İmam Cavad (ə): Redaktələr arasındakı fərq

İmam Cavadın (ə) [[İmamət|imamətə]] çatarkən yaşının azlığı [[İmam Rza (ə)|imam Rzanın (ə)]] səhabələrindən bir qrupunun O həzrətin (ə) imamlığına şəkk etməsinə səbəb oldu. Bəziləri Abdullah ibn Musanı, digər bir qrup Əhməd ibn Musa Şahçırağı imam bildi, bir qrup [[Vaqifiyyə]] firqəsinə qoşuldu. Amma onların çoxu Məhəmməd ibn Əlinin (ə) imamlığını qəbul etdi.

İmam Cavadın (ə) [[Şeyxeyn|şeyxeynin]] ([[Ömər ibn Xəttab|Ömər]] və [[Əbubəkr ibn Əbi Quhafə|Əbu Bəkrin]]) məqamı kimi kəlami məsələlərdə, oğrunun əlinin kəsilməsi və həcc hökmləri kimi [[Fiqhi|fiqhi məsələlərdə]] digər firqələr ilə elmi müzakirələri şiə imamlarının məşhur elmi müzakirələrindən sayılır.

Doqquzuncu imamın (ə) haqqında müxtəlif dillərdə 660-dən çox elmi əsər çap edilmişdir. Buna nümunə olaraq ''“Vəfatul-imamil-Cəvad”, “Musnədul-imamil-Cəvad”, “Mosuətul-imamil-Cəvad”, “əl-Həyatus-siyasiyyət lil-imamil-Cəvad”, “Həyatul-imam Muhəmməd əl-Cəvad”'' kitablarını göstərmək olar.

Məhəmməd ibn Əli ibn Musa ibn Cəfər [[İmamiyyə|on iki imamçı şiələrin]] doqquzuncu imamıdır və [[Cavadul-əimmə (ləqəb)|Cəvadul-əimmə]] olaraq məşhurdur. Onun soyu altı vasitə ilə şiələrin ilk imamı imam Əliyə (ə) çatır. Atası [[imam Rza (ə)]] şiələrin səkkizinci imamıdır.<ref>Təbəri, Dəlailul-imamə, h.q 1413, s. 396

</ref>  Anası [[Səbikə|Səbikə Nubiyə]] adlı kəniz idi.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 1, s. 492 ; Məsudi, İsbatul-vəsiyyə, h.q 1426, s. 216

Doqquzuncu imamın məşhur ləqəbləri [[Cavadul-əimmə (ləqəb)|Cavad]] və [[İbn Rza|İbnur-Rzadır]].<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 281</ref>  [[Təqi (ləqəb)|Təqi]], [[Zəki (ləqəb)|Zəki]], Qane, Rəzi, Muxtar, Mutəvəkkil,<ref>İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu ali Əbitalib, Nəşre Əllamə, c. 4, s. 379 ; Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 12-13</ref>  Mürtəza və Muntəcəb <ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 295 </ref>  də Onun ləqəblərindən sayılır.

</ref>  Buna görə də imam Cavad (ə) dünyaya gəldikdə [[imam Rza (ə)]] Onu şiələr üçün bərəkətli mövlud adlandırmışdır.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 20, 23 və 35  

</ref>  Bununla belə, imam Cavadın (ə) təvəllüdündən sonra da Vaqifiyyədən olan bəziləri Onun imam Rzanın (ə) oğlu olmasını inkar etdilər. Onlar Cavadul-Əimmənin (ə) qiyafə  baxımından öz atasına bənzəmədiyini deyirdilər. Nəticədə bir neçə nəfər fizionomist gətirdilər və onlar imam Cavadın (ə) imam Rzanın (ə) övladı olduğunu təsdiqlədilər.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 1, s. 323 </ref>

</ref>  İmamlıq dövründə də Abbasi xəlifələri tərəfindən bir neçə dəfə Bağdada çağırıldı.<ref>Pişvayi, Sireye pişvayan, h.ş 1379, s. 530  </ref>

[[Məmun Abbasi]] h.q 202<ref>Təbəri, Tarixul-uməmi vəl-muluk, h.q 1387, c. 8, s. 566 </ref>  və ya 215-ci ildə<ref>Məsudi, İsbatul-vəsiyyə, h.q 1426, s. 223  

</ref>  öz qızı Ümmü-Fəzli imam Cavad (ə) ilə evləndirdi. Bəzilərinin sözlərinə görə, Cavadul-Əimmə (ə) atası ilə Tusda görüşərkən<ref>Beyhəqi, Tarixe Beyhəqi, h.ş 1361, s. 46  

</ref>  Məmunun öz qızını Onunla evləndirdiyi ehtimal olunur.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasiye imamane şiə, h.ş 1381, s. 478</ref> Əhli-sünnə tarixçisi İbn Kəsirin (h.q 701-774) sözlərinə görə imam Cavadın (ə) Məmunun qızı ilə kəbini imam Rzanın (ə) sağlığında oxundu. Amma onların toy mərasimi h.q 215-ci ildə İraqın Tikrit şəhərində keçirildi.<ref>İbn Kəsir, Əl-bidayətu vən-nihayə, h.q 1408, c. 10, s. 295 </ref>  

