confirmed, movedable, templateeditor
15.813
edits
Həzrət Fatimə (ə): Redaktələr arasındakı fərq
redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
: ''Başqa eyni adlı məqalələrlə səhv salmamaq üçün "[[Fatimə (səhv salmamaq üçün)]]" adlı bölməyə daxil olun.'' | :''Başqa eyni adlı məqalələrlə səhv salmamaq üçün "[[Fatimə (səhv salmamaq üçün)]]" adlı bölməyə daxil olun.'' | ||
{{İnfobox Lady Fatimah al-Zahra' (a) | {{İnfobox Lady Fatimah al-Zahra' (a) | ||
| Adı = Həzrət Fatimə (ə) | | Adı = Həzrət Fatimə (ə) | ||
| Sətir 19: | Sətir 19: | ||
| Ömür müddəti = İxtilaflıdır. [[Şiə|Şiələr]] arasında məşhur fikir: 18 il | | Ömür müddəti = İxtilaflıdır. [[Şiə|Şiələr]] arasında məşhur fikir: 18 il | ||
}} | }} | ||
'''Fatimeyi Zəhra''' (ərəbcə: السيدة فاطمة الزهراء عليها السلام) kimi məşhur olan (Besətin 5-ci ili- h.q 11-ci il ) həzrət Fatimə (ə) [[Həzrət Muhəmməd (s)|İslam Peyğəmbəri (s)]] və [[Həzrət Xədicə (ə)|həzrət Xədicənin (ə)]] qızı, [[İmam Əli (ə)|İmam Əlinin (ə)]] həyat yoldaşıdır. O, [[İmamiyyə|on iki imamçı şiələrin]] məsum hesab etdiyi [[Ali-Əba|Ali-Əbanın]] (Əba əhlinin) beş nəfərindən biridir. Şiələin [[İmam Həsən (ə)|ikinci]] və [[İmam Hüseyn (ə)|üçüncü imamı]], [[Həzrət Zeynəb (ə)|Zeynəb]] və [[İmam Əlinin (ə) qızı Ümmi Gülsüm|Ümmi Gülsüm]] onun övladlarıdırlar. Zəhra, [[Bətul]], [[Səyyidətu-nisail-aləmin]] (hər iki dünyada xanımların ən üstünü) [[Həzrət Zəhranın (ə) ləqəb və künyələrinin siyahısı|onun ləqəblərindən]], [[Ummu-Əbiha]] (atasının anası) onun ən məşhur künyəsidir. Həzrət Fatimə (ə) [[Peyğəmbərin (s) Nəcran xristiyanları ilə mübahiləsi|Peyğəmbərin (s) Nəcran məsihiləri ilə mübahiləyə]] getdiyi gün həzrətin (s) yanında olan yeganə xanımdır. | '''Fatimeyi Zəhra''' (ərəbcə: السيدة فاطمة الزهراء عليها السلام) kimi məşhur olan (Besətin 5-ci ili- [[Hicrətin 11-ci ili|h.q 11-ci il]] ) həzrət Fatimə (ə) [[Həzrət Muhəmməd (s)|İslam Peyğəmbəri (s)]] və [[Həzrət Xədicə (ə)|həzrət Xədicənin (ə)]] qızı, [[İmam Əli (ə)|İmam Əlinin (ə)]] həyat yoldaşıdır. O, [[İmamiyyə|on iki imamçı şiələrin]] məsum hesab etdiyi [[Ali-Əba|Ali-Əbanın]] (Əba əhlinin) beş nəfərindən biridir. Şiələin [[İmam Həsən (ə)|ikinci]] və [[İmam Hüseyn (ə)|üçüncü imamı]], [[Həzrət Zeynəb (ə)|Zeynəb]] və [[İmam Əlinin (ə) qızı Ümmi Gülsüm|Ümmi Gülsüm]] onun övladlarıdırlar. Zəhra, [[Bətul]], [[Səyyidətu-nisail-aləmin]] (hər iki dünyada xanımların ən üstünü) [[Həzrət Zəhranın (ə) ləqəb və künyələrinin siyahısı|onun ləqəblərindən]], [[Ummu-Əbiha]] (atasının anası) onun ən məşhur künyəsidir. Həzrət Fatimə (ə) [[Peyğəmbərin (s) Nəcran xristiyanları ilə mübahiləsi|Peyğəmbərin (s) Nəcran məsihiləri ilə mübahiləyə]] getdiyi gün həzrətin (s) yanında olan yeganə xanımdır. | ||
[[Kövsər surəsi]], [[Təthir ayəsi]], [[Məvəddət ayəsi]], [[İtam ayəsi]] və [[Peyğəmbərin (s) canının bir parçası hədisi|Bizə hədisi]] kimi hədislər [[Həzrət Fatimənin (ə) fəzilətləri|həzrət Fatimənin (ə) məqamı və fəziləti]] barəsində nazil və nəql olmuşdur. Hədisdə gəlmişdir ki, Peyğəmbər (s) həzrət Fatiməni (ə) hər iki dünyanın ən üstün xanımı olaraq tanıtdırmış, Onun (ə) qəzəb və razılığını [[Allah|Allahın]] qəzəb və razılığı olduğunu bildirmişdir. | [[Kövsər surəsi]], [[Təthir ayəsi]], [[Məvəddət ayəsi]], [[İtam ayəsi]] və [[Peyğəmbərin (s) canının bir parçası hədisi|Bizə hədisi]] kimi hədislər [[Həzrət Fatimənin (ə) fəzilətləri|həzrət Fatimənin (ə) məqamı və fəziləti]] barəsində nazil və nəql olmuşdur. Hədisdə gəlmişdir ki, Peyğəmbər (s) həzrət Fatiməni (ə) hər iki dünyanın ən üstün xanımı olaraq tanıtdırmış, Onun (ə) qəzəb və razılığını [[Allah|Allahın]] qəzəb və razılığı olduğunu bildirmişdir. | ||
| Sətir 34: | Sətir 34: | ||
Həzrət Fatimənin (ə) barəsində yazılan və ya toplanan əsərləri üç hissəyə bölmək olar: Musnədlər ( Xanımın dilindən nəql olunan sözlərinin toplandığı əsərlər), mənaqib (Xanımın (ə) fəzilətlərini toplayan mənbələr), Xanımın (ə) həyatı haqqında olan əsərlər. | Həzrət Fatimənin (ə) barəsində yazılan və ya toplanan əsərləri üç hissəyə bölmək olar: Musnədlər ( Xanımın dilindən nəql olunan sözlərinin toplandığı əsərlər), mənaqib (Xanımın (ə) fəzilətlərini toplayan mənbələr), Xanımın (ə) həyatı haqqında olan əsərlər. | ||
== Adı və nəsli == | ==Adı və nəsli== | ||
Həzrət Fatimə (ə) İslam Peyğəmbəri Məhəmməd (s) ibn Abdullahın və Xədicə binti Xüveylidin qızıdır. Həzrət Fatimə (ə) üçün çoxlu (30-a yaxın) ləqəb qeyd etmişlər. Zəhra, Siddiqə, Mühəddəsə, [[Bətul]], [[Səyyidətu-nisail-aləmin]], Mənsurə, Tahirə, Mütəhhərə, Zəkiyyə, Mübarəkə, Raziyə, Mərziyyə həzrət Fatimənin (ə) məşhur ləqəblərindəndir.<ref>Səduq, Əl-Əmali, h.q 1417, s.74, 187, 688, 691, 692; Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.240; Məsudi, Əsrarul-Fatimiyyə, h.q 1420, s.409</ref> | Həzrət Fatimə (ə) İslam Peyğəmbəri Məhəmməd (s) ibn Abdullahın və Xədicə binti Xüveylidin qızıdır. Həzrət Fatimə (ə) üçün çoxlu (30-a yaxın) ləqəb qeyd etmişlər. Zəhra, Siddiqə, Mühəddəsə, [[Bətul]], [[Səyyidətu-nisail-aləmin]], Mənsurə, Tahirə, Mütəhhərə, Zəkiyyə, Mübarəkə, Raziyə, Mərziyyə həzrət Fatimənin (ə) məşhur ləqəblərindəndir.<ref>Səduq, Əl-Əmali, h.q 1417, s.74, 187, 688, 691, 692; Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.240; Məsudi, Əsrarul-Fatimiyyə, h.q 1420, s.409</ref> | ||
Həzrət Fatimə (ə) üçün bir neçə [[künyə]] qeyd olunmuşdur: [[Ummi-əbiha]] (atasının anası), Ummul-Əimmə (İmamlar anası), Ummul-Həsən, Ummul-Hüseyn, Ummul-Muhsin.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.43, s.16; İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.132</ref> | Həzrət Fatimə (ə) üçün bir neçə [[künyə]] qeyd olunmuşdur: [[Ummi-əbiha]] (atasının anası), Ummul-Əimmə (İmamlar anası), Ummul-Həsən, Ummul-Hüseyn, Ummul-Muhsin.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.43, s.16; İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.132</ref> | ||
