İmam Cavad (ə): Redaktələr arasındakı fərq

'''İmam Cavad''' (ərəbcə: الإمام محمد الجواد عليه السلام) və '''İmam Məhəmməd Təqi''' olaraq tanınan '''Məhəmməd ibn Əli ibn Musa''' (h.q 195-220) on iki imamçı şiələrin doqquzuncu imamıdır. Onun künyəsi Əbu Cəfər, məşhur ləqəbləri isə Cavad və İbnur-Rzadır. Onun, Cavad ləqəbi ilə ləqəblənməsini Həzrətin çox yaxşılıq etdiyinə və bəxşiş verdiyinə görədir.  

İmam Cavad (ə) Məmun Abbasi və Mötəsim Abbasinin hakimiyyəti illərinə təsadüf edən on yeddi il imamlıq etdi. Mənbələrin çoxunun bildirdiyinə əsasən, imam Cavad (ə) h.q 220-ci ildə Zil-qədə ayının axırında 25 yaşında ikən şəhadətə çatdı. O, şiə imamları arasında ən cavan yaşlarında şəhid olan imamdır. O, Kazimeyndə, Qüreyş qəbristanlığında, babası Musa ibn Cəfərin (ə) qəbrinin kənarında dəfn edildi.

İmam Cavadın (ə) imamətə çatarkən yaşının azlığı imam Rzanın (ə) səhabələrindən bir qrupunun O həzrətin (ə) imamlığına şəkk etməsinə səbəb oldu. Bəziləri Abdullah ibn Musanı, digər bir qrup Əhməd ibn Musa Şahçırağı imam bildi, bir qrup Vaqifiyyə firqəsinə qoşuldu. Amma onların çoxu Məhəmməd ibn Əlinin (ə) imamlığını qəbul etdi.

İmam Cavad (ə) şiələrlə çox vaxt vəkillər vasitəsi ilə və məktub yazmaq yolu ilə əlaqə saxlayırdı. Onun imamlıq dövründə Əhli-hədis, Zeydiyyə, Vaqifiyyə və Ğulat kimi firqələr fəaliyyət göstərirdi. İmam Cavad (ə) şiələri onların əqidəsindən agah edirdi və şiələri onların arxasında namaz qılmaqdan çəkindirirdi və ğaliləri (imamları ilahiləşdirən şəxsləri) lənətləyirdi.

İmam Cavadın (ə) şeyxeynin (Ömər və Əbu Bəkrin ) məqamı kimi kəlami məsələlərdə, oğrunun əlinin kəsilməsi və həcc hökmləri kimi fiqhi məsələlərdə digər firqələr ilə elmi müzakirələri şiə imamlarının məşhur elmi müzakirələrindən sayılır.

İmam Cavaddan (ə) yalnız təxminən 250 hədis nəql edilmişdir. Bunun səbəbini həzrətin (ə) ömrünün qısalığında və Onun nəzarət altında olmasında görürlər. Həzrətin (ə) səhablərinin və hədis ravilərinin 115-193 arası olduğunu qeyd etmişlər. Əhməd ibn Əbi Nəsr Bəzənti, Səfvan ibn Yəhya və Əbdül-Əzim Həsəni imam Cavadın (ə) səhabələrindəndir.

Şiə mənbələrində, imam Cavadın (ə) təvəllüd zamanı danışmaq, teyyül-ərz etmək, xəstələrə şəfa vermək və duasının qəbul olunması kimi bir sıra kəramətləri nəql edilmişdir. Əhli-sünnə alimləri də imam Cavadın (ə) elmi və mənəvi şəxsiyyətini tərifləmiş və Həzrəti (ə) xüsusi ehtiramla yad etmişlər.

Doqquzuncu imamın (ə) haqqında müxtəlif dillərdə 660-dən çox elmi əsər çap edilmişdir. Buna nümunə olaraq “Vəfatul-imamil-Cəvad”, “Musnədul-imamil-Cəvad”, “Mosuətul-imamil-Cəvad”, “əl-Həyatus-siyasiyyət lil-imamil-Cəvad”, “Həyatul-imam Muhəmməd əl-Cəvad” kitablarını göstərmək olar.

Məhəmməd ibn Əli ibn Musa ibn Cəfər on iki imamçı şiələrin doqquzuncu imamıdır və Cəvadul-əimmə olaraq məşhurdur. Onun soyu altı vasitə ilə şiələrin ilk imamı imam Əliyə (ə) çatır. Atası imam Rza (ə) şiələrin səkkizinci imamıdır.<ref>Təbəri, Dəlailul-imamə, h.q 1413, s. 396

</ref>  Anası Səbikə Nubiyə adlı kəniz idi.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 1, s. 492 ; Məsudi, İsbatul-vəsiyyə, h.q 1426, s. 216

Doqquzuncu imamın məşhur ləqəbləri Cavad və İbnur-Rzadır.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 281</ref>  Təqi, Zəki, Qane, Rəzi, Muxtar, Mutəvəkkil,<ref>İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu ali Əbitalib, Nəşre Əllamə, c. 4, s. 379 ; Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 12-13</ref>  Mürtəza və Muntəcəb <ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 295 </ref>  də Onun ləqəblərindən sayılır.