</ref>  İmam Cavad (ə) Ümmü-Fəzlin mehriyyəsini [[Həzrət Fatimə (ə)|həzrət Zəhranın (ə)]] mehriyyəsi qədər (500 dirhəm) təyin etdi.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasiye imamane şiə,  h.ş 1381, s. 478 </ref>  İmam (ə) Ümmü-Fəzldən övlad sahibi olmadı.<ref>İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu ali Əbitalib, Nəşre Əllamə, c. 4, s. 380

</ref>

</ref> Səmanə Məğribiyyə idi.<ref>Həssun, İlamun-nisail-muminat, h.q 1421, s. 517 </ref>    İmam Cavadın (ə) övladlarının hamısı Səmanədən olmuşdur.<ref>Qumi, Muntəhal-amal, h.ş 1386, c. 2, s. 497</ref>

Şeyx Mufidin nəqlinə əsasən, imam Cavadın (ə) [[İmam Hadi (ə)|Əli]], [[Musa Mubərqə|Musa]], Fatimə və Əmamə adlı dörd övladı olmuşdur.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 295 </ref> Bəziləri İmamın (ə) qızlarının Həkimə, Xədicə və Ümmü-Gülsüm olmaqla üç nəfər olduğunu bildirir.<ref>İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu ali Əbitalib, Nəşre Əllamə, c. 4, s. 380 ; Təbəri, Dəlailul-imamə, h.q 1413, s. 397  

</ref> On dördüncü h.q əsrinə aid olan bəzi mənbələrdə Ümmü-Məhəmməd, Zeynəb və Məymunə də Həzrətin (ə) qızlarından hesab edilmişdir.<ref>Məhəllati, Rəyahinuş-şəriə, h.ş 1368, c. 4, s. 316 ; Şeyx Abbas Qumi, Muntəhal-amal, h.ş 1386, c. 2, s. 432  

</ref> Müntəhəl-Amal kitabında Zamin ibn Şədqəmdən nəqlə əsasən, İmamın Əbül-Həsən imam Əli Nəqi (ə), Əbu Əhməd Musa Mubərqə, Hüseyn və İmran adlı dörd oğlan övladı və Fatimə, Həkimə, Xədicə və Ümmü-Gülsüm adlı dörd qız övladının olduğu deyilir.<ref>Bəhrul-ulum Gilani,  Ənvare pərakənde dər zikre əhvale imamzadeqan və bəqae mütəbərrikeye İran, h.ş 1376, c. 1, s. 378 </ref> Bəziləri də imam Cavadın (ə) imam Əli Nəqi (ə), Musa Mubərqə və Yəhya adlı üç oğul övladının və Fatimə, Həkimə, Xədicə, Behcət və Burəyhə adlı beş qız övladının olduğunu qeyd etmişdir.<ref>Bəhrul-ulum Gilani,  Ənvare pərakənde dər zikre əhvale imamzadeqan və bəqae mütəbərrikeye İran, h.ş 1376, c. 1, s. 378 </ref>

[[File:کاظمین قدیم.jpg|300px|thumb|<center>[[Kazimeyn hərəmi|Kazimeyn ziyarətgahının]] qədimi təsviri</center>]]  

İmam Cavad (ə) [[Bəni-Abbasi|Abbasilər hökumətində]] Bağdada iki dəfə çağırıldı: Birinci dəfə Məmunun zamanında. Bu səfər elə də uzun sürmədi.<ref>İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu ali Əbitalib, Nəşre Əllamə, c. 4, s. 380 </ref>  İkinci dəfə h.q 220- ci ildə [[28 Məhərrəm|Məhərrəm ayının 28-də]] Mötəsim Abbasinin əmri ilə Bağdada daxil oldu və həmin ilin [[Zilqədə|Zil-qədə]]<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 295 </ref>  və ya [[Zilhiccə|Zil-hiccə]]<ref>İbn Əbis-səlc,  Tarixul-əimmə, h.q 1406, s 13</ref>  ayında da [[Bağdad|Bağdadda]] şəhadətə çatdı. Mənbələrin çoxunda, Həzrətin şəhadət günü Zil-qədə ayının sonunda olduğu qeyd edilir.<ref>Əşəri, Əl-Məqalat vəl-firəq, h.ş 1361, s. 99 ; Təbərisi, İlamul-Vəra, h.q 1417, c. 2, s. 106 ; Fəttal Nişapuri, Rövzətul-vaizin, h.q 1375, c. 1, s. 243</ref>  Amma bəzi tarixi mənbələrdə Zil-hiccənin 5-ci<ref>İbn Əbis-səlc, Tarixul-əimmə, h.q 1406, s. 13 </ref> və ya 6-cı  günü qeyd edilmişdir.<ref>Fəttal Nişapuri, Rövzətul-vaizin, h.q 1375, c.1, s. 243</ref> Həzrətin (ə) cənazəsi Kazimeyndə Qüreyş qəbristanlığında babası [[İmam Kazim (ə)|imam Kazimin (ə)]] qəbrinin kənarında dəfn edildi.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 295</ref>  O  ən cavan yaşında şəhid olan imamdır və dünyadan köçərkən 25 yaşında olduğu deyilir.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 295 ; Fəttal Nişapuri, Rövzətul-vaizin,  h.q 1375, c. 1, s. 243  