== Həyatı == | ==Həyatı== | ||
Fatimə (ə) [[Həzrət Muhəmməd (s)|Peyğəmbərin (s)]] və [[Həzrət Xədicə (ə)|Xədicənin (ə)]] axırınıcı övladıdır.<ref>Səduq, Əl-Xisal, h.q 1403, s.404; İbn Hişam, Siyrətun-Nəbəviyyə, c.1, s.190</ref> Fatimə (ə) tarixçilərin fikir birliyinə əsasən [[Məkkə|Məkkədə]], Xədicənin (ə) evində, Məsa yaxınlığında Ruqaqul-Əttarin və ya Ruqaqul-Həcər adlı məhəllədə dünyaya gəlmişdir.<ref>Məhəmməd Ləbib, Ər-Rahilətul-Hicaziyyə, s.128</ref> | Fatimə (ə) [[Həzrət Muhəmməd (s)|Peyğəmbərin (s)]] və [[Həzrət Xədicə (ə)|Xədicənin (ə)]] axırınıcı övladıdır.<ref>Səduq, Əl-Xisal, h.q 1403, s.404; İbn Hişam, Siyrətun-Nəbəviyyə, c.1, s.190</ref> Fatimə (ə) tarixçilərin fikir birliyinə əsasən [[Məkkə|Məkkədə]], Xədicənin (ə) evində, Məsa yaxınlığında Ruqaqul-Əttarin və ya Ruqaqul-Həcər adlı məhəllədə dünyaya gəlmişdir.<ref>Məhəmməd Ləbib, Ər-Rahilətul-Hicaziyyə, s.128</ref> | ||
=== Təvəllüdü və yeniyetməlik dövrü === | ===Təvəllüdü və yeniyetməlik dövrü=== | ||
Həzrət Fatimə (ə) [[Şiə|şiələrin]] məşhur nəzərinə əsasən Əhqafiyyə ili ([[Əhqaf surəsi|Əhqaf surəsinin]] nazil olduğu il)<ref>Bir qrup mühəqqiq, Fərhəngnameye ulume Quran, h.ş 1394, c.1, s.2443</ref> adı ilə məşhur olan, besətin 5-ci ilində dünyaya gəlmişdir.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.458; Tusi, Misbahul-mutəhəccid, h.q 1411, s.793; Fəttal Nişaburi, Rövzətul-vaizin, Qum, s.143; Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.290; İbn Şəraşub, Mənaqibu Ali Əbi Talib, h.q 1376, c.3, s.132</ref> [[Şeyx Müfid|Şeyx Mufid]] və Kəfəmi hicrətin ikinci ilini Fatimənin (ə) doğum ili olaraq qeyd etmişlər.<ref>Mufid, Məsarruş-şiə, h.q 1414, s.54; Kəfəmi, Əl-Misbah, h.q 1403, s.512</ref> [[Əhli-sünnət vəl-cəmaət|Əhli-sünnə]] arasında məşhur nəzərə əsasən Həzrət Fatimənin (ə) təvəllüdü [[Besət|besətdən]] beş il əvvəl baş vermişdir.<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, c.1, s.133, c.8, s.19; Bəlazuri, Ənsabul-əşraf, h.q 1417, c.1, s.403; İbn Əbdül-Birr, Əl-İstiab, h.q 1412, c.4, s.1899</ref> | Həzrət Fatimə (ə) [[Şiə|şiələrin]] məşhur nəzərinə əsasən Əhqafiyyə ili ([[Əhqaf surəsi|Əhqaf surəsinin]] nazil olduğu il)<ref>Bir qrup mühəqqiq, Fərhəngnameye ulume Quran, h.ş 1394, c.1, s.2443</ref> adı ilə məşhur olan, besətin 5-ci ilində dünyaya gəlmişdir.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.458; Tusi, Misbahul-mutəhəccid, h.q 1411, s.793; Fəttal Nişaburi, Rövzətul-vaizin, Qum, s.143; Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.290; İbn Şəraşub, Mənaqibu Ali Əbi Talib, h.q 1376, c.3, s.132</ref> [[Şeyx Müfid|Şeyx Mufid]] və Kəfəmi hicrətin ikinci ilini Fatimənin (ə) doğum ili olaraq qeyd etmişlər.<ref>Mufid, Məsarruş-şiə, h.q 1414, s.54; Kəfəmi, Əl-Misbah, h.q 1403, s.512</ref> [[Əhli-sünnət vəl-cəmaət|Əhli-sünnə]] arasında məşhur nəzərə əsasən Həzrət Fatimənin (ə) təvəllüdü [[Besət|besətdən]] beş il əvvəl baş vermişdir.<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, c.1, s.133, c.8, s.19; Bəlazuri, Ənsabul-əşraf, h.q 1417, c.1, s.403; İbn Əbdül-Birr, Əl-İstiab, h.q 1412, c.4, s.1899</ref> | ||
| Sətir 50: | Sətir 50: | ||
Fatimənin (ə) uşaqlıq və yeniyetməlik dövrü haqqında az sayda tarixi məlumatlar mövcuddur.<ref>[http://mehrkhane.com/fa/news/6613 آیا زن مسلمان امروزی میتواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟], mehrkhane.com saytı</ref> Tarixi məlumatların bildirdiyinə əsasən, Fatimə (ə) Peyğəmbərin (s) dəvəti aşkar olduqdan sonra bəzi hallarda müşriklərin Həzrətə (s) qarşı etdiyi kobud rəftarların şahidi olmuşdur. Bundan əlavə həzrət Fatimənin (ə) uşağlığının 3 ili [[Şibu Əbi Talib|Şibu Əbi Talibdə]] və müşriklərin [[Bəni-Haşim|Bəni-Haşimə]] və Peyğəmbərin (s) tərəfdarlarına qarşı göstərdiyi iqtisadi və ictimai təzyiqlər altında keçmişdir.<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, c.1, s.163</ref> Həzrət Fatimə (ə) həmçinin uşaq ikən anası Xədicəni (ə) itirmişdir.<ref>Yaqubi, Tarixul-Yaqubi, Beyrut, c.2, s.35</ref> [[Qüreyş|Qüreyşin]] Peyğəmbəri (ə) öldürmək qərarı,<ref>İbn Hənbəl, Musnədu Əhməd ibn Hənbəl, Beyrut, c.1, s.368; Hakim Nişaburi, Əl-Mustədrək, c.1, s.163</ref> Peyğəmbərin (s) gecə vaxtı [[Məkkə|Məkkədən]] Mədinəyə hicrət etməsi, həzrət Fatimənin (ə) [[İmam Əli (ə)|Əli (ə)]] və bəzi qadınlarla birlikdə [[Mədinəyə hicrət]] etməsi Fatimənin (ə) uşaqlıq illərində baş verən ən mühüm hadisələrdir.<ref>Mühəqqiq Səbzəvari, Şeyx Tusi və başqa təfsirçilərin nəzərində ayələrin nazil olmasına dair çoxsaylı dəlillər, istər xass, istərsə də ümumi, h.ş 1359, s.173-174</ref> | Fatimənin (ə) uşaqlıq və yeniyetməlik dövrü haqqında az sayda tarixi məlumatlar mövcuddur.<ref>[http://mehrkhane.com/fa/news/6613 آیا زن مسلمان امروزی میتواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟], mehrkhane.com saytı</ref> Tarixi məlumatların bildirdiyinə əsasən, Fatimə (ə) Peyğəmbərin (s) dəvəti aşkar olduqdan sonra bəzi hallarda müşriklərin Həzrətə (s) qarşı etdiyi kobud rəftarların şahidi olmuşdur. Bundan əlavə həzrət Fatimənin (ə) uşağlığının 3 ili [[Şibu Əbi Talib|Şibu Əbi Talibdə]] və müşriklərin [[Bəni-Haşim|Bəni-Haşimə]] və Peyğəmbərin (s) tərəfdarlarına qarşı göstərdiyi iqtisadi və ictimai təzyiqlər altında keçmişdir.<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, c.1, s.163</ref> Həzrət Fatimə (ə) həmçinin uşaq ikən anası Xədicəni (ə) itirmişdir.<ref>Yaqubi, Tarixul-Yaqubi, Beyrut, c.2, s.35</ref> [[Qüreyş|Qüreyşin]] Peyğəmbəri (ə) öldürmək qərarı,<ref>İbn Hənbəl, Musnədu Əhməd ibn Hənbəl, Beyrut, c.1, s.368; Hakim Nişaburi, Əl-Mustədrək, c.1, s.163</ref> Peyğəmbərin (s) gecə vaxtı [[Məkkə|Məkkədən]] Mədinəyə hicrət etməsi, həzrət Fatimənin (ə) [[İmam Əli (ə)|Əli (ə)]] və bəzi qadınlarla birlikdə [[Mədinəyə hicrət]] etməsi Fatimənin (ə) uşaqlıq illərində baş verən ən mühüm hadisələrdir.<ref>Mühəqqiq Səbzəvari, Şeyx Tusi və başqa təfsirçilərin nəzərində ayələrin nazil olmasına dair çoxsaylı dəlillər, istər xass, istərsə də ümumi, h.ş 1359, s.173-174</ref> | ||
