|
|
| Sətir 17: |
Sətir 17: |
| İmam Hüseynin (ə) [[Hədis|hədis]], dua, məktub, şeir, [[Xütbə|xütbə]] formasında olan sözlərinin toplusu “Mosuətu-kəlimatil-Hüseyn “ və “Musnədul-İmamiş-şəhid” kitablarında toplanmışdır. Bu kitablardan əlavə Həzrətin (ə) şəxsiyyəti və həyatı barəsində ensiklopediya, tərcümeyi-hal, [[Məqtəl|məqtəl]] və tarixi təhlil formasında əsərlər yazılmışdır. | | İmam Hüseynin (ə) [[Hədis|hədis]], dua, məktub, şeir, [[Xütbə|xütbə]] formasında olan sözlərinin toplusu “Mosuətu-kəlimatil-Hüseyn “ və “Musnədul-İmamiş-şəhid” kitablarında toplanmışdır. Bu kitablardan əlavə Həzrətin (ə) şəxsiyyəti və həyatı barəsində ensiklopediya, tərcümeyi-hal, [[Məqtəl|məqtəl]] və tarixi təhlil formasında əsərlər yazılmışdır. |
| | | |
| == Məqamı ==
| |
| [[Şiə|Şiələrin]] üçüncü imamı, Hüseyn ibn Əli (ə) şiələrin birinci İmamının oğlu və [[Həzrət Muhəmməd (s)|İslam Peyğəmbərinin (s)]] nəvəsidir.<ref>Şeyx Müfid, Əl-İrşad, c.2, s.27</ref> İslam mənbələrində onun fəzilətləri haqqında çoxlu hədislər vardır və şiələrin nəzərində onun xüsusi məqamı vardır. Əhli sünnə də Hüseyn ibn Əliyə (ə) xüsusi hörmət göstərir.
| |
| === Hədis və tarix mənbələrində ===
| |
| Şiə və əhli-sünnə hədislərinə əsasən Hüseyn ibn Əli (ə) Kisa əhlindən (Ali-Əbadan) biridir.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1362, c.1, s.287; Müslim, Səhih Müslim, h.q 1423, c.15, s.190</ref> O (ə) Mübahilə hadisəsində iştirak etmişdir<ref>Şeyx Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.1, s.168</ref> və qardaşı ilə birlikdə [[Mübahilə ayəsi|Mübahilə ayəsindəki]] “əbnaəna”-nın (oğullarımızın) predmetidir.<ref>Zəməxşəri, Əl-Kəşşaf, h.q 1415, Ali-İmran surəsənin 61-ci ayəsinin şərhi; Fəxr Razi, Ət-Təfsirul-kəbir, h.q 1405, Ali-İmran surəsənin 61-ci ayəsinin şərhi</ref> O (ə) həmçinin barəsində [[Təthir ayəsi]] nazil olan [[Əhli-beyt (ə)|Əhli-beytdən (ə)]] biridir.<ref>Əhməd ibn Hənbəl, Musnədu Əhməd, c.1, s.331; İbn Kəsir, Təfsirul-Quran, h.q 1419, c.3, s.799; Şəvkani, Fəthul-qədir, c.4, s.279</ref>
| |
|
| |
| İmam Hüseyn (ə) [[İmam Həsən (ə)|İmam Həsənin (ə)]] şəhadətindən sonra yaş cəhətindən ondan böyük insanların olmasına baxmayaraq Bəni-Haşimin ən alicənab şəxsi hesab olunurdu. Yəqubinin nəqlinə əsasən [[Müaviyə ibn Əbi Süfyan|Müaviyə]] İmam Həsənin (ə) şəhadətindən sonra İbn Abbasa belə dedi: Bundan sonra öz qövmünün ağası sənsən. [[Abdullah ibn Abbas|İbn Abbas]] ona belə cavab verdi: Hüseyn ibn Əli həyatda olduğu müddətdə, xeyr.<ref>Yəqubi, Tarixul-Yəqubi, c.2, s.226; İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, h.q 1418, c.10, s.363</ref> Həmçinin [[Bəni-Haşim|Bəni-Haşimin]] İmam Hüseynlə (ə) məsləhətləşməsi və Onun fikrini başqalarının fikrindən üstün saydıqları haqqında məlumat qeyd olunmuşdur.<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, h.q 1418, c.10, s.414-416</ref> Nəql olunana əsasən, [[Əmr ibn As]] da Həzrəti (ə) göy əhlinin ən çox sevdiyi yer əhli hesab edirdi.<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, h.q 1418, c.10, s.395; İbn Əbi Şeybə, Əl-Müsənnəf, h.q 1409, c.7, s.269</ref>
| |
|
| |
| === Şiə mədəniyyətində ===
| |
