İmam Həsən Əskəri (ə): Redaktələr arasındakı fərq

== Ləqəbləri ==

İmam Həsən Əskəri (ə) Hadi, Nəqi, Zəki, Rəfiq və Samit kimi ləqəblərlə tanınmaqdadır. Bəzi tarixçilərə görə onun Xalis adlı ləqəbi də olmuşdur(8). Həmçinin, o, İmam Cavad və İmam Hadi (ə) İbn ər-Riza ləqəbi ilə də tanınmışlar(9). Eləcədə o, İmam Hadi ilə Əskəri ləqəbini də bölüşmüşdür. Çünki, onların hər ikisi məcburi şəkildə Samərrada saxlanılırdı. Əskər Samərra şəhərinin digər məşhur olmayan adıdır(10). Habelə, onun və  ikinci imamın adı Həsən olduğuna görə, ona Həsən əl-Axir də deyilib(11).

İmam Həsən Əskərinin küniyəsi Əbu Məhəmmədir(12). Bəzi mənbələrdə Əbu əl-Həsən(13),  Əbu əl-Huccət(14) və Əbu əl-Qaim(15) küniyələri də  qeyd edilmişdir.

Əksər mənbələrə görə, İmam Həsən Əskəri (ə) Mədinədə dünyaya gəlmişdir(16). Bununla belə, onun Samərra şəhərində dünyaya gəlməsi ehtimal da mövcuddur(17). İlkin şiə qaynaqlarında onun hicri-qəməri təqvimi ilə 232-ci il, rəbiülaxir ayında doğulduğu qeyd edilir(18). İmamın özündən nəql edilən bir rəvayətdə də həmin tarix göstərilmişdir(19). Habelə, bəzi şiə və sünni mənbələri onun 231-ci ildə dünyaya gəldiyini bildirmişlər(20). Şeyx Müfid “Məsarr əş-Şiə” kitabında İmamın (ə) rəbiülaxir ayının 10-da dünyaya gəldiyini yazır (21). Hicri-qəməri təqvimi ilə altıncı əsərdə bu tarix öz əhəmiyyətini itirdi və İmamın (ə) rəbiülaxir ayının 8-də dünyaya gəldiyi məşhurlaşdı(22). Hazırda da məşhur tarix budur(23).

İmam Həsən Əskəri hicri-qəməri təqvimi ilə 260-cı il, rəbiüləvvəl ayının 8-də 28 yaşında Mutəmid Abbasının xəlifəliyi dönəmində qətlə yetirilmişdir(24). Habelə, onun rəbiülaxir və ya  cəmadiüləvvəl aylarında qətlə yetirilməsi haqqında da məlumatlar keçməkdədir(25). Şeyx Müfidə görə, İmam Həsən Əskəri (ə) xəstəlik səbəbi ilə vəfat edib(26).  Lakin Fəzl ibn Həsən Təbrəsinin “İlam əl-Vəra” kitabında yazdığına və əksər şiə alimlərinin də qənaətinə görə, İmam Həsən Əskəri (ə) digər imamlar kimi zəhərləndirilərək şəhid edilmişdir(27). Onlar fikirlərini əsaslandırmaq üçün İmam Sadiqin “و الله ما منّا الا مقتول شهيد” (And olsun Allaha, bizim hər birimizi qətlə yetirərək şəhid etmişlər) məzmunlu hədisinə istinad etmişlər(28).  Həmçinin, tarixçi Seyid Cəfər Murtəza Amili düşünür ki, Şeyx Müfid belə bir fikri təqiyyə edərək söyləmişdir(29). Bəzi tarixi məlumatlara əsasən, Mötəmid Abbasidən qabaqkı iki xəlifə də İmam Həsən Əskərini (ə) qətlə yetirməyə cəhd etmişdilər. Bir rəvayətdə deyilir ki, Mötəz Abbasi Hacib adlı məmuruna İmamı (ə) Küfə yolunda qətlə yetirməyi  göstəriş verir. Lakin camaat xəbərdar olandan sonra bu plan boşa çıxır(30). Digər məlumata əsasən, Möhtədi Abbasi də İmamı (ə) zindanda qətlə yetirmək qərarına gəlir. Lakin onun xəlifəliyi sona yetdiyinə görə, məqsədini həyata keçirə bilmir(31).  