</ref>

İmam Cavad (ə) h.q 203-cü ildə [[İmam Rza (ə)|imam Rzanın (ə)]] şəhadətindən sonra imamətə çatdı.<ref>Təbəri, Dəlailul-imamə, h.q 1413, s. 394  

</ref>  Onun (ə) [[İmamət|imamlıq]] müddəti on yeddi il idi<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 273, Fəttal Nişapuri, Rövzətul-vaizin, h.q 1375, c.1, s. 243 </ref>  və Abbasi xəlifələrindən iki nəfərin – Məmunun və Mötəsimin – xilafəti ilə eyni vaxta təsadüf edirdi.  Həzrətin imamlığının təxminən on beşi ili Məmunun xilafəti zamanında qalan iki ili isə Mötəsimin xilafəti vaxtında keçdi.<ref>Pişvayi, Sireye pişvayan, h.ş 1379, s. 530 </ref> Həzrət [[Hicrətin 220-ci ili|h.q 220-ci ildə]] şəhid olduqdan sonra, imamlıq Onun övladı [[İmam Hadi (ə)|imam Hadiyə (ə)]] verildi.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 295 </ref>

İmam Rza (ə) bir çox yerdə öz səhabələrinə Məhəmməd ibn Əlinin [[İmamət|imamlığını]] elan etmişdi. [[Əl-Kafi (kitab)|Kafi]],<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 1, s. 320-323 </ref>  [[Əl-İrşad fi mərifəti höcəcullah ələl-ibad (kitab)|İrşad]],<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.2, s. 274-280  

</ref>  Əlamul-vəra<ref>Təbərisi, İlamul-Vəra, h.q 1417, c. 2, s. 92-96  

</ref>  Həmçinin digər bir hədisdə belə buyurdu: “Bu Əbu Cəfərdir. Onu öz canişinim təyin etmişəm və öz məqamımı onun öhdəsinə qoymuşam”.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 266 </ref>  [[Şiə|Şiənin]] əqidəsinə görə, imam yalnız əvvəlki imamın vurğuladığı dəlil əsasında müəyyən edilir.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasiye imamane şiə, h.ş 1381, s. 476

</ref>  Yəni hər bir imam aşkar şəkildə özündən sonrakı imamı müəyyən etməlidir.

İmam Cavad (ə) təxminən səkkiz yaşında ikən imamətə çatdı.<ref>Nubəxti, Firəquş-şiə, h.q 1404, s. 88</ref>  Həsən ibn Nobəxtinin verdiyi məlumata əsasən, Həzrətin (ə) yaşının azlığı şiələr arasında [[İmam Rza (ə)|imam Rzadan (ə)]] sonrakı imamın kimliyi barəsində ixtilafın yaranmasına  səbəb oldu. Bəziləri imam Rzanın (ə) qardaşı [[Abdullah ibn Musa ibn Cəfər|Abdullah ibn Musanı]] imam bildi. Lakin çox keçmədi ki, onu imamlığa layiq hesab etmədilər və ondan üz döndərdilər.<ref>İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu ali Əbitalib, Nəşre Əllamə, c. 4, s. 383  

</ref> Bəziləri imam Rzanın (ə) digər qardaşı olan Əhməd ibn Musaya tərəf yönəldilər və bir qrup da [[Vaqifiyyə]] firqəsinə qoşuldu.<ref>Nubəxti, Firəquş-şiə, h.q 1404, s. 77-78 </ref>  Bütün bunlara baxmayaraq, Əli ibn Musər-Rzanın (ə) səhabələrinin çoxu onun övladı həzrət Cavadın (ə) imamlığını qəbul etdilər.<ref>Casim, Tarixe siyasiye ğeybəte İmame dəvazdəhom, h.ş 1386, s. 78  

</ref> beşikdə danışması  haqqında olan ayələrə də istinad edirdi.<ref>Nubəxti, Firəquş-şiə, h.q 1404, s. 90 ; Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 1, s. 382</ref>  İmam Cavadın (ə) özü də onun yaş məsələsini irad tutan şəxslərə cavab olaraq həzrət Süleymanın uşaq ikən [[Davud (peyğəmbər)|həzrət Davudun]] yerinə canişin təyin edilməsinə işarə edirdi və  bildirirdi ki, [[Süleyman (peyğəmbər)|həzrət Süleyman]] uşaq olarkən və qoyunları otarmağa apararkən Davud (ə) onu öz yerinə canişin seçdi. Lakin Bəni-İsrail alimləri Onu inkar etdilər.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c.1, s. 383</ref>

[[İmam Rza (ə)|İmam Rzanın (ə)]] imam Cavadın (ə) [[İmamət|imamlığını]]<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c.1, s. 320-323 </ref> dəfələrlə aşkar şəkildə bəyan etməsinə baxmayaraq  bəzi şiələr bu mövzuda daha da arxayın olmaq üçün İmamı (ə) öz sualları ilə sınağa çəkirdilər.<ref>Pişvayi, Sireye pişvayan, h.ş 1379, s. 539</ref>  Bu sınaq digər İmamların da həyatına baş verirdi.<ref>Kəşşi, Ricalul-kəşşi, h.q 1409, s. 282-283  

