|
|
| Sətir 42: |
Sətir 42: |
| Ömər Fərrux zülmün qarşısında susmağın heç bir halda icazəli olmadığını vurğulmaqla düşünür ki, bu gün biz müsəlmanların arasında “ Bir Hüseynin” olmasına və bizi haqqın müdafiəsində düzgün yola yönəltməsinə ehtiyacımız var.<ref>Fərrux, Təcdidu fil-muslimin la fil-İslam, s.152</ref> | | Ömər Fərrux zülmün qarşısında susmağın heç bir halda icazəli olmadığını vurğulmaqla düşünür ki, bu gün biz müsəlmanların arasında “ Bir Hüseynin” olmasına və bizi haqqın müdafiəsində düzgün yola yönəltməsinə ehtiyacımız var.<ref>Fərrux, Təcdidu fil-muslimin la fil-İslam, s.152</ref> |
|
| |
|
| == Məqamı ==
| |
| [[Şiə|Şiələrin]] üçüncü imamı, Hüseyn ibn Əli (ə) şiələrin birinci İmamının oğlu və [[Həzrət Muhəmməd (s)|İslam Peyğəmbərinin (s)]] nəvəsidir.<ref>Şeyx Müfid, Əl-İrşad, c.2, s.27</ref> İslam mənbələrində onun fəzilətləri haqqında çoxlu hədislər vardır və şiələrin nəzərində onun xüsusi məqamı vardır. Əhli sünnə də Hüseyn ibn Əliyə (ə) xüsusi hörmət göstərir.
| |
| === Hədis və tarix mənbələrində ===
| |
| Şiə və əhli-sünnə hədislərinə əsasən Hüseyn ibn Əli (ə) Kisa əhlindən (Ali-Əbadan) biridir.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1362, c.1, s.287; Müslim, Səhih Müslim, h.q 1423, c.15, s.190</ref> O (ə) Mübahilə hadisəsində iştirak etmişdir<ref>Şeyx Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.1, s.168</ref> və qardaşı ilə birlikdə [[Mübahilə ayəsi|Mübahilə ayəsindəki]] “əbnaəna”-nın (oğullarımızın) predmetidir.<ref>Zəməxşəri, Əl-Kəşşaf, h.q 1415, Ali-İmran surəsənin 61-ci ayəsinin şərhi; Fəxr Razi, Ət-Təfsirul-kəbir, h.q 1405, Ali-İmran surəsənin 61-ci ayəsinin şərhi</ref> O (ə) həmçinin barəsində [[Təthir ayəsi]] nazil olan [[Əhli-beyt (ə)|Əhli-beytdən (ə)]] biridir.<ref>Əhməd ibn Hənbəl, Musnədu Əhməd, c.1, s.331; İbn Kəsir, Təfsirul-Quran, h.q 1419, c.3, s.799; Şəvkani, Fəthul-qədir, c.4, s.279</ref>
| |
|
| |
| İmam Hüseyn (ə) [[İmam Həsən (ə)|İmam Həsənin (ə)]] şəhadətindən sonra yaş cəhətindən ondan böyük insanların olmasına baxmayaraq Bəni-Haşimin ən alicənab şəxsi hesab olunurdu. Yəqubinin nəqlinə əsasən [[Müaviyə ibn Əbi Süfyan|Müaviyə]] İmam Həsənin (ə) şəhadətindən sonra İbn Abbasa belə dedi: Bundan sonra öz qövmünün ağası sənsən. [[Abdullah ibn Abbas|İbn Abbas]] ona belə cavab verdi: Hüseyn ibn Əli həyatda olduğu müddətdə, xeyr.<ref>Yəqubi, Tarixul-Yəqubi, c.2, s.226; İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, h.q 1418, c.10, s.363</ref> Həmçinin [[Bəni-Haşim|Bəni-Haşimin]] İmam Hüseynlə (ə) məsləhətləşməsi və Onun fikrini başqalarının fikrindən üstün saydıqları haqqında məlumat qeyd olunmuşdur.<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, h.q 1418, c.10, s.414-416</ref> Nəql olunana əsasən, [[Əmr ibn As]] da Həzrəti (ə) göy əhlinin ən çox sevdiyi yer əhli hesab edirdi.<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, h.q 1418, c.10, s.395; İbn Əbi Şeybə, Əl-Müsənnəf, h.q 1409, c.7, s.269</ref>