=== Elçilik və evlilik === | ===Elçilik və evlilik=== | ||
<blockquote>''Əsas məqalə: [[Əli (ə) və Fatimənin (ə) evliliyi|Əlinin (ə) Fatimə ilə evliliyi]]'' </blockquote>Həzrət Fatimənin (ə) çoxlu elçiləri var idi. Lakin sonda [[Əli (ə) və Fatimənin (ə) evliliyi|İmam Əli (ə) ilə evləndi]]. Bəzi araşdırmaçıların fikrincə Peyğəmbər (s) [[Mədinəyə hicrət|Mədinə şəhərinə hicrət etdikdən]] və [[müsəlman]] cəmiyyətinin rəhbərliyini öhdəsinə aldıqdan sonra Fatimə (ə) Peyğəmbərin (s) övladı olduğu üçün müsəlmanlar arasında xüsusi hörmət və uca məqam qazandı.<ref>Təbatəbai, İzdivace Fatimə (s), h.ş 1393, c.1, s.128</ref> Bununla yanaşı Peyğəmbərin (s) Fatiməyə (ə) olan məhəbbətini<ref>Təbəri, Zəxairul-üqba, h.q 1356, c.1, s.167; Müttəqi Hindi, Kənzul-ummal, h.q 1401, c.7, s.129</ref> göstərməsi və Fatimənin (ə) öz dövrünün qadınları ilə müqayisədə<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.8, s.165; Məğribi, Şərhul-əxbar, h.q 1414, c.3, s.29; Səhmi, Tarixu Circan, h.q 1407, s.171</ref> bir sıra xüsusiyyətlərə sahib olması bəzi müsəlmanların Peyğəmbər (s) qızı<ref>Təbatəbai, İzdivace Fatimə (s), h.ş 1393, c.1, s.128</ref> ilə evlənməyə çalışmalarına səbəb oldu. Digərlərindən öncə müsəlman olmuş və ya münasib maddi qüdrətə malik olan Qüreyşin bir sıra böyükləri Fatiməyə (ə) elçi düşdülər.<ref>İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1405, c.1, s.363; Xarəzmi, Əl-Mənaqib, h.q 1411, s.343</ref> [[Əbubəkr ibn Əbi Quhafə|Əbu Bəkr]], [[Ömər ibn Xəttab|Ömər]],<ref>Nəsai, Əs-sunənul-kübra, h.q 1411, c.5, s.143; Hakim Nişaburi, Əl-Mustədrək, c.2, s.167-168</ref> [[Əbdür-Rəhman ibn Ovf]]<ref>Təbəri İmami, Dalailul-İmamə, h.q 1413, s.82</ref> həmin şəxslərdən idilər. Elçilərin hamısı Peyğəmbərdən (s) mənfi cavab eşitdilər.<ref>Xarəzmi, Əl-Mənaqib, h.q 1411, s.343</ref> Peyğəmbər (s) onların cavabında belə buyururdı: “Fatimənin (ə) evliliyi səmavi bir məsələdir və Allahın hökmünə ehtiyac var “.<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, c.1, s.133, c.8, s.19</ref> Bəzi məqamlarda da Fatimənin (ə) elçilərlə evlənməyə razı olmadığını bildirərdi.<ref>Tusi, Əl_Əmali, h.q 1414, s.39</ref> | <blockquote>''Əsas məqalə: [[Əli (ə) və Fatimənin (ə) evliliyi|Əlinin (ə) Fatimə ilə evliliyi]]'' </blockquote>Həzrət Fatimənin (ə) çoxlu elçiləri var idi. Lakin sonda [[Əli (ə) və Fatimənin (ə) evliliyi|İmam Əli (ə) ilə evləndi]]. Bəzi araşdırmaçıların fikrincə Peyğəmbər (s) [[Mədinəyə hicrət|Mədinə şəhərinə hicrət etdikdən]] və [[müsəlman]] cəmiyyətinin rəhbərliyini öhdəsinə aldıqdan sonra Fatimə (ə) Peyğəmbərin (s) övladı olduğu üçün müsəlmanlar arasında xüsusi hörmət və uca məqam qazandı.<ref>Təbatəbai, İzdivace Fatimə (s), h.ş 1393, c.1, s.128</ref> Bununla yanaşı Peyğəmbərin (s) Fatiməyə (ə) olan məhəbbətini<ref>Təbəri, Zəxairul-üqba, h.q 1356, c.1, s.167; Müttəqi Hindi, Kənzul-ummal, h.q 1401, c.7, s.129</ref> göstərməsi və Fatimənin (ə) öz dövrünün qadınları ilə müqayisədə<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.8, s.165; Məğribi, Şərhul-əxbar, h.q 1414, c.3, s.29; Səhmi, Tarixu Circan, h.q 1407, s.171</ref> bir sıra xüsusiyyətlərə sahib olması bəzi müsəlmanların Peyğəmbər (s) qızı<ref>Təbatəbai, İzdivace Fatimə (s), h.ş 1393, c.1, s.128</ref> ilə evlənməyə çalışmalarına səbəb oldu. Digərlərindən öncə müsəlman olmuş və ya münasib maddi qüdrətə malik olan Qüreyşin bir sıra böyükləri Fatiməyə (ə) elçi düşdülər.<ref>İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1405, c.1, s.363; Xarəzmi, Əl-Mənaqib, h.q 1411, s.343</ref> [[Əbubəkr ibn Əbi Quhafə|Əbu Bəkr]], [[Ömər ibn Xəttab|Ömər]],<ref>Nəsai, Əs-sunənul-kübra, h.q 1411, c.5, s.143; Hakim Nişaburi, Əl-Mustədrək, c.2, s.167-168</ref> [[Əbdür-Rəhman ibn Ovf]]<ref>Təbəri İmami, Dalailul-İmamə, h.q 1413, s.82</ref> həmin şəxslərdən idilər. Elçilərin hamısı Peyğəmbərdən (s) mənfi cavab eşitdilər.<ref>Xarəzmi, Əl-Mənaqib, h.q 1411, s.343</ref> Peyğəmbər (s) onların cavabında belə buyururdı: “Fatimənin (ə) evliliyi səmavi bir məsələdir və Allahın hökmünə ehtiyac var “.<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, c.1, s.133, c.8, s.19</ref> Bəzi məqamlarda da Fatimənin (ə) elçilərlə evlənməyə razı olmadığını bildirərdi.<ref>Tusi, Əl_Əmali, h.q 1414, s.39</ref> | ||
[[İmam Əli (ə)|Əli (ə)]] Peyğəmbərlə (ə) ailəvi münasibətlərin olduğu həmçinin Fatimənin (ə) din və əxlaq baxımından bir sıra xüsusiyyətlərə malik olduğu üçün onunla evlənməyi çox istəyirdi.<ref>Səduq, Əl-Əmali, h.q 1417, s.653; İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1405, c.1, s.364</ref> Lakin tarixçilərin yazdığına əsasən O (ə), özündə Peyğəmbər (s) qızına [[elçilik]] etmək cürəti tapmırdı.<ref>Mufid, Əl-İxtisas, h.q 1414, s.148</ref> [[Səd ibn Məaz]] bu məsələni Peyğəmbərə (s) çatdırdı və Peyğəmbər (s) Əlinin (ə) elçi düşməsinə razılıq verdi.<ref>Mufid, Əl-İxtisas, h.q 1414, s.148</ref> Peyğəmbər (s) imam Əlinin (ə) elçiliyə gəldiyini və Onun bir sıra xüsusiyyət və üstünlüklərini həzrət Fatiməyə (s) danışdı və həzrət Fatimə (ə) bu işə razılıq verdi.<ref>Tusi, Əl_Əmali, h.q 1414, s.40</ref> Peyğəmbər (s) də Allahın əmri ilə həzrət Fatiməni (ə) həzrət Əli (ə) ilə evləndirdi.<ref>Təbərani, Əl-Mucəmul-kəbir, h.q 1415, c.10, s.156; Xarəzmi, Əl-Mənaqib, h.q 1411, s.336</ref> Həzrət Əli (ə) digər [[mühacirlər]] kimi hicrətin ilk aylarında ağır iqtisadi şəraitə malik idi.<ref>İbn Əsir, Əsədul-ğabə, c.5, s.517</ref> Buna görə də Peyğəmbərin (s) tövsiyəsi ilə öz zirehini satdı ( və ya girov qoydu ) və ondan gələn məbləği həzrət Fatimənin (ə) mehriyyəsi etdi.<ref>İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1405, c.1, s.358</ref> Həzrət Əli (ə) və həzrət Fatimənin (ə) evlilik mərasimi müsəlmanların iştirakı ilə [[Məscid|məsciddə]] keçirildi.