</ref>  Amma imam Cavadın (ə) yaşının azlığını nəzərə almaqla Həzrətin sınanması daha zəruri hiss edilirdi.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasiye imamane şiə, h.ş 1381, s. 476 </ref>  Tarix araşdırmaçısı Rəsul Cəfəriyanın sözlərinə görə, şiələrin İmamları sınaması ona görə idi ki, bəzən İmamlar [[təqiyyə]] və İmamın canını qoruması üzündən, özündən sonra bir neçə nəfərin imamlığına vəsiyyət edirdi.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasiye imamane şiə, h.ş 1381, s. 476 </ref>   

</ref>  Hədislərə əsasən, Bağdaddan və digər şəhərlərdən [[Həcc|Həccə]] gedən bir qrup şiə imam Cavadı (ə) görmək üçün Mədinəyə gəldilər. Onlar Mədinədə imam Cavadın (ə) əmisi Abdullah ibn Musa ilə görüşdülər və ondan bir sıra suallar soruşdular. O, yalnış cavablar verdi. Onlar sərgərdan qaldılar və hələ həmin məclisdə olarkən imam Cavad (ə) daxil oldu. Onlar öz suallarını yenidən verdilər və imam Cavadın (ə) verdiyi cavablarla qane oldular.<ref>Təbəri, Dəlailul-imamə, h.q 1413, s. 389-390 ; Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 99-100</ref>

İmam Cavad (ə) şiələrlə [[Vəkillik təşkilatı|vəkillik təşkilatının]] vasitəsi ilə əlaqə saxlayırdı. Həzrətin Bağdad, Kufə, Əhvaz, Bəsrə, Həmədan, [[Qum]], Rey, Sistan və Bost kimi müsəlman məntəqələrində nümayəndələri var idi.<ref>Casim, Tarixe siyasiye ğeybəte İmame dəvazdəhom, h.ş 1386, s. 79  

</ref>  Onun (ə) vəkillərinin sayının 13 nəfər olduğunu bildirmişlər.<ref>Cəbbari, Sazmane vəkalət, h.ş 1382, c. 2, s. 427 </ref>  Onlar şiələrin [[Şəri vergilər|şəri vergilərini]] İmama (ə) çatdırırdılar.<ref>Cəbbari, Sazmane vəkalət, h.ş 1382, c. 2, s. 282

İmam Cavadın (ə) iki səbəbə görə vəkillik sistemindən istifadə etdiyi deyilir:

Şiələr məktb yazmaq yolu ilə də imam Cavad (ə) ilə əlaqə saxlayırdılar. Onlar öz məktublarında daha çox [[Fiqh|fiqhi]] zəmində olan suallarını qeyd edirdilər. İmam (ə) da onlara cavab verirdi.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 3, s. 399 ; c.4, s. 275 və 524 ; c. 5, s. 347 ; Kəşşi, İxtiyaru mərifətir-rical, h.q 1404, s. 783, 869</ref>  “Mosuətul-imamil-Cəvad” kitabında İmamın (ə) öz atası və oğulundan əlavə, məktublaşdığı 63 nəfərin adı qeyd olunmuşdur.<ref>Xəzəli, Məvsuətul-İmam Cavad, h.q 1419, c. 2, s. 416-508 </ref>  Məktubların bəzisi, bir qrup şiəyə cavab olaraq yazılmışdır.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 3, s. 331, 398 ; c. 5, s. 394 ; c. 7, s. 163 ; Kəşşi, İxtiyaru mərifətir-rical, h.q 1404, s. 783,  869 ; Əhmədi Miyaneci, Məkatibul-əimmə(ə), h.q 1426, c. 5, s. 307-443  

</ref>  

Şiələrin suallarından və İmamın (ə) verdiyi cavablardan o dövürdə [[Əhli-hədis]], [[Vaqifiyyə]], [[Zeydiyyə]] və [[Ğulat]] kimi firqələrin fəaliyyət göstərdiyi başa düşülür.<ref>Utarudi, Musnədul-İmamil-Cavad, h.ş 1391, s. 150

</ref>  Hədislərə əsasən, imam Cavadın (ə) zamanında [[Hədis|mühəddislər]] arasında müzakirə edilən bir sıra məsələlərə görə bir qrup şiələr Allahın cisim olub-olmaması mövzusunda şəkkə düşdülər. İmam (ə) Allahı cisim bilməni rədd etməklə yanaşı, şiələri [[Allah|Allahın]] cisim olduğunu deyənlərin arxasında [[namaz]] qılmaqdan və onlara zəkat verməkdən çəkindirirdi.<ref>Səduq, Tövhid, h.q 1398, s. 101  

İmam (ə) Məhəmməd ibn Sinana müraciətdə müfəvvizənin yaradılışın və varlıq aləminin idarəsinin [[Həzrət Muhəmməd (ə)|Peyğəmbərin (ə)]] və İmamların (ə) öhdəsinə qoyulması haqqında olan iddiasını inkar etdi. Əlbəttə şəri hökmlərin Onların öhdəsinə qoyulmasını Allahın iradəsinə aid etdi və buyurdu: “Bu elə bir əqidədir ki, hər kəs ondan önə keçsə [[İrtidad|İslamdan xaric olmuşdur]]. Hər kəs onu qəbul etməsə (dini) məhv olmuşdur. Onu qəbul edən hər kəs haqqa qoşulmuşdur”.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 1, s. 441 </ref>

{{Quote box

  |quote  = <center>''قالَ الامام الجواد(ع): الْمُؤْمِنُ يَحْتَاجُ إِلَى تَوْفِيقٍ مِنَ اللهِ وَ وَاعِظٍ مِنْ نَفْسِهِ وَ قَبُولٍ مِمَّنْ يَنْصَحُهُ''</center> '''İmam Cavad (ə) buyurub:''' “Mömin üç xüsusiyyətə möhtacdır: Allah tərəfindən olan uğura, daxildən moizə edənə, ona edilən nəsihəti qəbul etməyə”.