Məşhur nəqlə əsasən, İmam Həsən Əskəri ailə qurmamışdır və onun nəsli İmam Məhdinin (ə) anası olan kəniz vasitəsi ilə davam etmişdir(36). Tarix kitablarında İmam Mehdinin (ə) anasının adı müxtəlif şəkildə qeyd edilmişdir. Bu mənbələrə əsasən, İmam Həsən Əskərinin (ə) çoxlu rumlu, türk və s. kəniz və qulluqçuları olmuşdur(37).  Bəlkə, elə İmam Məhdinin (ə) anasının adının müxtəlif olması kənizlərin sayının çox olmasından və ya İmam Mehdinin (ə) təvəllüdünü gizli saxlamaq istəyindən irəli gəlmişdir(38).

İmam Həsən Əskəri (ə) hələ uşaq ikən atası İmam Hadi (ə) məcburən İraqa çağırılır və Abbasilərin o vaxtkı paytaxtı Samərrada nəzarət altında saxlanılır. Azyaşlı İmam (ə) da atası ilə bərabər bu şəhərə gəlir. Bu köç, Məsudiyə görə, hicri-qəməri təqvimi ilə 236-cı ildə(47), Növbəxtiyə görə isə, 233-cü ildə baş tutmuşdur(48). İmam Həsən Əskəri (ə) ömrünün böyük hissəsini Samərrada yaşamışdır. Deyilənlərə görə, o, həccdə olmayan yeganə imamdır. Lakin “Uyunu Əxbari ər-Riza” və “Kəşfu əl-Ğummə” kitablarında nəql edilmiş bir hədisi  ravi Məkkədə olanda İmamdan (ə) eşitmişdir(49).

== İmamlığının dəlilləri və müddəti ==

İmam Həsən Əskərinin (ə) imamlıq müddəti altı il (h. q. 254-260-cı illər) olmuşdur. İmam Hadinin şəhid edilməsindən sonra İmam Həsən ibn Əli Əskərinin (ə) imam olmasına ən tutarlı dəlil İmam Hadinin (ə) onun canişinliyi ilə əlaqədar vəsiyyəti və bu haqda dediyi hədislərdir(50). Şeyx Müfid “Əl-İrşad” kitabında mövzu ilə əlaqədar ondan çox məktub və rəvayət qeyd etmişdir(51).  Əksər şiələr və İmam Hadinin (ə) səhabələri onun şəhadətindən sonra İmam Həsən Əskəriyə (ə) imam olaraq müraciət ediblər(52). Lakin az bir hissə İmam Hadinin (ə) digər övladı Cəfər əl-Kəzzab kimi tanınan Cəfər ibn Əlini özünə imam seçdilər. Başqa bir qrup isə İmam Hadinin (ə) sağlığında vəfat edən Seyid Məhəmmədin imamlığını qəbul etdilər(53). Cəfər əl-Kəzzabın imamlığını qəbul edənlər İmam Həsən Əskərinin (ə) imamlığına bəzi iradlar bildirirdilər. Özlərinin yüksək savadı olmamasına baxmayaraq, bəzən İmamın (ə) elmi səviyyəsini ölçdüklərini və onu imamlıq üçün lazım olan səviyyədə görmədiklərini iddia edirdilər(54). Bəzən isə İmamın (ə) məktublarında qramatik səhvlərin olduğunu deyirdilər(55). Bəzi hallarda isə İmam Həsən Əskərinin (ə) geyim tərzinə irad bildirirdilər(56). Yaxud İmamın (ə) səlahiyyət dairəsinə müadaxilə edərək, onu, vəkillərinin rəftarına görə tənqid edirdilər(57). Habelə, bəzən İmamın (ə) tapşırıqlarını icra eləmir və ya onun nümayəndələrini qəbul etmirdilər(58). Elə buna görə də İmam (ə) deyirdi ki, heç bir imam mənim kimi şiələr tərəfdən şəkk və tərəddüdlə qarşılanmamışdır(59). İmam Həsən Əskəri (ə) belə rəftarların davamlı təkrarlanmasını ilahi nemətin kəsilməsinə səbəb ola biləcəyini xatırladırdı(60). Müdərrisi Təbatəbaiyəı görə, bəlkə də elə bu nankorluqlara görə idi ki, şiə cəmiyyətı axırda məsum imam nemətindən məhrum qaldı(61).