İmam Cavadın (ə) təvəllüdü : h.q 195-c il Rəcəb ayının 10-da

İmam Rzanın (ə) Mərvə səfəri: h.q 200-ci ildə

 

Kafi kitabında gələn hədisə əsasən, Vaqifiyyə firqəsinin ardıcıllarının bəzisi Cavadul-Əimmənin (ə) təvəllüdündən öncə imam Rzanın (ə) övladı olmadığı üçün Onun imamlığına şəkk edirdilər.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 1, s. 320  

</ref>  Buna görə də imam Cavad (ə) dünyaya gəldikdə imam Rza (ə) Onu şiələr üçün bərəkətli mövlud adlandırmışdır.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 20, 23 və 35  

</ref>  Bunun səbəbini Abbasi hökumətinin qoyduğu məhdudiyyətlərdə, təqiyyədə və İmamın (ə) ömrünün qısalığında görmüşlər.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasiye imamane şiə, h.ş 1381, s. 476-477</ref>  O (ə) Mədinə şəhərində yaşayırdı. İbn Beyhəqin verdiyi məlumata əsasən, bir dəfə atasını görmək üçün Xorasana getmişdir.<ref>Beyhəqi, Tarixe Beyhəqi, h.ş 1361, s. 46

Məmun Abbasi h.q 202<ref>Təbəri, Tarixul-uməmi vəl-muluk, h.q 1387, c. 8, s. 566 </ref>  və ya 215-ci ildə<ref>Məsudi, İsbatul-vəsiyyə, h.q 1426, s. 223  

Tarixi mənbələrin məlumatına əsasən, Cavadul-Əimmənin Ümmü-Fəzl ilə evliliyi Məmunun istəyi əsasında olmuşdur.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 281 </ref>  Deyilənə görə Məmunun bu istəkdən hədəfi Peyğəmbərin (s) və imam Əlinin (ə) nəslindən olan övladın babası sayılmaq idi.<ref>Yəqubi, Tarixul-Yəqubi, Darusadir nəşri, c. 2, s. 455</ref>  Şeyx Mufidin “əl-İrşad” kitabında verdiyi məlumata əsasən, Məmun Məhəmməd ibn Əlinin (ə) elmi şəxsiyyətinə, həmçinin İmamın (ə) kiçik yaşda olmasına baxmayaraq Həzrətdə (ə) fəzilət, savad, hikmət, ədəb və ağılın kamilliyini müşahidə etdiyi üçün öz qızını Onunla evləndirdi.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.ş 1372, c. 2, s. 281-282</ref>  Amma tarix araşdırmaçısı Rəsul Cəfəriyanın fikrincə bu evlilik siyasi məqsədlə həyata keçmişdir. O cümlədən, Məmun bu yolla imam Cavadı (ə) və həzrətin şiələrlə olan əlaqəsini nəzarət altında saxlamaq<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasiye imamane şiə,  h.ş 1381, s. 478</ref> və ya özünü ələvilərə bağlı göstərmək, bu yolla da onları özünə qarşı qiyamdan çəkindirmək istəyirdi.<ref>Pişvayi, Sireye pişvayan, h.ş 1379, s. 558 </ref>  Şeyx Mufidin sözlərinə görə bu evlilik Məmunun ətrafında olanlardan bəzisinin etirazına səbəb oldu. Çünki xilafətin Abbasilərdən Ələvilərə keçəcəyindən qorxurdular.<ref>Müfid, Əl-İrşad, 1413, c. 2, s. 281  

</ref>  İmam Cavad (ə) Ümmü-Fəzlin mehriyyəsini həzrət Zəhranın (ə) mehriyyəsi qədər (500 dirhəm) təyin etdi.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasiye imamane şiə,  h.ş 1381, s. 478 </ref>  İmam (ə) Ümmü-Fəzldən övlad sahibi olmadı.<ref>İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu ali Əbitalib, Nəşre Əllamə, c. 4, s. 380

Şeyx Mufidin nəqlinə əsasən, imam Cavadın (ə) Əli, Musa, Fatimə və Əmamə adlı dörd övladı olmuşdur.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 295 </ref> Bəziləri İmamın (ə) qızlarının Həkimə, Xədicə və Ümmü-Gülsüm olmaqla üç nəfər olduğunu bildirir.<ref>İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu ali Əbitalib, Nəşre Əllamə, c. 4, s. 380 ; Təbəri, Dəlailul-imamə, h.q 1413, s. 397  