| |
|
| |
| === Şiə mədəniyyətində ===
| |
| Hüseyn ibn Əlinin (ə) hicrətin 61-ci ilində [[Aşura hadisəsi|Aşura hadisəsində]] şəhadətə çatması Onun şəxsiyyətinin şiələr hətta qeyri şiələr üçün daha çox haqq tərəfdarı olmaq, şücaət və [[Şəhadət|şəhadət]] bucağından tanınmasına səbəb oldu və hədislərdə Həzrət (ə) üçün qeyd olunan digər xüsusiyyətlərin müəyyən qədər təsir altına düşməsinə səbəb oldu.<ref>Hacı Mənuçöhri, "Hüseyn (ə), İmam", s.681</ref> Bu hadisə ən azından Peyğəmbər (ə) ailəsinə qarşı ilk aşkar hörmətsizlik və hücum olduğu üçün [[Şiə|şiə]] mədəniyyətində və tarixində dərindən təsir qoydu.<ref>Hacı Mənuçöhri, "Hüseyn (ə), İmam", s.686</ref> Onun (ə) qiyamı zülmə qarşı mübarizə, qanın qılınc üzərində qələbəsi, yaxşı işlərə əmr edib pis işlərdən çəkindirmək və fədakarlıq simvoluna çevrildi.<ref>Mühəddisi, Fərhənge Aşura, h.ş 1393, s.372</ref>
| |
|
| |
| [[İmam Hüseynin (ə) qiyamı]] o qədər təsirli idi ki, bir qrup şəxs “şiə məzhəbinin həzrətin (ə) şəhadətindən sonra yaranmasını” güman etdi.<ref>Hövzə və Universitetin tarix tədqiqat mərkəzi, Təşəyyö tarixi, h.ş 1390, s.21 </ref> İslam tarixi boyunca İmam Hüseyni (ə) nümunə sayaraq [[Ya lisaratil-Hüseyn|“Ya lisaratil-Hüseyn”]] şüarı altında bir sıra qiyamlar baş vermişdir.<ref>Hacı Mənuçöhri, "Hüseyn (ə), İmam", s.687</ref>
| |
|
| |
| [[Məhərrəm (ay)|Məhərrəm]] və [[Səfər (ay)|Səfər ayları]] şiə mədəniyyətində xüsusi yerə malikdir. Xüsusən tasua, aşura və ərbəin günündə (İmam Hüseynin şəhadətinin 40-cı günündə) bu hadisəyə ehtiram əlaməti olaraq bir sıra müxtəlif mərasimlər keçirilir.<ref>Hacı Mənuçöhri, "Hüseyn (ə), İmam", s.689</ref> Şiələr din böyüklərinə tabe olaraq su içən zaman İmam Hüseynin (ə) susuzluğunu xatırlayır, Həzrətə (ə) salam verirlər.<ref>Hacı Mənuçöhri, "Hüseyn (ə), İmam", s.681; Mühəddisi, Fərhənge Aşura, h.ş 1393, s.508</ref>
| |
|
| |
| === Əhli-sünnə nəzərində ===
| |
| [[Əhli-sünnət vəl-cəmaət|Əhli-sünnənin]] etibarlı mənbələri İmam Hüseynin (ə) məqamı və fəzilətləri haqqında çoxsaylı hədislər nəql etmişdir.<ref>Muslim, Səhih Muslim, h.q 1423, c.15, s.190; İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, h.q 1418, c.10, s.376-410; Bəlazuri, Ənsabul-əşraf, h.q 1417, c.3, s.7; İbn Kəsir, Təfsirul-Quran, h.q 1419, c.3, s.799; [http://ensani.ir/fa/article/188722 حسینی شاهرودی، «امام حسین (ع) و عاشورا از دیدگاه اهل سنت»]; [https://hawzah.net/fa/Article/View/82145 ایوب، «فضایل امام حسین علیه السلام در احادیث اهل سنت».]