| Hüseyn ibn Əlinin (ə) hicrətin 61-ci ilində [[Aşura hadisəsi|Aşura hadisəsində]] şəhadətə çatması Onun şəxsiyyətinin şiələr hətta qeyri şiələr üçün daha çox haqq tərəfdarı olmaq, şücaət və [[Şəhadət|şəhadət]] bucağından tanınmasına səbəb oldu və hədislərdə Həzrət (ə) üçün qeyd olunan digər xüsusiyyətlərin müəyyən qədər təsir altına düşməsinə səbəb oldu.<ref>Hacı Mənuçöhri, "Hüseyn (ə), İmam", s.681</ref> Bu hadisə ən azından Peyğəmbər (ə) ailəsinə qarşı ilk aşkar hörmətsizlik və hücum olduğu üçün [[Şiə|şiə]] mədəniyyətində və tarixində dərindən təsir qoydu.<ref>Hacı Mənuçöhri, "Hüseyn (ə), İmam", s.686</ref> Onun (ə) qiyamı zülmə qarşı mübarizə, qanın qılınc üzərində qələbəsi, yaxşı işlərə əmr edib pis işlərdən çəkindirmək və fədakarlıq simvoluna çevrildi.<ref>Mühəddisi, Fərhənge Aşura, h.ş 1393, s.372</ref>
| |
|
| |
| [[İmam Hüseynin (ə) qiyamı]] o qədər təsirli idi ki, bir qrup şəxs “şiə məzhəbinin həzrətin (ə) şəhadətindən sonra yaranmasını” güman etdi.<ref>Hövzə və Universitetin tarix tədqiqat mərkəzi, Təşəyyö tarixi, h.ş 1390, s.21 </ref> İslam tarixi boyunca İmam Hüseyni (ə) nümunə sayaraq [[Ya lisaratil-Hüseyn|“Ya lisaratil-Hüseyn”]] şüarı altında bir sıra qiyamlar baş vermişdir.<ref>Hacı Mənuçöhri, "Hüseyn (ə), İmam", s.687</ref>
| |
|
| |
| [[Məhərrəm (ay)|Məhərrəm]] və [[Səfər (ay)|Səfər ayları]] şiə mədəniyyətində xüsusi yerə malikdir. Xüsusən tasua, aşura və ərbəin günündə (İmam Hüseynin şəhadətinin 40-cı günündə) bu hadisəyə ehtiram əlaməti olaraq bir sıra müxtəlif mərasimlər keçirilir.<ref>Hacı Mənuçöhri, "Hüseyn (ə), İmam", s.689</ref> Şiələr din böyüklərinə tabe olaraq su içən zaman İmam Hüseynin (ə) susuzluğunu xatırlayır, Həzrətə (ə) salam verirlər.<ref>Hacı Mənuçöhri, "Hüseyn (ə), İmam", s.681; Mühəddisi, Fərhənge Aşura, h.ş 1393, s.508</ref>
| |
|
| |
| === Əhli-sünnə nəzərində ===
| |
| [[Əhli-sünnət vəl-cəmaət|Əhli-sünnənin]] etibarlı mənbələri İmam Hüseynin (ə) məqamı və fəzilətləri haqqında çoxsaylı hədislər nəql etmişdir.<ref>Muslim, Səhih Muslim, h.q 1423, c.15, s.190; İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, h.q 1418, c.10, s.376-410; Bəlazuri, Ənsabul-əşraf, h.q 1417, c.3, s.7; İbn Kəsir, Təfsirul-Quran, h.q 1419, c.3, s.799; [http://ensani.ir/fa/article/188722 حسینی شاهرودی، «امام حسین (ع) و عاشورا از دیدگاه اهل سنت»]; [https://hawzah.net/fa/Article/View/82145 ایوب، «فضایل امام حسین علیه السلام در احادیث اهل سنت».]</ref> Həzrətin (ə) fəzilətləri haqqında olan rəvayətləri kənara qoysaq belə, İmam Hüseynin (ə) [[müsəlman|müsəlmanların]] nəzərində olan məqamı daha çox Onun [[Allah]] yolunda öz canından, malından və yaxınlarından keçdiyi üçündür.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/82145 ایوب، «فضایل امام حسین علیه السلام در احادیث اهل سنت».]</ref>
| |
|
| |
| Əhli-sünnə arasında [[İmam Hüseynin (ə) qiyamı]] barəsində iki fikir mövcuddur: bir qrup şəxs bu qiyamı məzəmmət etmiş, çoxları isə tərifləmişdir. Həzrətin (ə) qiyamının müxaliflərindən biri 6-cı əsrin alimlərindən olan Əndəlusda yaşamış Əbu Bəkr ibn Ərəbidir. O, Həzrətin (ə) qiyamını tənqid etməyə çalışmış və bildirmişdir ki, insanlar Peyğəmbərdən (s) (ümməti parçalamaq istəyənlərlə vuruşmaq və fitnələrə qoşulmaqdan çəkinmək haqqında) eşitdikləri hədislərə görə imam Hüseynlə (ə) vuruşmuşdur.<ref>Əbubəkr ibn Ərəbi, Əl-Əvasimu minəl-qəvasim, s.232</ref> [[İbn Teymiyyə Hərrani|İbn Teymiyyənin]] fikrincə də İmam Hüseynin (ə) addımı vəziyyətin düzəlməsinə səbəb olmamaqdan əlavə əksinə fitnə və şərə də gətirib çıxarmışdır.<ref>İbn Teymiyyə, Minhacus-sunnətin-Nəbəviyyə, h.q 1406, c.4, s.530-531</ref>