</ref> Müntəhəl-Amal kitabında Zamin ibn Şədqəmdən nəqlə əsasən, İmamın Əbül-Həsən imam Əli Nəqi (ə), Əbu Əhməd Musa Mubərqə, Hüseyn və İmran adlı dörd oğlan övladı və Fatimə, Həkimə, Xədicə və Ümmü-Gülsüm adlı dörd qız övladının olduğu deyilir.<ref>Bəhrul-ulum Gilani,  Ənvare pərakənde dər zikre əhvale imamzadeqan və bəqae mütəbərrikeye İran, h.ş 1376, c. 1, s. 378 </ref> Bəziləri də imam Cavadın (ə) imam Əli Nəqi (ə), Musa Mubərqə və Yəhya adlı üç oğul övladının və Fatimə, Həkimə, Xədicə, Behcət və Burəyhə adlı beş qız övladının olduğunu qeyd etmişdir.<ref>Bəhrul-ulum Gilani,  Ənvare pərakənde dər zikre əhvale imamzadeqan və bəqae mütəbərrikeye İran, h.ş 1376, c. 1, s. 378 </ref>

İmam Cavad (ə) Abbasilər hökumətində Bağdada iki dəfə çağırıldı: Birinci dəfə Məmunun zamanında. Bu səfər elə də uzun sürmədi.<ref>İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu ali Əbitalib, Nəşre Əllamə, c. 4, s. 380 </ref>  İkinci dəfə h.q 220- ci ildə Məhərrəm ayının 28-də Mötəsim Abbasinin əmri ilə Bağdada daxil oldu və həmin ilin Zil-qədə<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 295 </ref>  və ya Zil-hiccə<ref>İbn Əbis-səlc,  Tarixul-əimmə, h.q 1406, s 13</ref>  ayında da Bağdadda şəhadətə çatdı. Mənbələrin çoxunda, Həzrətin şəhadət günü Zil-qədə ayının sonunda olduğu qeyd edilir.<ref>Əşəri, Əl-Məqalat vəl-firəq, h.ş 1361, s. 99 ; Təbərisi, İlamul-Vəra, h.q 1417, c. 2, s. 106 ; Fəttal Nişapuri, Rövzətul-vaizin, h.q 1375, c. 1, s. 243</ref>  Amma bəzi tarixi mənbələrdə Zil-hiccənin 5-ci<ref>İbn Əbis-səlc, Tarixul-əimmə, h.q 1406, s. 13 </ref> və ya 6-cı  günü qeyd edilmişdir.<ref>Fəttal Nişapuri, Rövzətul-vaizin, h.q 1375, c.1, s. 243</ref> Həzrətin (ə) cənazəsi Kazimeyndə Qüreyş qəbristanlığında babası imam Kazimin (ə) qəbrinin kənarında dəfn edildi.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 295</ref>  O  ən cavan yaşında şəhid olan imamdır və dünyadan köçərkən 25 yaşında olduğu deyilir.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 295 ; Fəttal Nişapuri, Rövzətul-vaizin,  h.q 1375, c. 1, s. 243  

Şiələrin doqquzunci İmamının (ə) şəhid olması haqqında müxtəlif fikirlər vardır. Bəzi mənbələrin məlumatına əsasən, Mötəsim öz vəzirlərindən birinin katibi vasitəsi ilə Həzrəti (ə) zəhərlədi və şəhid etdi.<ref>Əyyaşi, Ət-təfsir, h.q 1380, c. 1, s. 320</ref>  Bəzilərinin fikrincə isə Mötəsim İmamı (ə) Ümmü-Fəzlin əli ilə zəhərlədi.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 13, 17 </ref>  3-cü h.q əsrinin tarixçilərindən olan Məsudinin verdiyi məlumata əsasən, Mötəsim və Cəfər ibn Məmun İmamı (ə) öldürmək fikrində idilər. İmam Cavadın (ə) Ümmü-Fəzldən övladı olmadığı üçün Məmunun ölümündən sonra Cəfər bacısını (Ümmü-Fəzli) Məhəmməd ibn Əlini (ə) zəhərləməyə təhrik etdi. Bu iki nəfər (Mötəsimlə birlikdə) üzümü zəhərə bulaşdırdılar və İmama (ə) yedizdirdilər. Ümmü-Fəzl İmamı (ə) zəhərlədikdən sonra peşman oldu. İmam (ə) ona çarəsi olmayan bir bəlaya düçar olacağını xəbər verdi.<ref>Məsudi, İsbatul-vəsiyyə, h.q 1426, s. 227</ref>  İmam Cavadın (ə) Ümmü-Fəzlin əli ilə şəhadətə çatmasının barəsində digər məlumatlar da mövcuddur.<ref>İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu ali Əbitalib, Nəşre Əllamə, c. 4, s. 391  