<ref>Təbəri, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.88-90; Xarəzmi, Əl-Mənaqib, h.q 1411, s.335-338</ref> Evlilik mərasimin tarixi haqqında fikir ayrılığı vardır. Mənbələrin çoxunda hicrətin ikinci ili olaraq qeyd olunmuşdur.<ref>Təbəri İmami, Dalilul-İmamə, h.q 1413, s.88-90; Xarəzmi, Əl-Mənaqib, h.q 1411, s.335-338</ref> Evlilik mərasimi hicrətin ikinci ilində <ref>İbn Həcər Əaqəlani, Təhzibut-təhzib, h.q 1404, c.12, s.391; Məqrizi, İmtaul-əsma, h.q 1420, c.1, s.73; Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.8, s.340</ref> [[Bədr döyüşü|Bədr döyüşündən]] sonra [[Şəvval ayı|Şəvval]] və ya [[Zilhiccə ayı|Zil-hiccə]] ayında keçirilmişdir.<ref>Tusi, Əl-Əmali, h.q 1414, s.43; Təbəri, Bəşarətul-Mustafa, h.q 1420, s.410</ref> | [[İmam Əli (ə)|Əli (ə)]] Peyğəmbərlə (ə) ailəvi münasibətlərin olduğu həmçinin Fatimənin (ə) din və əxlaq baxımından bir sıra xüsusiyyətlərə malik olduğu üçün onunla evlənməyi çox istəyirdi.<ref>Səduq, Əl-Əmali, h.q 1417, s.653; İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1405, c.1, s.364</ref> Lakin tarixçilərin yazdığına əsasən O (ə), özündə Peyğəmbər (s) qızına [[elçilik]] etmək cürəti tapmırdı.<ref>Mufid, Əl-İxtisas, h.q 1414, s.148</ref> [[Səd ibn Məaz]] bu məsələni Peyğəmbərə (s) çatdırdı və Peyğəmbər (s) Əlinin (ə) elçi düşməsinə razılıq verdi.<ref>Mufid, Əl-İxtisas, h.q 1414, s.148</ref> Peyğəmbər (s) imam Əlinin (ə) elçiliyə gəldiyini və Onun bir sıra xüsusiyyət və üstünlüklərini həzrət Fatiməyə (s) danışdı və həzrət Fatimə (ə) bu işə razılıq verdi.<ref>Tusi, Əl_Əmali, h.q 1414, s.40</ref> Peyğəmbər (s) də Allahın əmri ilə həzrət Fatiməni (ə) həzrət Əli (ə) ilə evləndirdi.<ref>Təbərani, Əl-Mucəmul-kəbir, h.q 1415, c.10, s.156; Xarəzmi, Əl-Mənaqib, h.q 1411, s.336</ref> Həzrət Əli (ə) digər [[mühacirlər]] kimi hicrətin ilk aylarında ağır iqtisadi şəraitə malik idi.<ref>İbn Əsir, Əsədul-ğabə, c.5, s.517</ref> Buna görə də Peyğəmbərin (s) tövsiyəsi ilə öz zirehini satdı ( və ya girov qoydu ) və ondan gələn məbləği həzrət Fatimənin (ə) mehriyyəsi etdi.<ref>İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1405, c.1, s.358</ref> Həzrət Əli (ə) və həzrət Fatimənin (ə) evlilik mərasimi müsəlmanların iştirakı ilə [[Məscid|məsciddə]] keçirildi.<ref>Təbəri, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.88-90; Xarəzmi, Əl-Mənaqib, h.q 1411, s.335-338</ref> Evlilik mərasimin tarixi haqqında fikir ayrılığı vardır. Mənbələrin çoxunda hicrətin ikinci ili olaraq qeyd olunmuşdur.<ref>Təbəri İmami, Dalilul-İmamə, h.q 1413, s.88-90; Xarəzmi, Əl-Mənaqib, h.q 1411, s.335-338</ref> Evlilik mərasimi [[Hicrətin 2-ci ili|hicrətin ikinci ilində]] <ref>İbn Həcər Əaqəlani, Təhzibut-təhzib, h.q 1404, c.12, s.391; Məqrizi, İmtaul-əsma, h.q 1420, c.1, s.73; Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.8, s.340</ref> [[Bədr döyüşü|Bədr döyüşündən]] sonra [[Şəvval ayı|Şəvval]] və ya [[Zilhiccə ayı|Zil-hiccə]] ayında keçirilmişdir.<ref>Tusi, Əl-Əmali, h.q 1414, s.43; Təbəri, Bəşarətul-Mustafa, h.q 1420, s.410</ref> | ||
=== Həzrət Əli (ə) ilə birgə həyat === | ===Həzrət Əli (ə) ilə birgə həyat=== | ||
Tarixi məlumatlarda və hədis mənbələrində həzrət Fatimənin (ə) həzrət Əliyə (ə) müxtəlif formalarda hətta Peyğəmbərin (s) hüzurunda sevgisini bildirdiyi<ref>İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.131</ref> və Onu ən yaxşı həyat yoldaşı hesab etdiyi qeyd olunur. Həzrət Fatimənin (ə) həzrət Əliyə (ə) evdə məhəbbət dolu sözlərlə,<ref>Xarəzmi, Əl-Mənaqib, h.q 1411, s.268-271</ref> insanlar arasında isə Əbəl-Həsən [[Künyə|künyəsi]] ilə müraciət etdiyi<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.43, s.192, 199; Cuhəri Bəsri, Əs-Səqifə və Fədək, h.q 1413, s.64</ref> nəql olunur. Bəzi mənbələrdə həzrət Fatimənin (ə) evdə ətir və zinət vasitələri ilə bəzəndiyi qeyd olunur.<ref>Tusi, Əl-Əmali, h.q 1414, c.1, s.95; Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.43, s.56-57; Səduq, Əl-Əmali, h.q 1417, s.552</ref> | Tarixi məlumatlarda və [[hədis]] mənbələrində həzrət Fatimənin (ə) həzrət Əliyə (ə) müxtəlif formalarda hətta Peyğəmbərin (s) hüzurunda sevgisini bildirdiyi<ref>İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.131</ref> və Onu ən yaxşı həyat yoldaşı hesab etdiyi qeyd olunur. Həzrət Fatimənin (ə) həzrət Əliyə (ə) evdə məhəbbət dolu sözlərlə,<ref>Xarəzmi, Əl-Mənaqib, h.q 1411, s.268-271</ref> insanlar arasında isə Əbəl-Həsən [[Künyə|künyəsi]] ilə müraciət etdiyi<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.43, s.192, 199; Cuhəri Bəsri, Əs-Səqifə və Fədək, h.q 1413, s.64</ref> nəql olunur. Bəzi mənbələrdə həzrət Fatimənin (ə) evdə ətir və zinət vasitələri ilə bəzəndiyi qeyd olunur.<ref>Tusi, Əl-Əmali, h.q 1414, c.1, s.95; Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.43, s.56-57; Səduq, Əl-Əmali, h.q 1417, s.552</ref> | ||
Həzrət Fatimənin (ə) həzrət Əli (ə) ilə yaşayışının ilk vaxtları çətin iqtisadi şəraitlə yanaşı idi<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, c.8, s.25</ref> və bəzən [[Həsəneyn|İmam Həsəni (ə) və imam Hüseyni (ə)]] doydurmaq miqdarında belə yeməkləri yox idi.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.43, s.72</ref> Amma həzrət Fatimə (ə) mövcud vəziyyətə etiraz etmirdi və bəzən öz həyat yoldaşına xərclərin ödənməsi üçün kömək məqsədi ilə yun əyirirdi.<ref>Xarəzmi, Əl-Mənaqib, h.q 1411, s.268</ref> | Həzrət Fatimənin (ə) həzrət Əli (ə) ilə yaşayışının ilk vaxtları çətin iqtisadi şəraitlə yanaşı idi<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, c.8, s.25</ref> və bəzən [[Həsəneyn|İmam Həsəni (ə) və imam Hüseyni (ə)]] doydurmaq miqdarında belə yeməkləri yox idi.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.43, s.72</ref> Amma həzrət Fatimə (ə) mövcud vəziyyətə etiraz etmirdi və bəzən öz həyat yoldaşına xərclərin ödənməsi üçün kömək məqsədi ilə yun əyirirdi.<ref>Xarəzmi, Əl-Mənaqib, h.q 1411, s.268</ref> | ||