İmam Məhəmməd Təqi (ə) [[İmamət|imamlığı]] dövründə bir neçə dəfə Abbasi sarayının bəzi [[Müctəhid|fəqihləri]] ilə elmi müzakirə etmişdir. Tarixi məlumatlara əsasən, bu müzakirələrin bəzisi Məmun və Mötəsimin sarayında olanların istəyi və İmamı (ə) sınamaq məqsədi ilə olmuşdur və bu müzakirələr məclisdə iştirak edənlərin təəccübünə və alqışına səbəb olmuşdur.<ref>Təbərisi, Əl-Ehticac, h.q 1403, s. 443</ref> Mənbələr imam Cavadın (ə) doqquz elmi müzakirəsini nəql edir. Bu müzakirələrdən dördü Yəhya ibn Əksəm ilə, biri isə Bağdadın baş qazisi Əbi Davud ilə olmuşdur. Həmçinin, İmamın (ə) [[Abdullah ibn Musa ibn Cəfər|Abdullah ibn Musa]], Əbu Haşim Cəfəri, Əbdül-Əzim Həsəni və Mötəsim ilə də dialoqu nəql edilmişdir. Bu dialoqların mövzusu həcc, talaq, oğurluğun cəzasına aid fiqhi məsələlər, həmçinin on ikinci imamın dostlarının xüsusiyyətləri, [[Əhli-sünnət vəl-cəmaət|əhli-sünnənin]] Əbu Bəkr və [[Ömər ibn Xəttab|Ömər]] üçün nəql etdiyi fəzilətlər, Allahın adları və sifətləri kimi digər məsələlər olmuşdur.<ref>Təbərisi, Əl-Ehticac, h.q, 1403, s. 441-449 ; Əhmədi Miyaneci, Məkatibul-əimmə (ə), h.q 1426, c. 5, s. 381, 427 və.s </ref>

İmam Məhəmməd Təqinin (ə) [[Məmun Abbasi|Məmunun]] zamanında baş tutan elmi müzakirələrindən biri də Abbasi sarayının fəqihi Yəhya ibn Əksəmlə olan dialoqudur. Bəzi şiə mənbələrinin verdiy məlumata əsasən, bu müzakirənin səbəbi Abbasi böyüklərinin Məmunun İmama (ə) öz qızı Ümmü-Fəzl ilə evlənməyi təklif etməsinə etiraz etdiyinə görə idi. Məmun öz qərarının düzgünlüyünü isbat etmək üçün onlara imam Cavadı (ə) sınmağı təklif etdi.  Onlar bu təklifi qəbul etdilər və imam Cavadı (ə) sınamaq üçün müzakirə məclisi təşkil etdilər. Yəhya müzakirədə ilk olaraq ehramda olan şəxsin heyvan ovlaması haqqında fiqhi məsələni irəli sürdü. İmam Cavad (ə) bu məsələ üçün müxtəlif cəhətlər təqdim etməklə Yəhya ibn Əksəmin məqsədinin hansı cəhət olduğunu soruşdu. Yəhya ibn Əksəm cavab verə bilmədi. Sonra isə İmam (ə) bu məsələyə müxtəlif fərzlərlə cavab verdi. Saray əhli və Abbasi xilafətinin alimləri İmamın (ə) cavabını eşitdikdən sonra həzrətin [[Fiqh|fiqhdə]] olan dərin düşüncəsinə etiraf etdilər. Deyilənə görə, Məmun bu müzakirədən sonra belə dedi: Allaha şükülər olsun ki, düşündüyüm düz çıxdı.<ref>Təbərisi, Əl-Ehticac, h.q 1403, s. 444 ; Məsudi, İsbatul-vəsiyyə, h.q 1426, s. 224</ref> Bəzi məlumatlara əsasən, Məmun İmamın (ə) Yəhya ibn Əksəm ilə etdiyi müzakirədə verdiyi cavablardan sonra öz ətrafını və məclis iştirakçılarını danladı və vurğuladı ki, bu ailənin üstünlüyü hamı üçün aydındır və İmamın (ə) yaşının azlığı onun kamilliklərinə və üstünlüklərinə maneə sayılmır. O, əlavə etdi ki, Peyğəmbər (ə) öz təbliğini imam Əlini (ə) (on yaşlı olmasına baxmayaraq) [[İslam|İslama]] dəvət etməklə başladı və Onun müsəlman olmasını qəbul etdi.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 78</ref> [[Biharul-ənvar (kitab)|Biharul-ənvarda]] gələn hədisə əsasən, Məmun müzakirədən əvvəl öz ətrafına bu ailənin başqalarından fərqləndiyini demişdi. Onlar Məmunun sözünü qəbul etmədikləri üçün onlara İmamı (ə) sınamağı təklif etmişdi.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 75</ref>