Digər bir hədisə əsasən, camaat Mötəsimlə beyət etdikdən sonra o, Mədinə valisi Əbdül-Məlik Zəyyata məktub yazaraq ondan Məhəmməd ibn Əlini (ə) Ümmü-Fəzllə birlikdə Bağdada göndərməsini istədi. İmam Cavad (ə) Bağdada daxil olarkən Mötəsim zahirdə Həzrətə (ə) hörmət göstərdi və İmama (ə) və Ümmü-Fəzlə hədiyyələr göndərdi. Bu hədisə əsasən, Mötəsim Aşnas adlı qulu vasitəsi ilə İmam (ə) üçün portağal şərbəti göndərdi. Aşnas İmama dedi ki, xəlifə sizdən öncə bu şərbətdən digər böyüklərə də içizdirmiş və sizin də içməyinizi əmr etmişdir. İmam (ə) bu şərbəti gecə içəcəyini bildirdi. Lakin Aşnas bu şərbətin sərin halda içilməsinə israr etdi. Sonra İmam (ə) o şərbətdən içdi və onun nəticəsində şəhadətə çatdı.<ref>İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu ali Əbitalib, Nəşre Əllamə, c. 4, s. 384 ; Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 8 </ref>  

Şeyx Mufid (vəfatı, h.q 413) imam Cavadın (ə) zəhərlə şəhid edilməsində şəkk etmişdir və demişdir: “Bu mövzuda istinad etmək üçün heç bir xəbər mənim üçün sübuta yetməmişdir”.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 295</ref>  Mufid “Təshihu-etiqadatil-imamiyyə” kitabında belə yazır: “İmam Cavad (ə) kimi bəzi İmamların (ə) şəhid olmasına dair yəqin etmək üçün bir yol yoxdur”.<ref>Şeyx Müfid, Təshihu Etiqadatil-imamiyyə, h.q 1414, s. 132

</ref>  Tarix araşdırmaçısı Seyyid Cəfər Mürtəza Amuli (vəfatı, h.q 1441) Şeyx Mufidin sözünü təqiyyəyə yozmuşdur. Onun fikrincə Şeyx Mufid Bağdadda yaşayırdı və şiələr əleyhinə olan mövcud vəziyyətə əsasən İmamların (ə) Abbasilərin əli ilə şəhid edildiyinə dair şiələrin əqidəsini deyə bilməzdi. Amuli həmçinin, kifayət qədər mənbənin olmadığına və əsas mənbələri əldə etməyin çətin olmasına görə bu məsələnin Şeyx Mufidə çatmadığını da ehtimal vermişdir.<ref>Amuli, Əs-səhihu min sirətin-nəbiyil-əzəm,  

İmam Cavad (ə) h.q 203-cü ildə imam Rzanın (ə) şəhadətindən sonra imamətə çatdı.<ref>Təbəri, Dəlailul-imamə, h.q 1413, s. 394  

</ref>  Onun (ə) imamlıq müddəti on yeddi il idi<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 273, Fəttal Nişapuri, Rövzətul-vaizin, h.q 1375, c.1, s. 243 </ref>  və Abbasi xəlifələrindən iki nəfərin – Məmunun və Mötəsimin – xilafəti ilə eyni vaxta təsadüf edirdi.  Həzrətin imamlığının təxminən on beşi ili Məmunun xilafəti zamanında qalan iki ili isə Mötəsimin xilafəti vaxtında keçdi.<ref>Pişvayi, Sireye pişvayan, h.ş 1379, s. 530 </ref> Həzrət h.q 220-ci ildə şəhid olduqdan sonra, imamlıq Onun övladı imam Hadiyə (ə) verildi.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 295 </ref>

İmam Rza (ə) bir çox yerdə öz səhabələrinə Məhəmməd ibn Əlinin imamlığını elan etmişdi. Kafi,<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 1, s. 320-323 </ref>  İrşad,<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.2, s. 274-280  

</ref>  Əlamul-vəra<ref>Təbərisi, İlamul-Vəra, h.q 1417, c. 2, s. 92-96  

</ref>  və Biharul-Ənvar<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q, 1403, c. 50, s. 18-37 </ref>  kitablarının hər birində Məhəmməd ibn Əlinin (ə) imamlığı haqqında olan dəlillərə məxsus fəsil vardır və o fəsillərin hər birində (qeyd olunan kitabların ardıcıllığı ilə) bu mövzuda 14, 11, 9 və 26 hədis nəql olunmuşdur. O cümlədən, imam Rzanın (ə) səhabələrindən biri İmamdan (ə) həzrətin canişini haqqında soruşdu. İmam (ə) öz əli ilə övladı imam Cavada (ə) işarə etdi.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 265  

</ref>  Həmçinin digər bir hədisdə belə buyurdu: “Bu Əbu Cəfərdir. Onu öz canişinim təyin etmişəm və öz məqamımı onun öhdəsinə qoymuşam”.<ref>Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c. 2, s. 266 </ref>  Şiənin əqidəsinə görə, imam yalnız əvvəlki imamın vurğuladığı dəlil əsasında müəyyən edilir.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasiye imamane şiə, h.ş 1381, s. 476