| Sətir 63: | Sətir 63: | ||
İmam Əli (ə) qarşılıqlı olaraq həzrət Fatiməyə (ə) hörmət edərdi. Bir hədisdə imam Əlinin (ə) belə buyurduğu nəql olunur: Mən heç vaxt Fatiməni (ə) qəzəbləndirmədim, Fatimə (ə) də heç vaxt məni qəzəbləndirmədi.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.43, s.134</ref> Əbu Bəkr və Ömər Əlidən (ə) həzrət Fatimə (ə) ilə görüş istədiyi zaman Xanım (ə) həzrət Əliyə (ə) belə dedi: Ev sənin evindir. Səninlə danışan bu riyasız şəxs sənin xanımındır. İstədiyin hər bir işi yerinə yetir.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.43, s.198</ref> | İmam Əli (ə) qarşılıqlı olaraq həzrət Fatiməyə (ə) hörmət edərdi. Bir hədisdə imam Əlinin (ə) belə buyurduğu nəql olunur: Mən heç vaxt Fatiməni (ə) qəzəbləndirmədim, Fatimə (ə) də heç vaxt məni qəzəbləndirmədi.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.43, s.134</ref> Əbu Bəkr və Ömər Əlidən (ə) həzrət Fatimə (ə) ilə görüş istədiyi zaman Xanım (ə) həzrət Əliyə (ə) belə dedi: Ev sənin evindir. Səninlə danışan bu riyasız şəxs sənin xanımındır. İstədiyin hər bir işi yerinə yetir.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.43, s.198</ref> | ||
==== Övladları ==== | ====Övladları==== | ||
Şiə və [[Əhli-sünnət vəl-cəmaət|Sünni]] mənbələri [[İmam Həsən (ə)|Həsənin (ə)]],<ref>İbn Əsakir, Tarixu Mədinəti Dəməşq, h.q 1415, c.13, s.163-173</ref> [[İmam Hüseyn (ə)|Hüseynin (ə)]],<ref>Zəhəbi, Seyru ilamin-nübəla, h.q 1413, c.3, s.280</ref> [[Həzrət Zeynəb (ə)|Zeynəbin]]<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, c.1, s.133, c.8, s.465</ref> və [[İmam Əlinin (ə) qızı Ümmi-Gülsüm|Ümmi-Gülsümün]]<ref>İbn Əsakir, Tarixu Mədinəti Dəməşq, h.q 1415, c.69, s.176</ref> [[imam Əli (ə)]] və həzrət Fatimənin (ə) dörd övladı olmasında həmfikirdirlər.<ref>Mufid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.1, s.355</ref> [[Şiə]] mənbələrində həmçinin bəzi Əhli-sünnə mənbələrində həzrət Fatimənin (ə) Peyğəmbərdən (s) sonra baş verən hadisələr zamanı yaralanmaq nəticəsində düşən digər bir övladının da adı keçir. Onun adı [[Möhsin ibn Əli|Muhsin]] və ya Muhəssən olaraq qeyd olunmuşdur.<ref>Şəhristani, Əl-Miləlu vən-nihəl, h.q 1422, c.1, s.57; Zəhəbi, Seyru ilamin-nübəla, h.q 1413, c.15, s.578; Məsudi, İsbatul-vəsiyyət, h.q 1417, s.154 və 155; Hilali, Əsrare Ali Muhəmməd, h.ş 1378, s.231</ref> | Şiə və [[Əhli-sünnət vəl-cəmaət|Sünni]] mənbələri [[İmam Həsən (ə)|Həsənin (ə)]],<ref>İbn Əsakir, Tarixu Mədinəti Dəməşq, h.q 1415, c.13, s.163-173</ref> [[İmam Hüseyn (ə)|Hüseynin (ə)]],<ref>Zəhəbi, Seyru ilamin-nübəla, h.q 1413, c.3, s.280</ref> [[Həzrət Zeynəb (ə)|Zeynəbin]]<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, c.1, s.133, c.8, s.465</ref> və [[İmam Əlinin (ə) qızı Ümmi-Gülsüm|Ümmi-Gülsümün]]<ref>İbn Əsakir, Tarixu Mədinəti Dəməşq, h.q 1415, c.69, s.176</ref> [[imam Əli (ə)]] və həzrət Fatimənin (ə) dörd övladı olmasında həmfikirdirlər.<ref>Mufid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.1, s.355</ref> [[Şiə]] mənbələrində həmçinin bəzi Əhli-sünnə mənbələrində həzrət Fatimənin (ə) Peyğəmbərdən (s) sonra baş verən hadisələr zamanı yaralanmaq nəticəsində düşən digər bir övladının da adı keçir. Onun adı [[Möhsin ibn Əli|Muhsin]] və ya Muhəssən olaraq qeyd olunmuşdur.<ref>Şəhristani, Əl-Miləlu vən-nihəl, h.q 1422, c.1, s.57; Zəhəbi, Seyru ilamin-nübəla, h.q 1413, c.15, s.578; Məsudi, İsbatul-vəsiyyət, h.q 1417, s.154 və 155; Hilali, Əsrare Ali Muhəmməd, h.ş 1378, s.231</ref> | ||
=== Ömrünün son hadisələri === | ===Ömrünün son hadisələri=== | ||
Həzrət Fatimənin (ə) ömrünün son bir neçə ayında acı hadisələr baş vermişdir. Deyilənə əsasən bu müddətdə heç kim həzrət Fatiməni (ə) gülən görmədi.<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, c.2, s.238; Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.3, s.228</ref> [[Həzrət Muhəmməd (s)|Peyğəmbərin (ə)]] dünyadan köçməsi,<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.241</ref> [[Səqifə hadisəsi]], Xilafətin qəsb olunması, Fədəkin Əbu Bəkr tərəfindən müsadirə olunması və səhabənin hüzurunda Fədəkiyyə xütbəsinin oxunması<ref>Mufid, Əl-Muqniə, h.q 1410, s.289 və 290; Seyyid Mürtəza, Əş-Şafi, h.q 1410, c.4, s.101; Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.29, s.124; İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1421, c.1, s.353-364</ref> Onun (ə) ömrünün sonlarının ən mühüm hadisələridir. Həzrət Fatimə(ə) imam Əlinin (ə) yanında Səqifə şurasının və Əbu Bəkr hakimiyyətinin ən əsas müxaliflərindən biri idi.<ref>Cuhəri Bəsri, Əs-Səqifə və Fədək, h.q 1413, s.63; İbn Əbil-Hədid, Nəhcül-bəlağənin şərhi, h.q 1378, c.2, s.47</ref> Buna görə də [[xilafət]] aparatı tərəfindən təhdidə məruz qaldı və bunun nümunəsi Fatimənin (ə) evinin yandırılmaqla hədələnməsidir.<ref>İbn Əbi Şeybə, Əl-Musənnəf, h.q 1409, c.8, s.572</ref> Əlinin (ə) və Əbu Bəkrə müxalif olanların beyət etməməsi, onların Fatimənin (ə) evində bəstdə oturması xəlifə dostlarının [[həzrət Fatimənin (ə) evinə hücum]] etməsinə səbəb oldu. Bu hücumda həzrət Fatimə (ə) imam Əlinin (ə) Əbu Bəkirlə məcburi [[beyət]] etməyə<ref>Cuhəri Bəsri, Əs-Səqifə və Fədək, h.q 1413, s.72-73</ref> aparılmasına maneə olduğu üçün yaralandı və bətnindəki övladı düşdü.<ref>Təbərsi, Əl-İhticac, h.q 1386, c.1, s.109</ref> Bu hadisədən sonra həzrət Fatimə (ə) xəstəlik yatağına düşdü və qısa bir müddətdən sonra [[Şəhadət|şəhadətə]] çatdı.<ref>Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.134</ref> Əl-İhticac kitabında Fatiməyə (ə) baş çəkən Mədinə qadınları ilə görüşdə həzrətin (ə) mövqeyini və Onun (ə) insanların Peyğəmbərdən (s) sonra olan mövqeləri haqqında narahatlığını ifadə edən bəzi sözləri nəql olunmuşdur.