| |
|
| |
| Qarşı tərəfdə isə Əndəlusun 9-cu hicri əsrinin əhli-sünnə alimlərindən olan İbn Xəldun İbn Ərəbinin sözlərinə reaksiya vermiş və zalımlarla döyüşmək üçün ədalətli imamın varlığının şərt olmasına təkid edərək Hüseynin (ə) öz zamanında bu döyüş üçün ən ədalətli şəxs olduğunu bildirmişdir.<ref>İbn Xəldun, Tarixu İbn Xəldun, c.1, s.217</ref> Onun sözlərinə görə Yezidin fasiqliyi hamı üçün aşkar olduğu bir vaxtda Hüseyn (ə) özünü qiyam etmək üçün ləyaqətli və qüdrətli bir şəxs gördüyü üçün [[Yezid ibn Müaviyə|Yezidə]] qarşı qiyam etməyi özünə [[Vacib|vacib]] bilmişdir.<ref>İbn Xəldun, Tarixu İbn Xəldun, c.1, s.216</ref> Hicri 13-cü əsrin əhli-sünnə alimlərindən olan Şəhabuddin Alusi “Ruhul-məani” kitabında İbn Teymiyyəyə nifrin etmiş və onun sözünü töhmət və yalan hesab etmişdir.<ref>Alusi, Ruhul-məani, h.q 1415, c.13, s.228</ref>
| |
|
| |
| H.q 14-cü əsrin Misirli yazıçı və ədəbiyyatçılarından və “Əbuş-şühəda Əl-Hüseyn ibn Əli” adlı kitabın müəllifi olan Abbas Mahmud Uqqad yazdığına əsasən, Yezidin zamanında olan vəziyyət elə bir həddə çatmışdı ki, onun şəhadətdən başqa çarəsi yox idi.<ref>Uqqad, Əbuş-şühəda, h.q 1429, s.207</ref> O düşünür ki, belə bir qiyam yalnız bu iş üçün yaranmış olan nadir insanların tərəfindən həyata keçə bilir və belə şəxslərin addımını başqaları ilə müqayisə etmək olmaz. Çünki, bu şəxslər başqa cür düşünür və başqa şeyi tələb edirlər.<ref>Uqqad, Əbuş-şühəda, h.q 1429, s.141</ref> Əhli-sünnə yazarı olan Taha Hüseynin fikrincə Hüseynin (ə) [[Beyət|beyət]] etməməsi inadkarlıq üzündən deyildi. Çünki, O (ə) Yezidlə beyət etdiyi halda vicdanına xəyanət etdiyini və öz dininə qarşı çıxdığını bilirdi. Çünki, Hüseynin (ə) fikrincə Yezidlə beyət etmək [[günah]] idi.<ref>Taha Hüseyn, Əli və fərzandanəş, s.239</ref>
| |
|
| |
| Ömər Fərrux zülmün qarşısında susmağın heç bir halda icazəli olmadığını vurğulmaqla düşünür ki, bu gün biz müsəlmanların arasında “ Bir Hüseynin” olmasına və bizi haqqın müdafiəsində düzgün yola yönəltməsinə ehtiyacımız var.<ref>Fərrux, Təcdidu fil-muslimin la fil-İslam, s.152</ref>
| |
|
| |
| == Məqamı == | | == Məqamı == |
| [[Şiə|Şiələrin]] üçüncü imamı, Hüseyn ibn Əli (ə) şiələrin birinci İmamının oğlu və [[Həzrət Muhəmməd (s)|İslam Peyğəmbərinin (s)]] nəvəsidir.<ref>Şeyx Müfid, Əl-İrşad, c.2, s.27</ref> İslam mənbələrində onun fəzilətləri haqqında çoxlu hədislər vardır və şiələrin nəzərində onun xüsusi məqamı vardır. Əhli sünnə də Hüseyn ibn Əliyə (ə) xüsusi hörmət göstərir. | | [[Şiə|Şiələrin]] üçüncü imamı, Hüseyn ibn Əli (ə) şiələrin birinci İmamının oğlu və [[Həzrət Muhəmməd (s)|İslam Peyğəmbərinin (s)]] nəvəsidir.<ref>Şeyx Müfid, Əl-İrşad, c.2, s.27</ref> İslam mənbələrində onun fəzilətləri haqqında çoxlu hədislər vardır və şiələrin nəzərində onun xüsusi məqamı vardır. Əhli sünnə də Hüseyn ibn Əliyə (ə) xüsusi hörmət göstərir. |