İmam Cavad (ə) təxminən səkkiz yaşında ikən imamətə çatdı.<ref>Nubəxti, Firəquş-şiə, h.q 1404, s. 88</ref>  Həsən ibn Nobəxtinin verdiyi məlumata əsasən, Həzrətin (ə) yaşının azlığı şiələr arasında imam Rzadan (ə) sonrakı imamın kimliyi barəsində ixtilafın yaranmasına  səbəb oldu. Bəziləri imam Rzanın (ə) qardaşı Abdullah ibn Musanı imam bildi. Lakin çox keçmədi ki, onu imamlığa layiq hesab etmədilər və ondan üz döndərdilər.<ref>İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu ali Əbitalib, Nəşre Əllamə, c. 4, s. 383  

</ref> Bəziləri imam Rzanın (ə) digər qardaşı olan Əhməd ibn Musaya tərəf yönəldilər və bir qrup da Vaqifiyyə firqəsinə qoşuldu.<ref>Nubəxti, Firəquş-şiə, h.q 1404, s. 77-78 </ref>  Bütün bunlara baxmayaraq, Əli ibn Musər-Rzanın (ə) səhabələrinin çoxu onun övladı həzrət Cavadın (ə) imamlığını qəbul etdilər.<ref>Casim, Tarixe siyasiye ğeybəte İmame dəvazdəhom, h.ş 1386, s. 78  

Nobəxtinin sözlərinə görə, bu ixtilafın yaranma səbəbi bunda idi ki, onlar həddi-buluğa çatmağı imamlığın şərtlərindən hesab edirdilər.<ref>Nubəxti, Firəquş-şiə, h.q 1404, s. 88</ref>  Əlbəttə bu məsələ, hələ imam Rza (ə) həyatda olarkən müzakirə edilirdi. İmam Rza (ə) imam Cavadın (ə) uşaq yaşlarında imamlığını müzakirə edən şəxslərə münasibət bildirərkən həzrət İsanın (ə) uşaq yaşlarında peyğəmbər olmasına istinad edirdi və belə buyururdu: “ Həzrət İsaya peyğəmbərlik verilərkən yaşı mənim övladımın yaşından az idi”.<ref>Kuleyni,Əl-Kafi, h.q 1407, c. 1, s. 322</ref>

İmam Rza (ə) həmçinin, imam Cavadın (ə) uşaq olmasını irad tutan şəxslərə cavab olaraq həzrət Yəhyanın (ə) uşaq<ref>Məryəm surəsi, ayə 12</ref> ikən peyğəmbər seçilməsinə  və həzrət İsanın (ə)<ref>Məryəm surəsi, ayə 30-32  

</ref> beşikdə danışması  haqqında olan ayələrə də istinad edirdi.<ref>Nubəxti, Firəquş-şiə, h.q 1404, s. 90 ; Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 1, s. 382</ref>  İmam Cavadın (ə) özü də onun yaş məsələsini irad tutan şəxslərə cavab olaraq həzrət Süleymanın uşaq ikən həzrət Davudun yerinə canişin təyin edilməsinə işarə edirdi və  bildirirdi ki, həzrət Süleyman uşaq olarkən və qoyunları otarmağa apararkən Davud (ə) onu öz yerinə canişin seçdi. Lakin Bəni-İsrail alimləri Onu inkar etdilər.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c.1, s. 383</ref>

İmam Rzanın (ə) imam Cavadın (ə) imamlığını<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c.1, s. 320-323 </ref> dəfələrlə aşkar şəkildə bəyan etməsinə baxmayaraq  bəzi şiələr bu mövzuda daha da arxayın olmaq üçün İmamı (ə) öz sualları ilə sınağa çəkirdilər.<ref>Pişvayi, Sireye pişvayan, h.ş 1379, s. 539</ref>  Bu sınaq digər İmamların da həyatına baş verirdi.<ref>Kəşşi, Ricalul-kəşşi, h.q 1409, s. 282-283  

</ref>  Amma ima  Cavadın (ə) yaşının azlığını nəzərə almaqla Həzrətin sınanması daha zəruri hiss edilirdi.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasiye imamane şiə, h.ş 1381, s. 476 </ref>  Tarix araşdırmaçısı Rəsul Cəfəriyanın sözlərinə görə, şiələrin İmamları sınaması ona görə idi ki, bəzən İmamlar təqiyyə və İmamın canını qoruması üzündən, özündən sonra bir neçə nəfərin imamlığına vəsiyyət edirdi.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasiye imamane şiə, h.ş 1381, s. 476 </ref>   

Hədis mənbələrində şiələrin sualları və imam Cavadın (ə) cavabları haqqında müxtəlif məlumatlar vardır.<ref>Qazi Zahidi, Porseşhaye mərdom və cavabe İmam Cavad(ə), h.ş 1392  

</ref>  Hədislərə əsasən, Bağdaddan və digər şəhərlərdən Həccə gedən bir qrup şiə imam Cavadı (ə) görmək üçün Mədinəyə gəldilər. Onlar Mədinədə imam Cavadın (ə) əmisi Abdullah ibn Musa ilə görüşdülər və ondan bir sıra suallar soruşdular. O, yalnış cavablar verdi. Onlar sərgərdan qaldılar və hələ həmin məclisdə olarkən imam Cavad (ə) daxil oldu. Onlar öz suallarını yenidən verdilər və imam Cavadın (ə) verdiyi cavablarla qane oldular.<ref>Təbəri, Dəlailul-imamə, h.q 1413, s. 389-390 ; Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 99-100</ref>