Şiənin hədis mənbələrinin nəqlinə əsasən, imam Məhəmməd Təqi (ə) Məmunun və bir qrup saray əhlinin və fəqihlərin iştirak etdiyi bir məclisdə Yəhya ibn Əksəm ilə Əbu Bəkr və Ömərin fəzilətləri haqqında elmi müzakirə etdi. Yəhya İmama (ə) müracaiət edərək dedi: [[Cəbrayıl]] Allah tərəfindən Peyğəmbərə (ə) belə dedi: Mən Əbu Bəkrdən razıyam. Ondan soruş gör o da məndən razıdırmı ?! İmam (ə) cavab olaraq buyurdu: “Mən Əbu Bəkrin fəzilətini inkar etmirəm. Amma bu hədisi nəql edən şəxs Peyğəmbərdən (s) nəql olunan digər hədisərə də baxmalıdır. Peyğəmbər (s) belə buyurmuşdur: Mənim adımdan sizə çatan hədisləri [[Quran]] və sünnəyə təqdim edin. Əgər onlar ilə uyğun gələrsə qəbul edin. Əks halda qəbul etməyin. Çünki yalançılar və hədis uyduranlar çoxalacaqlar”. İmam (ə) sonra belə buyurdu: “Bu hədis Quran ilə uyğun gəlmir. Çünki, [[Allah]] Quranda buyurur ki, “Nəhnu əqrəbu iləyhi min həblil-vərid – yəni biz insana şah damarından yaxınıq”.<ref>Qaf surəsi, ayə 16</ref>  Allah Əbu Bəkrin razılıq və ya narazılığından xəbərsiz olduğu üçün ondan soruşdu?”.<ref>Təbərisi, Əl-Ehticac, h.q 1403, c. 2, s. 446-447 </ref>  

İmam Cavad (ə) Bağdadda olduğu vaxt əhli-sünnə fəqihləri arasında oğrunun əlinin hansı hissədən kəsilməsi haqqında ixtilaf yarandı. Bəzisi biləkdən, bəzisi isə dirsəkdən kəsilməli olduğunu deyirdilər. Mötəsim İmamdan (ə) öz fikrini bildirməsini istədi. İmam Cavad (ə) Mötəsimdən istədi ki, onu cavab verməkdən azad etsin. Xəlifə təkid etdi və İmam (ə) buyurdu: Oğrunun yalnız barmaqları kəsilməlidir və əlinin qalan hissəsi qalmalıdır. İmam (ə) öz sözünə “ Və ənnəl məsacidə lillahi fəla tədu məəllahi əhədən – yəni, məscidlər Allahındır. Elə isə heç kimi Allahla yanaşı çağırmayın” ayəsini  dəlil gətirdi.<ref>Cin surəsi, ayə 18

</ref> Mötəsim İmamın (ə) cavabını bəyəndi və oğrunun barmaqlarının kəsilməsinə dair göstəriş verdi.<ref>Əyyaşi, Ət-təfsir, h.q 1380, c. 1, s. 319-320 ; Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 5-6 </ref>  Bu hadisənin insanlar arasında [[Imamət|imamət]] məqamının yayılmasına səbəb olduğu deyilir.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 6</ref>

[[File:ضریح کاظمین.jpg|300px|thumb|[[Kazimeyn (ə) hərəmi|İmam Cavadın (ə) və İmam Kazimin (ə)]] zərihi (mübarək məzarları)]]

Hədis mənbələrində imam Cavad (ə) üçün bir sıra üstünlük və kəramətlər nəql edilmişdir.

Şiələrin doqquzuncu rəhbərinin “Cavad” ləqəbi ilə ləqəblənməsinin səbəbini həzrətin (ə) insanlara qarşı xeyirxah və əliaçıq olmasında hesab edirlər.<ref>Qərəşi, Həyatul-İmam Muhəmmədinil-Cəvad, h.q 1418, s. 70-71

</ref>  [[İmam Rza (ə)|İmam Rzanın (ə)]] Xorasandan öz övladı Cavada (ə) göndərdiyi məktuba əsasən həzrət (ə) həmin illərdən əliaçıqlıqda məşhur və dillər əzbəri idi. Atası Xorasanda olduğu zaman, İmamın səhabələri Onu - kömək üçün həzrətin evinin qarşısında toplanan insanlarla az qarşılaşması üçün - ikinci dərəcəli qapıdan aparırdılar. İmam Rza (ə) öz övladına məktub yazdı və ona əsas qapıdan get-gəl etməməyi deyən şəxslərə qulaq asmamağı tapşırdı. Əli ibn Musər-Rza (ə) bu məktubda öz oğluna belə tövsiyə etdi: “ Evdən çıxmaq istəyən vaxt yanında bir qədər qızıl və gümüş pul götür. Səndən kömək istəyən heç kəsi əliboş qaytarma”.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 4, s. 43  

</ref>

İraqlı tarix araşdırmaçısı Baqir Şərif Qərəşi İmam Cavadın (ə) öz dövründə ən çox ibadət edən və ən ixlaslı şəxs olduğunu qeyd edir və həzrətin (ə) çox müstəhəb namaz qıldığını bildirir. Onun sözlərinə görə, imam Cavad (ə)  nafilələrin (müstəhəb namazların) hər rəkətində həmd və tövhid surəsini 70 dəfə oxuyurdu.<ref>Qərəşi, Həyatul-İmam Muhəmmədinil-Cəvad, h.q 1418, s. 67-68