</ref> Həzrətin (ə) fəzilətləri haqqında olan rəvayətləri kənara qoysaq belə, İmam Hüseynin (ə) [[müsəlman|müsəlmanların]] nəzərində olan məqamı daha çox Onun [[Allah]] yolunda öz canından, malından və yaxınlarından keçdiyi üçündür.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/82145 ایوب، «فضایل امام حسین علیه السلام در احادیث اهل سنت».]</ref>
| |
|
| |
| Əhli-sünnə arasında [[İmam Hüseynin (ə) qiyamı]] barəsində iki fikir mövcuddur: bir qrup şəxs bu qiyamı məzəmmət etmiş, çoxları isə tərifləmişdir. Həzrətin (ə) qiyamının müxaliflərindən biri 6-cı əsrin alimlərindən olan Əndəlusda yaşamış Əbu Bəkr ibn Ərəbidir. O, Həzrətin (ə) qiyamını tənqid etməyə çalışmış və bildirmişdir ki, insanlar Peyğəmbərdən (s) (ümməti parçalamaq istəyənlərlə vuruşmaq və fitnələrə qoşulmaqdan çəkinmək haqqında) eşitdikləri hədislərə görə imam Hüseynlə (ə) vuruşmuşdur.<ref>Əbubəkr ibn Ərəbi, Əl-Əvasimu minəl-qəvasim, s.232</ref> [[İbn Teymiyyə Hərrani|İbn Teymiyyənin]] fikrincə də İmam Hüseynin (ə) addımı vəziyyətin düzəlməsinə səbəb olmamaqdan əlavə əksinə fitnə və şərə də gətirib çıxarmışdır.<ref>İbn Teymiyyə, Minhacus-sunnətin-Nəbəviyyə, h.q 1406, c.4, s.530-531</ref>
| |
|
| |
| Qarşı tərəfdə isə Əndəlusun 9-cu hicri əsrinin əhli-sünnə alimlərindən olan İbn Xəldun İbn Ərəbinin sözlərinə reaksiya vermiş və zalımlarla döyüşmək üçün ədalətli imamın varlığının şərt olmasına təkid edərək Hüseynin (ə) öz zamanında bu döyüş üçün ən ədalətli şəxs olduğunu bildirmişdir.<ref>İbn Xəldun, Tarixu İbn Xəldun, c.1, s.217</ref> Onun sözlərinə görə Yezidin fasiqliyi hamı üçün aşkar olduğu bir vaxtda Hüseyn (ə) özünü qiyam etmək üçün ləyaqətli və qüdrətli bir şəxs gördüyü üçün [[Yezid ibn Müaviyə|Yezidə]] qarşı qiyam etməyi özünə [[Vacib|vacib]] bilmişdir.<ref>İbn Xəldun, Tarixu İbn Xəldun, c.1, s.216</ref> Hicri 13-cü əsrin əhli-sünnə alimlərindən olan Şəhabuddin Alusi “Ruhul-məani” kitabında İbn Teymiyyəyə nifrin etmiş və onun sözünü töhmət və yalan hesab etmişdir.<ref>Alusi, Ruhul-məani, h.q 1415, c.13, s.228</ref>
| |
|
| |
| H.q 14-cü əsrin Misirli yazıçı və ədəbiyyatçılarından və “Əbuş-şühəda Əl-Hüseyn ibn Əli” adlı kitabın müəllifi olan Abbas Mahmud Uqqad yazdığına əsasən, Yezidin zamanında olan vəziyyət elə bir həddə çatmışdı ki, onun şəhadətdən başqa çarəsi yox idi.<ref>Uqqad, Əbuş-şühəda, h.q 1429, s.207</ref> O düşünür ki, belə bir qiyam yalnız bu iş üçün yaranmış olan nadir insanların tərəfindən həyata keçə bilir və belə şəxslərin addımını başqaları ilə müqayisə etmək olmaz. Çünki, bu şəxslər başqa cür düşünür və başqa şeyi tələb edirlər.<ref>Uqqad, Əbuş-şühəda, h.q 1429, s.141</ref> Əhli-sünnə yazarı olan Taha Hüseynin fikrincə Hüseynin (ə) [[Beyət|beyət]] etməməsi inadkarlıq üzündən deyildi. Çünki, O (ə) Yezidlə beyət etdiyi halda vicdanına xəyanət etdiyini və öz dininə qarşı çıxdığını bilirdi. Çünki, Hüseynin (ə) fikrincə Yezidlə beyət etmək [[günah]] idi.<ref>Taha Hüseyn, Əli və fərzandanəş, s.239</ref>
