur şərhi Seyid Əli Xan Kəbir tərəfindən yazılmış "Riyazus-Salikin" kitabıdır. Həmçinin deyirlər ki, mövcud olan ən qədim şərh Kəfəminin yazdığı "Əl-Fəvaiduş-Şərifə fi Şərhis-Səhifə" kitabıdır.<ref>Təbatəbai, Tarixe hədise şie, h.ş 1388, c.1, s.138</ref> Digər şərhlərə aşağıdakılar daxildir: 

[[İmam Səccad (ə)|İmam Səccaddan (ə)]] bizə yetişmiş duaların ümumi sayı Səhifeyi Səccadiyyədə olan dualardan qat-qat çoxdur.<ref>Təbatəbai, Tarixe hədise şie, h.ş 1388, c.1, s.134</ref> Bəzi alimlər İmamın digər dualarını başqa mənbələrdən toplayıb müstəqil bir kitabda çap etdirməyə çalışıblar.<ref>Ağabozorq Tehrani, Əz-Zəriə, h.q 1403, c.15, s.19-21</ref> Bu kitablar (Şeyx Hürr Amuli tərəfindən yazılmış) "Əs-Səhifətus-Səccadiyyətüs-Saniyə", (Abdullah İbn İsa Əfəndi tərəfindən yazılmış) "Əs-Səhifətus-Səccadiyyətüs-Salisə", (Mühəddis Nuri tərəfindən yazılmış) "Əs-Səhifətus-Səccadiyyətür-Rabiə", (Seyid Möhsün Əmin tərəfindən yazılmış) "Əs-Səhifətus-Səccadiyyətül-Xamisə", (Məhəmməd Saleh Hairi Mazandarani tərəfindən yazılmış) "Əs-Səhifətus-Səccadiyyətüs-Sadisə", kimi tanınırlar.<ref>Ağabozorq Tehrani, Əz-Zəriə, h.q 1403, c.15, s.19-21</ref> Seyid Məhəmməd Baqir Müvəhhid Əbtəhi "Səhifeyi Səccadiyyeyi Kamilə" adlı əsərində İmam Səccadın 272 duasını toplamışdır.<ref>Müvəhhid Əbtəhi, "Səhifeyi Səccadiyyeyi Kamilə", h.q 1413</ref> [[Məhəmməd Baqir Məclisi]] İmam Səccaddan (ə) bir neçə başqa duanı Səhifeyi Səccadiyyənin axırına əlavə etdi ki, "Mülhəqati Səhifə" kimi tanındı.<ref>Sədrayi Xoyi, Fehrestqane nüsxehaye xəttiye hədis, h.ş 1382, c.9, s.456</ref>

Əlyazma nüsxələrin əksəriyyətində bu "mülhəqat" (əlavələr) qeyd edilmişdir.<ref>Sədrayi Xoyi, Fehrestqane nüsxehaye xəttiye hədis, h.ş 1382, c.9, s.456</ref>

[[File:المعجم المفهرس لالفاظ الصحیفة الکاملة.jpg|thumb|250px|<center>Fatimə Əhmədinin yazdığı "Əl-möcəmul-mufəhrəsu li əlfazis-Səhifətis-Səccadiyyə" kitabı</center>]]

Səhifeyi Səccadiyyənin biblioqrafiyası haqqında kitablar yazılmışdır ki, bunlar arasında Məcid Qulami Cəlisə tərəfindən yazılmış "Pejuheşnameyi Səhifeyi Səccadiyyə" və Salman Həbibi və Muxtar Şəmsüddini tərəfindən yazılmış "İmam Səccadın, Səhifeyi Səccadiyyənin və hüquq risaləsinin biblioqrafiyası" kitablarına işarə edilmişdir.<ref>Məcid Qulami, Pejuheşnameyi Səhifeyi Səccadiyyə, h.ş 1390; Həbibi və Şəmsuddini, Ketabçenasiye İmam Səccad (ə), Səhifeye Səccadiyye və risaleye hüquq, h.ş 1394</ref>

Həmçinin Səhifeyi Səccadiyyənin mövzularının kataloqlaşdırılması sahəsində bəzi kitablar yazılmışdır ki, onlardan bəziləri aşağıdakılardır:

{{İstinadlar}}

{{Ədəbiyyat}}

* Səhifeyi Səccadiyyə

{{end}}

{{İmam Səccad (ə)}}