İmam Cavad (ə) şiələrlə vəkillik təşkilatının vasitəsi ilə əlaqə saxlayırdı. Həzrətin Bağdad, Kufə, Əhvaz, Bəsrə, Həmədan, Qum, Rey, Sistan və Bost kimi müsəlman məntəqələrində nüamayəndələri var idi.<ref>Casim, Tarixe siyasiye ğeybəte İmame dəvazdəhom, h.ş 1386, s. 79  

</ref>  Onun (ə) vəkillərinin sayının 13 nəfər olduğunu bildirmişlər.<ref>Cəbbari, Sazmane vəkalət, h.ş 1382, c. 2, s. 427 </ref>  Onlar şiələrin şəri vergilərini İmama (ə) çatdırırdılar.<ref>Cəbbari, Sazmane vəkalət, h.ş 1382, c. 2, s. 282

</ref>  Əbdül-Əziz ibn Muhtədi Əşəri Qumi,<ref>Tusi, Əl-Ğeybə, h.q 1425, s. 349</ref>  Səfvan ibn Yəhya,<ref>Nəcaşi, Ricalun-nəcaşi, h.ş 1365, s. 197</ref>  Əli ibn Məhziyar<ref>Nəcaşi, Ricalun-nəcaşi, h.ş 1365, s. 253 ; Tusi, Əl-Ğeybə, h.q 1425, s. 349  

</ref>  İmamın (ə) digər vəkilləri idilər. “Sazmane-vekalət” kitabının müəllifi bir sıra faktlara istinad edərək, Məhəmməd ibn Fərəc Ruxəcini və Əbu Haşim Cəfərini də İmamın (ə) vəkillərindən hesab etmişdir.  Əhməd ibn Məhəmməd Səyyari də vəkillik iddiasında idi.<ref>Cəbbari, Sazmane vəkalət, h.ş 1382, c. 2, s. 532 </ref> Lakin İmam (ə) onun iddiasını rədd etməklə yanaşı, şiələrə şəri vergilərin ona verməmələrini tapşırdı.<ref>Kəşşi, Ricalul-kəşşi, h.q 1409, s. 606  

</ref>  Ayətullah Xamenei, bir təhlildə sıx təşkilatın qurulmasını və imam Məhdinin (ə) qeyb dövrünə şərait yaratmağı imam Cavadın (ə) proqramlarından hesab edir və bildirir ki, o dövrün xəlifələri bu işdən bərk qorxurdular.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=46078 «بیانات در سالروز شهادت امام جواد علیه‌السلام در مهدیه تهران»], khamenei.ir saytı</ref>  

Şiələrin doqquzuncu imamı (ə) Həcc mövsümündə şiələrlə görüşür və onlarla söhbət edirdi. Bəzi araşdırmaçıların fikrincə, imam Rzanın (ə) Xorasana səfər etməsi şiələrin öz imamları ilə əlaqələrinin genişlənməsinə səbəb oldu.<ref>Cəfəriyan, Həyate fikri və siyasiye imamane şiə, h.ş 1381, s. 494 </ref>  Buna görə də Xorasandan, Reydən, Bost və Sistandan olan şiələr həcc günlərində imamın görüşünə gəlirdilər.<ref>[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=43&lid=0&catid=27861&mid=414891  ارتباط شیعیان ايران با امام جواد(ع)], makarem.ir saytı</ref>  

Şiələr məktb yazmaq yolu ilə də imam Cavad (ə) ilə əlaqə saxlayırdılar. Onlar öz məktublarında daha çox fiqhi zəmində olan suallarını qeyd edirdilər. İmam (ə) da onlara cavab verirdi.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 3, s. 399 ; c.4, s. 275 və 524 ; c. 5, s. 347 ; Kəşşi, İxtiyaru mərifətir-rical, h.q 1404, s. 783, 869</ref>  “Mosuətul-imamil-Cəvad” kitabında İmamın (ə) öz atası və oğulundan əlavə, məktublaşdığı 63 nəfərin adı qeyd olunmuşdur.<ref>Xəzəli, Məvsuətul-İmam Cavad, h.q 1419, c. 2, s. 416-508 </ref>  Məktubların bəzisi, bir qrup şiəyə cavab olaraq yazılmışdır.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 3, s. 331, 398 ; c. 5, s. 394 ; c. 7, s. 163 ; Kəşşi, İxtiyaru mərifətir-rical, h.q 1404, s. 783,  869 ; Əhmədi Miyaneci, Məkatibul-əimmə(ə), h.q 1426, c. 5, s. 307-443  