| |
|
| |
| Ömər Fərrux zülmün qarşısında susmağın heç bir halda icazəli olmadığını vurğulmaqla düşünür ki, bu gün biz müsəlmanların arasında “ Bir Hüseynin” olmasına və bizi haqqın müdafiəsində düzgün yola yönəltməsinə ehtiyacımız var.<ref>Fərrux, Təcdidu fil-muslimin la fil-İslam, s.152</ref>
| |
|
| |
| '''Hüseyn ibn Əli ibn Əbi Talib (ə)''' (ərəbcə:الإمام الحسين بن علي عليه السلام) [[Şiə|şiələrin]] (h.q 4-61) üçüncü [[İmamət|imamıdır]]. Şiələr arasında '''İmam Hüseyn (ə)''', [[Əba Əbdillah (Künyə)|Əba Əbdillah]] və [[Seyyidüş-şühəda]] olaraq adlanan bu İmam, [[Kərbəla hadisəsi|Kərbəla hadisəsində]] şəhid oldu. İmam Hüseyn (ə) [[İmam Əli (ə)|imam Əli (ə)]] və [[Həzrət Fatimə (ə)|həzrət Fatimənin (ə)]] ikinci övladı və [[həzrət Muhəmməd (s)|həzrət Məhəmmədin (s)]] nəvəsidir. O (ə) qardaşı [[İmam Həsən (ə)|İmam Həsəndən (ə)]] sonra təxminən 11 il müddətində şiələrə imamlıq etmişdir.
| |
|
| |
| Şiə və əhli-sünnənin verdiyi tarixi məlumatlara əsasən imam Hüseyn (ə) dünyaya gələrkən Peyğəmbər (s) Onun şəhadət xəbərini vermişdir və Ona Hüseyn adını qoymuşdur. Allahın Elçisi (s) [[Həsəneyn|Həsəneyni]] ( İmam Həsən və Hüseyni ) çox sevirdi və hamıya onları sevməyi tapşırırdı. İmam Hüseyn (ə) [[Kisa əhli|Kisa əhlindən]], Mübahilə hadisəsində iştirak edənlərdən və barəsində [[Təthir ayəsi]] nazi olan [[Əhli-beyt (ə)|Peyğəmbər Əhli beytindən (ə)]] biridir. Həzrət Məhəmməddən (s) İmam Hüseynin (ə) fəzilətləri haqqında “Həsən və Hüseyn cənnət cavanlarının ağasıdır”, “ Hüseyn hidayət çırağı və nicat gəmisidir” kimi çoxsaylı hədislər nəql edilmişdir.
| |
|
| |
| İmam Hüseynin (ə) Peyğəmbərin vəfatından sonra otuz illik həyatı barəsində az məlumat mövcuddur. O (ə) atası [[İmam Əlinin (ə) xilafəti|imam Əlinin (ə) xilafəti]] zamanında Onun yanında idi və Həzrətin (ə) müharibələrində iştirak etmişdir. İmam Həsənin (ə) imamlığı dövründə onun ardıcılı və himayəçisi idi və [[İmam Həsənin (ə) sülhü|həzrətin (ə) Müaviyə ilə sülh etməsinə]] həmfikir olmuşdur. İmam Həsənin (ə) şəhadətindən sonra da [[Müaviyə ibn Əbi Süfyan|Müaviyə]] sağ olduğu müddətdə qardaşının əhdi-peymanına vəfalı idi. Bəzi [[Kufə]] şiələrinin həzrətin (ə) rəhbərliyini qəbul etməyə və [[Bəni-Üməyyə|Bəni-Üməyyəyə]] qarşı qiyam etməyə hazır olduqlarını bildirdikləri zaman onları Müaviyənin ölümünə qədər səbirli olmağa çağırdı.