<ref>Təbərsi, Əl-İhticac, h.q 1386, c.1, s.108</ref> | Həzrət Fatimənin (ə) ömrünün son bir neçə ayında acı hadisələr baş vermişdir. Deyilənə əsasən bu müddətdə heç kim həzrət Fatiməni (ə) gülən görmədi.<ref>İbn Səd, Ət-Təbəqatul-kübra, c.2, s.238; Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.3, s.228</ref> [[Həzrət Muhəmməd (s)|Peyğəmbərin (ə)]] dünyadan köçməsi,<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.241</ref> [[Səqifə hadisəsi]], Xilafətin qəsb olunması, [[Fədək|Fədəkin]] Əbu Bəkr tərəfindən müsadirə olunması və səhabənin hüzurunda Fədəkiyyə xütbəsinin oxunması<ref>Mufid, Əl-Muqniə, h.q 1410, s.289 və 290; Seyyid Mürtəza, Əş-Şafi, h.q 1410, c.4, s.101; Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.29, s.124; İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1421, c.1, s.353-364</ref> Onun (ə) ömrünün sonlarının ən mühüm hadisələridir. Həzrət Fatimə(ə) imam Əlinin (ə) yanında Səqifə şurasının və Əbu Bəkr hakimiyyətinin ən əsas müxaliflərindən biri idi.<ref>Cuhəri Bəsri, Əs-Səqifə və Fədək, h.q 1413, s.63; İbn Əbil-Hədid, Nəhcül-bəlağənin şərhi, h.q 1378, c.2, s.47</ref> Buna görə də [[xilafət]] aparatı tərəfindən təhdidə məruz qaldı və bunun nümunəsi Fatimənin (ə) evinin yandırılmaqla hədələnməsidir.<ref>İbn Əbi Şeybə, Əl-Musənnəf, h.q 1409, c.8, s.572</ref> Əlinin (ə) və Əbu Bəkrə müxalif olanların beyət etməməsi, onların Fatimənin (ə) evində bəstdə oturması xəlifə dostlarının [[həzrət Fatimənin (ə) evinə hücum]] etməsinə səbəb oldu. Bu hücumda həzrət Fatimə (ə) imam Əlinin (ə) Əbu Bəkirlə məcburi [[beyət]] etməyə<ref>Cuhəri Bəsri, Əs-Səqifə və Fədək, h.q 1413, s.72-73</ref> aparılmasına maneə olduğu üçün yaralandı və bətnindəki övladı düşdü.<ref>Təbərsi, Əl-İhticac, h.q 1386, c.1, s.109</ref> Bu hadisədən sonra həzrət Fatimə (ə) xəstəlik yatağına düşdü və qısa bir müddətdən sonra [[Şəhadət|şəhadətə]] çatdı.<ref>Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.134</ref> Əl-İhticac kitabında Fatiməyə (ə) baş çəkən Mədinə qadınları ilə görüşdə həzrətin (ə) mövqeyini və Onun (ə) insanların Peyğəmbərdən (s) sonra olan mövqeləri haqqında narahatlığını ifadə edən bəzi sözləri nəql olunmuşdur.<ref>Təbərsi, Əl-İhticac, h.q 1386, c.1, s.108</ref> | ||
Həzrət Fatimə (ə) imam Əliyə (ə) onun müxaliflərinin ona qılınacaq cənazə namazında və dəfnində iştirak etməməsini [[vəsiyyət]] etdi və ondan gecə [[dəfn]] edilməsini istədi.<ref>İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.137</ref> Məşhur nəzərə<ref>Şübeyri, Şəhadəte Fatimə (s), s.347</ref> əsasən həzrət Fatimə (ə) [[Hicrətin 11-ci ili|hicrətin 11-ci ilində]] Cəmadius-sani ayının üçündə Mədinə şəhərində şəhadətə çatdı.<ref>Hilali, Əsraru Ali Muhəmməd (s), h.ş 1378, s.231; Tusi, Misbahul-mutəhəccid, h.q 1411, s.793; Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.134; Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.300</ref> Onun (ə) ömrünün 18 il olduğu deyilmişdir.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.458; Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.136; Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.290</ref> Amma [[İmam Baqir (ə)|İmam Baqirdən (ə)]] nəql olunan rəvayətə əsasən Xanımın (ə) ömrü 23 il olmuşdur.<ref>Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.290</ref> | Həzrət Fatimə (ə) imam Əliyə (ə) onun müxaliflərinin ona qılınacaq cənazə namazında və dəfnində iştirak etməməsini [[vəsiyyət]] etdi və ondan gecə [[dəfn]] edilməsini istədi.<ref>İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.137</ref> Məşhur nəzərə<ref>Şübeyri, Şəhadəte Fatimə (s), s.347</ref> əsasən həzrət Fatimə (ə) [[Hicrətin 11-ci ili|hicrətin 11-ci ilində]] Cəmadius-sani ayının üçündə Mədinə şəhərində şəhadətə çatdı.<ref>Hilali, Əsraru Ali Muhəmməd (s), h.ş 1378, s.231; Tusi, Misbahul-mutəhəccid, h.q 1411, s.793; Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.134; Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.300</ref> Onun (ə) ömrünün 18 il olduğu deyilmişdir.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.458; Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.136; Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.290</ref> Amma [[İmam Baqir (ə)|İmam Baqirdən (ə)]] nəql olunan rəvayətə əsasən Xanımın (ə) ömrü 23 il olmuşdur.<ref>Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.290</ref> | ||
== Siyasi mövqeləri və həmkarlıqları == | ==Siyasi mövqeləri və həmkarlıqları== | ||
{{Quote box | {{Quote box | ||
|quote = <small>'''Mişel Kedi:''' Fatimə (ə) Allah, İslam və haqq yolunda mücahid şəxsdir. O, zülmə qarşı çıxdı və siyasətə dəstək vermək üçün ilahi haqqa çağırdı. O, həqiqəti inkar edən və onu əziyyət edən insanların dəfnində iştirak etməməsi üçün gecə dəfn olunmaq istəyində etirazının pik nöqtəsinə çatdı.<ref>[https://www.alkawthartv.ir/news/127669 «كاتب المسيحي: الزهراء عارضت الظلم وانتفضت لحماية سياسة الحق الإلهي»]</ref></small> | |quote = <small>'''Mişel Kedi:''' Fatimə (ə) Allah, İslam və haqq yolunda mücahid şəxsdir. O, zülmə qarşı çıxdı və siyasətə dəstək vermək üçün ilahi haqqa çağırdı. O, həqiqəti inkar edən və onu əziyyət edən insanların dəfnində iştirak etməməsi üçün gecə dəfn olunmaq istəyində etirazının pik nöqtəsinə çatdı.<ref>[https://www.alkawthartv.ir/news/127669 «كاتب المسيحي: الزهراء عارضت الظلم وانتفضت لحماية سياسة الحق الإلهي»]</ref></small> | ||
| Sətir 83: | Sətir 83: | ||