Şiələrin suallarından və İmamın (ə) verdiyi cavablardan o dövürdə Əhli-hədis, Vaqifiyyə, Zeydiyyə və Ğulat kimi firqələrin fəaliyyət göstərdiyi başa düşülür.<ref>Utarudi, Musnədul-İmamil-Cavad, h.ş 1391, s. 150

</ref>  Hədislərə əsasən, imam Cavadın (ə) zamanında mühəddislər arasında müzakirə edilən bir sıra məsələlərə görə bir qrup şiələr Allahın cisim olub-olmaması mövzusunda şəkkə düşdülər. İmam (ə) Allahı cisim bilməni rədd etməklə yanaşı, şiələri Allahın cisim olduğunu deyənlərin arxasında namaz qılmaqdan və onlara zəkat verməkdən çəkindirirdi.<ref>Səduq, Tövhid, h.q 1398, s. 101  

</ref> Həmçinin Əbul-Xəttabı lənətləməyə şəkk və ya ehtiyat edənləri də lənətləyirdi.  İmam (ə) Əbul-Ğəmr, Cəfər ibn Vaqid, Haşim ibn Əbu Haşim kimi şəxslərin Əbul-Xəttabın ardıcılı olduğunu bildirir və deyirdi ki, bu adamlar bizim adımız (Əhli-beytin) vasitəsi ilə insanlardan sui-istifadə edirlər.<ref>Kəşşi, Ricalul-kəşşi, h.q 1409, s. 528-529

İmam (ə) Məhəmməd ibn Sinana müraciətdə müfəvvizənin yaradılışın və varlıq aləminin idarəsinin Peyğəmbərin (ə) və İmamların (ə) öhdəsinə qoyulması haqqında olan iddiasını inkar etdi. Əlbəttə şəri hökmlərin Onların öhdəsinə qoyulmasını Allahın iradəsinə aid etdi və buyurdu: “Bu elə bir əqidədir ki, hər kəs ondan önə keçsə İslamdan xaric olmuşdur. Hər kəs onu qəbul etməsə (dini) məhv olmuşdur. Onu qəbul edən hər kəs haqqa qoşulmuşdur”.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 1, s. 441 </ref>

Əzizullah Ətarudinin sözlərinə görə, imam Cavaddan (ə) fiqh, təfsir və əqidə mövzusunda təxminən 250 hədis nəql edilmişdir.<ref>Utarudi, Musnədul-İmamil-Cavad, h.q 1410, s. 249  

Seyyid ibn Tavus Muhəcud-dəavat kitabında İmamdan (ə) Məmun Abbasinin qorunması üçün olan bir hirzi nəql etmişdir.<ref>Seyyid ibn Tavus, Minhəcud-dəvat, h.q 1411, s. 39-42  

İmam Məhəmməd Təqi (ə) imamlığı dövründə bir neçə dəfə Abbasi sarayının bəzi fəqihləri ilə elmi müzakirə etmişdir. Tarixi məlumatlara əsasən, bu müzakirələrin bəzisi Məmun və Mötəsimin sarayında olanların istəyi və İmamı (ə) sınamaq məqsədi ilə olmuşdur və bu müzakirələr məclisdə iştirak edənlərin təəccübünə və alqışına səbəb olmuşdur.<ref>Təbərisi, Əl-Ehticac, h.q 1403, s. 443</ref> Mənbələr imam Cavadın (ə) doqquz elmi müzakirəsini nəql edir. Bu müzakirələrdən dördü Yəhya ibn Əksəm ilə, biri isə Bağdadın baş qazisi Əbi Davud ilə olmuşdur. Həmçinin, İmamın (ə) Abdullah ibn Musa, Əbu Haşim Cəfəri, Əbdül-Əzim Həsəni və Mötəsim ilə də dialoqu nəql edilmişdir. Bu dialoqların mövzusu həcc, talaq, oğurluğun cəzasına aid fiqhi məsələlər, həmçinin on ikinci imamın dostlarının xüsusiyyətləri, əhli-sünnənin Əbu Bəkr və Ömər üçün nəql etdiyi fəzilətlər, Allahın adları və sifətləri kimi digər məsələlər olmuşdur.<ref>Təbərisi, Əl-Ehticac, h.q, 1403, s. 441-449 ; Əhmədi Miyaneci, Məkatibul-əimmə (ə), h.q 1426, c. 5, s. 381, 427 və.s </ref>