</ref>  

</ref>

Şiə mənbələrində, imam Cavada (ə),  təvəllüd zamanı danışması, atası imam Rzanı (ə) dəfn etmək üçün Mədinədən Xorasana teyyül-ərz etməsi, xəstələrə şəfa verməsi, duasının qəbulu və insanların niyyətindən xəbər verməsi kimi bir sıra [[Kəramət|kəramətlər]] aid edilmişdir.<ref>Bağistani, «Əl-Cavad, İmam », s. 245-246 </ref>  

Həmçinin nəql olunana əsasən, imam Cavad (ə) Bağdaddan Mədinəyə qayıdarkən bir qrup həzrəti (ə) şəhərin çıxışına qədər müşayiət etdi. Məğrib azanı vaxtı imam Cavad (ə) məscidin həyətində o vaxta qədər meyvə verməyən sidr ağacının kənarında [[dəstəmaz]] aldı və [[namaz]] qıldı. Namazdan sonra insanlar həmin ağacın meyvə verdiyini müşahidə etdilər. Təəccübləndilər və onun meyvəsindən yedilər. Tumsuz və şirin olduğunu gördülər. Şeyx Mufidin uzun illər sonra həmin ağacı gördüyü və meyvəsindən yediyi nəql edilir.<ref>İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu ali Əbitalib, Nəşre Əllamə, c. 4, s. 390 ; Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 278 </ref>

[[Şeyx Tusi]] təxminən 115 nəfərin adını imam Cavadın (ə) səhabəsi olaraq qeyd etmişdir.<ref>Tusi, Ricalut-Tusi, h.ş 1373, s. 373-383 </ref>  Qərəşi “Həyatul-imam Məhəmmədil-Cəvad” kitabında 132 nəfəri,<ref>Qərəşi, Həyatul-İmam Muhəmmədinil-Cəvad, h.q 1418, s. 128-178 </ref>  Şəbustəri “ Subulur-rəşad ila əshabil-imamil-Cəvad” kitabında 193 nəfəri  şiələrin doqquzuncu rəhbərinin səhabəsi olaraq təqdim edir.<ref>Şəbistəri, Subulul-rəşad, h.q 1421, s. 19, 289

</ref> Ətarudi “Musnədul-imamil-Cəvad” kitabında həzrətin (ə) hədis ravilərini 121 nəfər hesab etmişdir.<ref>Utarudi, Musnədul-İmamil-Cavad, h.q 1410, s. 249</ref>  İmam Cavadın (ə) bəzi səhabələri imam Rza (ə)<ref>Bərqi, s. 57</ref>  və [[imam Hadi (ə)]] ilə də ünsiyyətdə olmuş və bu iki imamdan hədis nəql etmişdir.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasiye imamane şiə, h.ş 1381, s. 491</ref>  İmam Məhəmməd Təqinin (ə) hədis raviləri arasında digər firqələrdən o cümlədən, əhli-sünnədən olan ravilər də vardır.<ref>Utarudi, Musnədul-İmamil-Cavad, h.q 1410, s. 314, 315, 262, 283, 319, 271</ref>  İmamdan (ə) hədis nəql edən şiə olmayan ravilərin sayının 10 nəfər olduğunu bildirmişlər.<ref>Varidi, Quneşenasiye raviyane İmam Cavad,  s. 30-31 </ref>  

Əhməd ibn Əbi Nəsr Bəzənti, Səfvan ibn Yəhya hər ikisi “icma səhablərindən” sayılır. Əbdül-Əzim Həsəni, Həsən ibn Səd Əhvazi, Zəkəriyya ibn Adəm, Əhməd ibn Məhəmməd ibn İsa Əşəri, Əhməd ibn Məhəmməd Bərqi və Əbu Haşim Cəfəri şiələrin doqquzuncu imamının səhabələrindən idilər.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasiye imamane şiə, h.ş 1381, s. 491</ref>

[[Əhli-sünnət vəl-cəmaət|Əhli-sünnədən]] olan alimlər şiələrin doqquzuncu rəhbərinə bir elmi şəxsiyyət olaraq hörmət edirlər.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/57911 امام جواد(ع) به روایت اهل سنت], ensani.ir</ref>  Onların bəzisi imam Cavadın (ə) elmi şəxsiyyətini yüksək qiymətləndirmiş<ref>Səbt ibn Cuzi, Təzkirətul-xəvas, h.q 1418, s. 321

</ref>  və [[Məmun Abbasi|Məmun Abbasinin]] ona olan vurğunluğunu həzrətin (ə) uşaqlıqda elmi və mənəvi şəxsiyyətə sahib olduğunun  göstəricisi hesab etmişdir.<ref>Heysəmi, Əs-səvaiqul-muhriqə, h.q 1424, s. 288 </ref>  Onlar həmçinin  Məhəmməd ibn Əlinin (ə) [[təqva]], [[zöhd]] və səxavət kimi digər xüsusiyyətlərdə də üstünlüyündən söhbət açmışlar.<ref>Səbt ibn Cuzi, Təzkirətul-xəvas, h.q 1418, s. 321</ref> Misal üçün, əhli sünnənin səkkizinci hicri əsrində görkəmli hədis alimlərindən olan Şəmsuddin Zəhəbi<ref>Zəhəbi, Tarixul-islam, h.q 1407, c. 15, s. 385