Həzrət Fatimənin (ə) bir sıra ictimai fəailiyyətləri və siyasi mövqeləri var idi. [[Mədinəyə hicrət|Mədinə şəhərinə hicrət]], [[Ühüd müharibəsi|Ühüd müharibəsində]]<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.2, s.96; İbn Kəsir, Əs-Siyrətun-Nəbəviyyə, h.q 1396, c.3, s.58</ref> Peyğəmbərə (s) tibbi yardım göstərmək, Ühüd müharibəsində<ref>Vaqidi, Əl-Məğazi, c.1, s.290</ref> şəhidlər sərvəri Həmzənin bacısı, Peyğəmbərin (s) isə bibisi olan Səfiyyə ilə birlikdə Həmzənin cəsədinin yanına gəlmək, [[Xəndək döyüşü|Xəndək müharibəsində]] Peyğəmbərə (s) azuqə çatdırmaq,<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.20, s.245</ref> [[Məkkənin fəthi|Məkkənin fəthində]]<ref>Vaqidi, Əl-Məğazi, c.2, s.635</ref> Peyğəmbərlə (s) yol yoldaşı olmaq həzrət Fatimənin (s) Peyğəmbərin vəfatından öncəki fəailiyyətlərinin bəzisidir. Lakin həzrət Fatimənin (ə) siyasi fəailiyyətlərinin çoxu Peyğəmbərin (s) vəfatından sonrakı qısa ömrünə təsadüf edir. Həzrətin (ə) ən mühüm siyasi mövqeləri bunlardır: [[Səqifə hadisəsi]] və [[Əbubəkr ibn Əbi Quhafə|Əbu Bəkrin]] Peyğəmbərdən (s) sonra [[xəlifə]] olaraq seçilməsinə qarşı çıxmaq, [[Mühacirlər|Mühacir]] və [[Ənsar|Ənsarın]] böyüklərinin evinə gedib onlardan həzrət Əlinin (ə) xilafət üçün daha layiq və daha üstün olduğuna dair etiraf almaq, Fədəkin malikiyyətini geri qaytarmağ üçün çalışmaq, Ənsar və Mühacirin olduğu toplumda Fədəkiyyə xütbəsini oxumaq, [[Həzrət Fatimənin (ə) evinə hücum|evinə hücum]] zamanı Əlini (ə) müdafiə etmək, həzrətə (ə) baş çəkməyə gələn (Mühacir və Ənsardan olan ) xanımlara xütbə oxumaq, ölümündən sonrakı mərasimin gizlin və məxfi olaraq həyata keçirilməsinə vəsiyyət etmək. Bəzi araşdırmaçıların fikrincə həzrət Fatimənin (ə) Peyğəmbərin (s) vəfatından sonrakı söz və davranışlarının çoxu bir növ xilafətin Əbu Bəkr və onun tərəfdarları tərəfindən qəsb edilməsinə qarşı siyasi reaksiya və etiraz idi.<ref>Fərəhməndpur, Siyreye siyasiye Fatimə (s), s.309-316</ref> | Həzrət Fatimənin (ə) bir sıra ictimai fəailiyyətləri və siyasi mövqeləri var idi. [[Mədinəyə hicrət|Mədinə şəhərinə hicrət]], [[Ühüd müharibəsi|Ühüd müharibəsində]]<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.2, s.96; İbn Kəsir, Əs-Siyrətun-Nəbəviyyə, h.q 1396, c.3, s.58</ref> Peyğəmbərə (s) tibbi yardım göstərmək, Ühüd müharibəsində<ref>Vaqidi, Əl-Məğazi, c.1, s.290</ref> şəhidlər sərvəri Həmzənin bacısı, Peyğəmbərin (s) isə bibisi olan Səfiyyə ilə birlikdə Həmzənin cəsədinin yanına gəlmək, [[Xəndək döyüşü|Xəndək müharibəsində]] Peyğəmbərə (s) azuqə çatdırmaq,<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.20, s.245</ref> [[Məkkənin fəthi|Məkkənin fəthində]]<ref>Vaqidi, Əl-Məğazi, c.2, s.635</ref> Peyğəmbərlə (s) yol yoldaşı olmaq həzrət Fatimənin (s) Peyğəmbərin vəfatından öncəki fəailiyyətlərinin bəzisidir. Lakin həzrət Fatimənin (ə) siyasi fəailiyyətlərinin çoxu Peyğəmbərin (s) vəfatından sonrakı qısa ömrünə təsadüf edir. Həzrətin (ə) ən mühüm siyasi mövqeləri bunlardır: [[Səqifə hadisəsi]] və [[Əbubəkr ibn Əbi Quhafə|Əbu Bəkrin]] Peyğəmbərdən (s) sonra [[xəlifə]] olaraq seçilməsinə qarşı çıxmaq, [[Mühacirlər|Mühacir]] və [[Ənsar|Ənsarın]] böyüklərinin evinə gedib onlardan həzrət Əlinin (ə) xilafət üçün daha layiq və daha üstün olduğuna dair etiraf almaq, Fədəkin malikiyyətini geri qaytarmağ üçün çalışmaq, Ənsar və Mühacirin olduğu toplumda Fədəkiyyə xütbəsini oxumaq, [[Həzrət Fatimənin (ə) evinə hücum|evinə hücum]] zamanı Əlini (ə) müdafiə etmək, həzrətə (ə) baş çəkməyə gələn (Mühacir və Ənsardan olan ) xanımlara xütbə oxumaq, ölümündən sonrakı mərasimin gizlin və məxfi olaraq həyata keçirilməsinə vəsiyyət etmək. Bəzi araşdırmaçıların fikrincə həzrət Fatimənin (ə) Peyğəmbərin (s) vəfatından sonrakı söz və davranışlarının çoxu bir növ xilafətin Əbu Bəkr və onun tərəfdarları tərəfindən qəsb edilməsinə qarşı siyasi reaksiya və etiraz idi.<ref>Fərəhməndpur, Siyreye siyasiye Fatimə (s), s.309-316</ref> | ||
=== Səqifə şurasının qərarı ilə müxalifətçilik === | ===Səqifə şurasının qərarı ilə müxalifətçilik=== | ||
Səqifə şurasının təşkilindən və bir qurupun [[Əbubəkr ibn Əbi Quhafə|Əbu Bəkirlə]] xəlifə olaraq [[beyət]] etməsindən sonra həzrət Fatimə (ə) Əlinin (ə) və [[Təlhə ibn Übeydullah|Təlhə]] və [[Zübeyr ibn Əvvam|Zübeyr]] kimi bir qrup səhabənin kənarında bu addımla müxalifətçilik etdi.<ref>Yaqubi, Tarixul-Yaqubi, c.2, s.124</ref> Çünki Qədirxum hadisəsində Peyğəmbər (s) imam Əlini (ə) öz canişini olaraq tanıtdırmışdı.<ref>Əmini, Əl-Ğədir, c.1, s.33</ref> Tarixi məlumatlara əsasən, həzrət Fatimə (ə) imam Əli (ə) ilə birlikdə səhabələrin sorağına gedərdi və onlardan kömək istəyərdi. Səhabələr isə həzrət Fatimənin (ə) istəyinin cavabında belə deyərdilər: Əgər O (ə) Əbu Bəkirlə [[beyət]] olunmamışdan əvvəl onlardan belə bir şey istəsəydi [[İmam Əlinin (ə) xilafəti|Əlinin (ə) xəlifəliyini]] himayə edərdilər.<ref>İbn Qüteybə, Əl-İmamə vəs-siyasə, h.ş 1380, s.29 və 30</ref> | Səqifə şurasının təşkilindən və bir qurupun [[Əbubəkr ibn Əbi Quhafə|Əbu Bəkirlə]] xəlifə olaraq [[beyət]] etməsindən sonra həzrət Fatimə (ə) Əlinin (ə) və [[Təlhə ibn Übeydullah|Təlhə]] və [[Zübeyr ibn Əvvam|Zübeyr]] kimi bir qrup səhabənin kənarında bu addımla müxalifətçilik etdi.<ref>Yaqubi, Tarixul-Yaqubi, c.2, s.124</ref> Çünki Qədirxum hadisəsində Peyğəmbər (s) imam Əlini (ə) öz canişini olaraq tanıtdırmışdı.<ref>Əmini, Əl-Ğədir, c.1, s.33</ref> Tarixi məlumatlara əsasən, həzrət Fatimə (ə) imam Əli (ə) ilə birlikdə səhabələrin sorağına gedərdi və onlardan kömək istəyərdi. Səhabələr isə həzrət Fatimənin (ə) istəyinin cavabında belə deyərdilər: Əgər O (ə) Əbu Bəkirlə [[beyət]] olunmamışdan əvvəl onlardan belə bir şey istəsəydi [[İmam Əlinin (ə) xilafəti|Əlinin (ə) xəlifəliyini]] himayə edərdilər.<ref>İbn Qüteybə, Əl-İmamə vəs-siyasə, h.ş 1380, s.29 və 30</ref> | ||
=== Fədək macərası və Fadəkiyyə xütbəsi === | ===Fədək macərası və Fadəkiyyə xütbəsi=== | ||