| |
|
| |
| İmam Hüseynin (ə) imamlıq dövrü [[Müaviyə ibn Əbi Süfyan|Müaviyə ibn Əbi Süfyanın]] hakimiyyət dövrünə təsadüf etmişdir. Tarixi məlumatlara əsasən İmam Hüseyn (ə) bəzi məqamlarda Müaviyənin gördüyü işlərə bərk etiraz etmişdir. O cümlədən, Hücr İbn Ədiyin öldürülməsindən sonra Müaviyəyə danlaq dolu bir məktub yazdı və Yezidin canişinliyi üçün beyət alma hadisəsində də beyət etməkdən imtina etdi və Müaviyyənin və başqalarının hüzurunda Onun bu addımını məzəmmət etdi və Yezidi nalayiq bir şəxs olaraq adlandırdı və özünü [[Xilafət|xilafətə]] daha layiq hesab etdi. [[İmam Hüseynin (ə) Minada söylədiyi xütbə]] Həzrətin (ə) Əməvilərə qarşı siyasi mövqeyi hesab edilir. Bununla belə, Müaviyənin digər [[Üç xəlifə|üç xəlifə]] kimi aşkarda İmam Hüseynə (ə) hörmət etdiyi nəql olunub.
| |
|
| |
| Müaviyənin ölümündən sonra İmam Hüseyn (ə) Yezidlə beyət etməyi qanuni saymadı və Yezidin, Onun (ə) beyət etməyəcəyi halda öldürülməyinə əmr etməsinə baxmayaraq hicri 60-cı ilin [[28 Rəcəb|Rəcəb ayının 28-də]] Mədinədən Məkkəyə getdi. [[Məkkə|Məkkədə]] olduğu dörd ay ərzində Həzrətə (ə) Kufə camaatının Onun rəhbərliyini qəbul etdikləri haqqında [[Kufəlilərin İmam Hüseynə (ə) məktubları|çoxsaylı məktubları]] çatdı və Kufəyə göndərdiyi elçisi olan Müslim ibn Əqil Kufə camaatının həmrəyliyini təsdiq etdikdən sonra [[8 Zilhiccə |Zilhiccə ayının 8-də]] Kufə camaatının sonradan əhdlərini sındırdıqlarından və [[Müslim ibn Əqil|Müslümün]] şəhid edildiyindən xəbərdar olmadan öncə Kufəyə tərəf hərəkət etdi.
| |
|
| |
| Kufə valisi [[Übeydullah ibn Ziyad|İbn Ziyad]] İmam Hüseynin (ə) Kufəyə tərəf hərəkət etdiyini bildikdən sonra Ona tərəf qoşun göndərdi və [[Hürr ibn Yezid Riyahi|Hürr ibn Yezidin]] qoşunu yolu Həzrətin (ə) üzünə bağladıqdan sonra İmam (ə) öz yolunu [[Kərbəla|Kərbəlaya]] tərəf dəyişməkdən başqa çarə görmədi. [[Aşura günü]] İmam Hüseyn (ə) və dostları ilə Ömər ibn Sədin rəhbərliyi altında olan [[Ömər ibn Sədin qoşunu|Kufə qoşunu]] arasında döyüş baş verdi. Bu döyüşün nəticəsində şiələrin üçüncü İmamı (ə) və onun dostları [[Şəhadət|şəhid]] oldu. Bundan sonra isə qadınlar və uşaqlar, həmçinin bu günlərdə xəstə olan [[İmam Səccad (ə)]] əsir alındı və Kufəyə sonra isə [[Şam]] şəhərinə göndərildi. İmam Hüseynin (ə) və dostlarının cəsədi [[11 Məhərrəm |Məhərrəm ayının 11-də]] və ya [[13 Məhərrəm|13-də]] Bəni-Əsəd qəbiləsindən olan bir qrupun vasitəsi ilə Kərbəlada dəfn edildi.