</ref>  və İbn Teymiyyə <ref>İbn Teymiyyə, Minhacus-sunnə , h.q 1406, c. 4, s. 68-69 </ref> həzrətin (ə) “Cavad” ləqəbi ilə ləqəblənməsini onun səxavət və əliaçıqlıqla məşhur olmasında hesab etmişlər. İkinci və üçüncü hicri əsrinin mötəzilə məzhəbindən olan ədəbiyyatçı və kəlamçı Cahiz Osman da Məhəmməd ibn Əlini (ə) alim, zahid, çox ibadət edən, [[Şücaət|şücaətli]], səxavətli və pak olaraq tanıtdırmışdır.<ref>Amuli, Əl-həyatus-siyasiyyətu lil İmamil-Cavad, h.q 1425, s. 137</ref> Yeddinci hicri əsrinin şafei məzhəbinin alimlərindən olan Təlhə Şafei imam Cavadın (ə) barəsində belə yazır: “Onun yaşı az olsa da məqam və səs-sədası uca idi”.<ref>Nəsibi Şafei, Mətalibus-suul fi mənaqibi alir-rəsul, Müəssisətul-bəlağ, s. 303</ref>  

Bəzi [[Şiə|şiələr]] şiə alimlərinin tövsiyəsi əsasında ruzunun artması və maddi məsələlərdə sıxıntıların aradan qalxması üçün imam Cavada (ə) təvəssül edirlər. Buna misal olaraq [[Məhəmməd Baqir Məclisi|ikinci Məclisi (Məhəmməd Baqir Məclisi)]] Əbul-Vəfa Şirazidən nəql edir ki, O, [[Həzrət Muhəmməd (s)|Peyğəmbərin (s)]] yuxuda ona maddi işlərdə imam Cavada (ə) təvəssül etməsini tövsiyə etməsinə dair iddia etmişdir.<ref>Qütb Ravəndi, Dəvatur-ravəndi, h.q 1407, s. 191, c. 530 ; Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 91, s. 35  

</ref>  

Davud Sirəfinin imam Hadidən (ə) nəql etdiyi rəvayətə əsasən imam Cavadın (ə) qəbrini ziyarət etməyin böyük savab və mükafatı vardır.<ref>Müfid, Əl-məzar, h.q 1413, s. 207</ref> Həmçinin İbrahim ibn Əqəbə imam Hadiyə (ə) məktub yazaraq [[İmam Hüseyn (ə)|imam Hüseynin (ə)]], imam Kazimin (ə) və imam Cavadın (ə) ziyarəti haqqında soruşdu. İmam Hadi (ə) imam Hüseyni (ə) ziyarət etməyin daha üstün olduğunu bildirdi və buyurdu: “Hər üç imamı ziyarət etmək daha üstündür və daha çox savabı vardır”.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 4, s. 583-584

İmam Cavadın (ə) haqqında müxtəlif dillərdə xüsusən ərəb və fars dillərində çoxlu əsərlər yazılmışdır. “Ketabşenasiye imam Cavad (ə)” adlı məqalədə imam Cavad (ə) haqqında ümumi olaraq 605 əsər qeyd olunmuşdur. Bunlardan 324 ədədi kitab, 248 ədədi məqalə qalan 33 ədədi isə diplom işidir. Bunlardan 474 ədədi fars dilində, 122 ədəd əsər ərəb dilində, 9 ədəd əsər isə digər dillərdə yazılmışdır.<ref>Nəsr İsfəhani, « Kitab şenasiye İmam Cavad(ə) » s. 115

</ref>  “Ketab şenasiye-tosifiye emam Cəvad (ə)” adlı kitabda çap edilmiş 350 kitab tanıtdırılmışdır.<ref>[https://library.razavi.ir/quran/fa/43508/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D8%B5%DB%8C%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D8%B9 «کتاب‌شناسی توصیفی امام جواد(ع)»], library.razavi.ir</ref>  

“Vəfatul-imamil-Cəvad”, “Musnədul-imamil-Cəvad”, “Mosuətul-imamil-Cəvad (ə)”, “əl-Həyatus-siyasiyyə lil-imamil-Cəvad”, “Həyatul-imam Məhəmmədil-Cəvad” və “Subulur-rəşad” kitabları imam Cavadın (ə) barəsində ərəb dilində çap edilmiş əsərlərdəndir. İmam Cavadın (ə) barəsində elmi konqres də keçirilmişdir.<ref>[http://mehrnews.com/xDDd2 «همایش ابن‌الرضا، سیره و زمانه امام جواد(ع) در قم برگزار شد»], mehrnews.com</ref>

{{İstinadlar}}

{{Ədəbiyyat}}

* İbn Şöbə Hərrani, Həsən ibn Əli, Tuhəful-uqul, Təshihe Əliəkbər Ğəffari, Qum, Came Müdərrisin, h.q 1404.  

{{end}}

[[Kateqoriya:Şiə imamları]]

[[Kateqoriya:İraqda dəfn olunan imamlar]]

[[Kateqoriya:Bəni-Haşim şəhidləri]]

[[Kateqoriya:Vikişiənin təməl məqalələri]]