İmam Məhəmməd Təqinin (ə) Məmunun zamanında baş tutan elmi müzakirələrindən biri də Abbasi sarayının fəqihi Yəhya ibn Əksəmlə olan dialoqudur. Bəzi şiə mənbələrinin verdiy məlumata əsasən, bu müzakirənin səbəbi Abbasi böyüklərinin Məmunun İmama (ə) öz qızı Ümmü-Fəzl ilə evlənməyi təklif etməsinə etiraz etdiyinə görə idi. Məmun öz qərarının düzgünlüyünü isbat etmək üçün onlara imam Cavadı (ə) sınmağı təklif etdi.  Onlar bu təklifi qəbul etdilər və imam Cavadı (ə) sınamaq üçün müzakirə məclisi təşkil etdilər. Yəhya müzakirədə ilk olaraq ehramda olan şəxsin heyvan ovlaması haqqında fiqhi məsələni irəli sürdü. İmam Cavad (ə) bu məsələ üçün müxtəlif cəhətlər təqdim etməklə Yəhya ibn Əksəmin məqsədinin hansı cəhət olduğunu soruşdu. Yəhya ibn Əksəm cavab verə bilmədi. Sonra isə İmam (ə) bu məsələyə müxtəlif fərzlərlə cavab verdi. Saray əhli və Abbasi xilafətinin alimləri İmamın (ə) cavabını eşitdikdən sonra həzrətin fiqhdə olan dərin düşüncəsinə etiraf etdilər. Deyilənə görə, Məmun bu müzakirədən sonra belə dedi: Allaha şükülər olsun ki, düşündüyüm düz çıxdı.<ref>Təbərisi, Əl-Ehticac, h.q 1403, s. 444 ; Məsudi, İsbatul-vəsiyyə, h.q 1426, s. 224</ref> Bəzi məlumatlara əsasən, Məmun İmamın (ə) Yəhya ibn Əksəm ilə etdiyi müzakirədə verdiyi cavablardan sonra öz ətrafını və məclis iştirakçılarını danladı və vurğuladı ki, bu ailənin üstünlüyü hamı üçün aydındır və İmamın (ə) yaşının azlığı onun kamilliklərinə və üstünlüklərinə maneə sayılmır. O, əlavə etdi ki, Peyğəmbər (ə) öz təbliğini imam Əlini (ə) (on yaşlı olmasına baxmayaraq) İslama dəvət etməklə başladı və Onun müsəlman olmasını qəbul etdi.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 78</ref> Biharul-ənvarda gələn hədisə əsasən, Məmun müzakirədən əvvəl öz ətrafına bu ailənin başqalarından fərqləndiyini demişdi. Onlar Məmunun sözünü qəbul etmədikləri üçün onlara İmamı (ə) sınamağı təklif etmişdi.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 75</ref>

Şiənin hədis mənbələrinin nəqlinə əsasən, imam Məhəmməd Təqi (ə) Məmunun və bir qrup saray əhlinin və fəqihlərin iştirak etdiyi bir məclisdə Yəhya ibn Əksəm ilə Əbu Bəkr və Ömərin fəzilətləri haqqında elmi müzakirə etdi. Yəhya İmama (ə) müracaiət edərək dedi: Cəbrayıl Allah tərəfindən Peyğəmbərə (ə) belə dedi: Mən Əbu Bəkrdən razıyam. Ondan soruş gör o da məndən razıdırmı ?! İmam (ə) cavab olaraq buyurdu: “Mən Əbu Bəkrin fəzilətini inkar etmirəm. Amma bu hədisi nəql edən şəxs Peyğəmbərdən (s) nəql olunan digər hədisərə də baxmalıdır. Peyğəmbər (s) belə buyurmuşdur: Mənim adımdan sizə çatan hədisləri Quran və sünnəyə təqdim edin. Əgər onlar ilə uyğun gələrsə qəbul edin. Əks halda qəbul etməyin. Çünki yalançılar və hədis uyduranlar çoxalacaqlar”. İmam (ə) sonra belə buyurdu: “Bu hədis Quran ilə uyğun gəlmir. Çünki, Allah Quranda buyurur ki, “Nəhnu əqrəbu iləyhi min həblil-vərid – yəni biz insana şah damarından yaxınıq”.<ref>Qaf surəsi, ayə 16</ref>  Allah Əbu Bəkrin razılıq və ya narazılığından xəbərsiz olduğu üçün ondan soruşdu?”.<ref>Təbərisi, Əl-Ehticac, h.q 1403, c. 2, s. 446-447 </ref>  

Bundan sonra Yəhya “Əbu Bəkrlə Ömərin misalı Cəbrail və Mikayılın göydəki misalı kimidir” hədisi haqqında soruşdu. İmam Cavad (ə) belə cavab verdi: “ Bu hədisin məzmunu düzgün deyildir. Çünki, Cəbrayıl və Mikayıl daim Allaha bəndəlik etmişlər və bir an da olsun günah etməmişlər. Bir halda ki, Əbu Bəkr və Ömər müsəlman olmamışdan öncə uzun illər müşrik idilər”.<ref>Təbərisi, Əl-Ehticac, h.q 1403, c. 2, s. 447 </ref>

</ref> Mötəsim İmamın (ə) cavabını bəyəndi və oğrunun barmaqlarının kəsilməsinə dair göstəriş verdi.<ref>Əyyaşi, Ət-təfsir, h.q 1380, c. 1, s. 319-320 ; Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 5-6 </ref>  Bu hadisənin insanlar arasında imamət məqamının yayılmasına səbəb olduğu deyilir.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c. 50, s. 6</ref>