| |
|
| |
| [[İmam Hüseynin (ə) qiyamı|İmam Hüseynin (ə) Kərbəladan Mədinəyə tərəf hərəkət etməsi]] haqqında müxtəlif fikirlər vardır. Bir nəzərə əsasən O (ə) hakimiyyətə gəlmək üçün qiyam etdi. Lakin bəziləri bu hərəkətin Həzrətin (ə) öz canını qorumaq məqsədi ilə həyata keçdiyini düşünür. Hüseyn ibn Əlinin (ə) şəhadəti tarix boyu ərzində [[Şiə|şiə]] və [[Müsəlman|müsəlmanlara]] dərin təsir etmişdir və bir sıra qiyam və mübarizələrə ilham vermişdir. [[Şiə imamları|Şiələr öz İmamlarına]] tabe olaraq İmam Hüseyn (ə) üçün əzadarlıq etməyə və ağlamağa məxsusən [[Məhərrəm (ay)|Məhərrəm]] və [[Səfər (ay)|Səfər aylarında]] xüsusi əhəmiyyət verirlər. Hədislərdə [[İmam Hüseynin (ə) ziyarəti|İmam Hüseynin (ə) ziyarət]] edilməsinə xüsusi təkid edilmişdir və Həzrətin (ə) [[İmam Hüseynin (ə) hərəmi|hərəmi]] şiələrin ziyarətgahıdır.
| |
|
| |
| İmam Hüseyn (ə) şiələr arasında üçüncü İmam və [[Seyyidüş-şühəda (ləqəb)|şəhidlər ağası]] olaraq xüsusi məqama malik olmaqdan əlavə, Peyğəmbərin (s) dilindən Onun (ə) fəzilətləri haqqında nəql olunan hədislər və Onun Yezidə qarşı müqavimət göstərdiyi üçün [[Əhli-sünnət vəl-cəmaət|Əhli-sünnə]] arasında da əziz hesab edilir.
| |
|
| |
| İmam Hüseynin (ə) [[Hədis|hədis]], dua, məktub, şeir, [[Xütbə|xütbə]] formasında olan sözlərinin toplusu “Mosuətu-kəlimatil-Hüseyn “ və “Musnədul-İmamiş-şəhid” kitablarında toplanmışdır. Bu kitablardan əlavə Həzrətin (ə) şəxsiyyəti və həyatı barəsində ensiklopediya, tərcümeyi-hal, [[Məqtəl|məqtəl]] və tarixi təhlil formasında əsərlər yazılmışdır.
| |
|
| |
| == Məqamı == | | == Məqamı == |
| [[Şiə|Şiələrin]] üçüncü imamı, Hüseyn ibn Əli (ə) şiələrin birinci İmamının oğlu və [[Həzrət Muhəmməd (s)|İslam Peyğəmbərinin (s)]] nəvəsidir.<ref>Şeyx Müfid, Əl-İrşad, c.2, s.27</ref> İslam mənbələrində onun fəzilətləri haqqında çoxlu hədislər vardır və şiələrin nəzərində onun xüsusi məqamı vardır. Əhli sünnə də Hüseyn ibn Əliyə (ə) xüsusi hörmət göstərir. | | [[Şiə|Şiələrin]] üçüncü imamı, Hüseyn ibn Əli (ə) şiələrin birinci İmamının oğlu və [[Həzrət Muhəmməd (s)|İslam Peyğəmbərinin (s)]] nəvəsidir.<ref>Şeyx Müfid, Əl-İrşad, c.2, s.27</ref> İslam mənbələrində onun fəzilətləri haqqında çoxlu hədislər vardır və şiələrin nəzərində onun xüsusi məqamı vardır. Əhli sünnə də Hüseyn ibn Əliyə (ə) xüsusi hörmət göstərir. |