Əbu Bəkr Fədəki həzrət Fatimədən (ə) aldıqdan və xilafətin xeyrinə olaraq müsadirə etdikdən sonra Fatimə (ə) onun bu addımına qarşı çıxdı.<ref>Cuhəri Bəsri, Əs-Səqifə və Fədək, h.q 1413, s.109</ref> O (ə), Fədəki geri almaq üçün Əbu Bəkrlə danışdı və dəlil və şahid gətirdikdən<ref>Cuhəri Bəsri, Əs-Səqifə və Fədək, h.q 1413, s.109</ref> sonra Əbu Bəkr yazılı olaraq Fədəkin həzrət Fatiməyə (ə) məxsus olduğunu bildirdi. Lakin [[Ömər ibn Xəttab]] hörmətsizcəsinə o yazını həzrət Fatimədən (ə) aldı və cırdı.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.543</ref> Bəzi mənbələrdə bu hadisədə Ömərin həzrət Fatiməyə (ə) zərbə endirdiyini, Onun (ə) yaralandığını və bətnindəki körpəsinin düşdüyü xəbər verilir.<ref>Mufid, Əl-İxtisas, h.q 1414, s.184, 185; Hələbi, Əs-Siyrətul-Hələbiyyə, h.q 1400, c.3, s.488</ref> Həzrət Fatimə (ə) Fədəki geri almaq cəhdlərinin nəticəsiz qaldığını görən zaman Peyğəmbər (s) məscidinə getdi və səhabələrin hüzurunda sonralar Fədəkiyyə xütbəsi adı ilə məşhurlarşan bir xütbə oxudu və həmin xütbədə Əbu Bəkrin Fədəki və xilafəti qəsb etməsini tənqid etdi. Həzrət Fatimə (ə) bu xütbədə Əbu Bəkrin və tərəfdarlarının bu adddımının nəticəsinin cəhənnəm odu olduğunu vurğuladı.<ref>Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.110-121</ref> Məhz bu xütbəyə görə müsəlman xanımları siyasi məclislərdə iştirakının caiz olduğunu isbat etmək üçün o, istifadə olunur.<ref>Bəhram, Fəaliyyəthaye ictimaiye zənan əz didqahe fiqh və hüquq, s.118</ref> | Əbu Bəkr Fədəki həzrət Fatimədən (ə) aldıqdan və xilafətin xeyrinə olaraq müsadirə etdikdən sonra Fatimə (ə) onun bu addımına qarşı çıxdı.<ref>Cuhəri Bəsri, Əs-Səqifə və Fədək, h.q 1413, s.109</ref> O (ə), Fədəki geri almaq üçün Əbu Bəkrlə danışdı və dəlil və şahid gətirdikdən<ref>Cuhəri Bəsri, Əs-Səqifə və Fədək, h.q 1413, s.109</ref> sonra Əbu Bəkr yazılı olaraq Fədəkin həzrət Fatiməyə (ə) məxsus olduğunu bildirdi. Lakin [[Ömər ibn Xəttab]] hörmətsizcəsinə o yazını həzrət Fatimədən (ə) aldı və cırdı.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.543</ref> Bəzi mənbələrdə bu hadisədə Ömərin həzrət Fatiməyə (ə) zərbə endirdiyini, Onun (ə) yaralandığını və bətnindəki körpəsinin düşdüyü xəbər verilir.<ref>Mufid, Əl-İxtisas, h.q 1414, s.184, 185; Hələbi, Əs-Siyrətul-Hələbiyyə, h.q 1400, c.3, s.488</ref> Həzrət Fatimə (ə) Fədəki geri almaq cəhdlərinin nəticəsiz qaldığını görən zaman Peyğəmbər (s) məscidinə getdi və səhabələrin hüzurunda sonralar Fədəkiyyə xütbəsi adı ilə məşhurlarşan bir xütbə oxudu və həmin xütbədə Əbu Bəkrin Fədəki və xilafəti qəsb etməsini tənqid etdi. Həzrət Fatimə (ə) bu xütbədə Əbu Bəkrin və tərəfdarlarının bu adddımının nəticəsinin cəhənnəm odu olduğunu vurğuladı.<ref>Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.110-121</ref> Məhz bu xütbəyə görə müsəlman xanımları siyasi məclislərdə iştirakının caiz olduğunu isbat etmək üçün o, istifadə olunur.<ref>Bəhram, Fəaliyyəthaye ictimaiye zənan əz didqahe fiqh və hüquq, s.118</ref> | ||
=== Əbu Bəkrlə müxalif bəstdə oturanlarla birgəlik === | ===Əbu Bəkrlə müxalif bəstdə oturanlarla birgəlik=== | ||
Səhabələr Əbu Bəkri [[Xilafət|xəlifə]] olaraq tanıdıqdan, onunla [[beyət]] etdikdən və Peyğəmbərin (ə) [[İmam Əli (ə)|imam Əlinin (ə)]] canişinliyi haqqında olan sözünü görməməzliyə vurduqdan sonra həzrət Fatimə (ə) İmam Əli (ə), Bəni-Haşim və səhabələrdən bir neçə nəfərlə birlikdə bu beyətə qarşı çıxdılar və Fatimənin (ə) evində bəstdə oturdular.<ref>Yaqubi, Tarixul-Yaqubi, c.2, s.124; İbn Kəsir, Tarixu İbn Kəsir, h.q 1358, c.5, s.266; İbn Hişam, Siyrətun-Nəbəviyyə, c.2, s.656</ref> Abbas ibn Əbdül Mütəllib, Salman Farsi, Əbuzər Ğəffari, Əmmar ibn Yasir, Miqdad, Ubəy ibn Kəb və Bəni-Haşimdən bir qrup şəxs bəstdə oturanlardan idilər.<ref>Əskəri, Səqifə: Bərresiye nəhveye şeklgiriye hokumət pəs əz peyambər, h.ş 1387, s.99</ref> | Səhabələr Əbu Bəkri [[Xilafət|xəlifə]] olaraq tanıdıqdan, onunla [[beyət]] etdikdən və Peyğəmbərin (ə) [[İmam Əli (ə)|imam Əlinin (ə)]] canişinliyi haqqında olan sözünü görməməzliyə vurduqdan sonra həzrət Fatimə (ə) İmam Əli (ə), Bəni-Haşim və səhabələrdən bir neçə nəfərlə birlikdə bu beyətə qarşı çıxdılar və Fatimənin (ə) evində bəstdə oturdular.<ref>Yaqubi, Tarixul-Yaqubi, c.2, s.124; İbn Kəsir, Tarixu İbn Kəsir, h.q 1358, c.5, s.266; İbn Hişam, Siyrətun-Nəbəviyyə, c.2, s.656</ref> [[Abbas ibn Əbdül Mütəllib]], [[Salman Farsi]], [[Əbuzər Ğəffari]], [[Əmmar ibn Yasir]], [[Miqdad ibn Əmr|Miqdad]], [[Ubəy ibn Kəb]] və Bəni-Haşimdən bir qrup şəxs bəstdə oturanlardan idilər.<ref>Əskəri, Səqifə: Bərresiye nəhveye şeklgiriye hokumət pəs əz peyambər, h.ş 1387, s.99</ref> | ||
=== Evə hücum hadisəsində Əlinin (ə) müdafiəsi === | ===Evə hücum hadisəsində Əlinin (ə) müdafiəsi=== | ||
Əbu Bəkr tərəfdarlarının Əlinin (ə) evinə hücumunun ardıyca həzrət Fatimə (ə) hücum edənlərin qarşısında dayandı və imam Əlinin (ə) Əbu Bəkrlə məcburi beyət üçün aparılmasına maneə oldu.<ref>İbn Qüteybə, Əl-İmamə vəs-siyasə, h.ş 1380, c.1, s.30</ref> Üçüncü və dördüncü hicri əsrinin əhli sünnə alimlərindən olan İbn Əbdu Rəbbihin verdiyi məlumata əsasən Əbu Bəkr ona müxalif olanların həzrət Fatimənin (ə) evində bəstdə oturmasından xəbərdar olduqdan sonra ora hücum etməyi, müxaliflərin birliyini pozmağı və müqavimət göstərdikləri təqdirdə onlarla vuruşmağa əmr verdi. Ömər bir qrupla birlikdə həzrət Fatimənin (ə) evinə tərəf getdi və bəstdə oturanlardan çölə çıxmaqlarını istədi. Sonra isə sözündən çıxacaqları halda evi yandırmaqla hədələdi.<ref>Əndəlosi, Əl-Əqdul-fərid, h.q 1409, c.5, s.13</ref> [[Ömər ibn Xəttab|Ömər]] digər hücum edənlərlə birlikdə kobudcasına evə daxil oldu. Bu arada, həzrət Fatimə (ə) hücum edənləri evdən çıxmayacaqları halda [[Allah|Allaha]] şikayət etməklə hədələdi.<ref>Yaqubi, Tarixul-Yaqubi, c.2, s.105</ref> Buna görə də hücum edənlər evdən çıxdılar və Əlidən (ə) və Bəni-Haşimdən (ə) başqa digər bəstdə oturanların hamısını Əbu Bəkrlə beyət etmək üçün [[Məscid|məscidə]] apardılar.<ref>İbn Əbil-Hədid, Nəhcül-bəlağənin şərhi, h.q 1378, c.2, s.21</ref> | Əbu Bəkr tərəfdarlarının Əlinin (ə) evinə hücumunun ardıyca həzrət Fatimə (ə) hücum edənlərin qarşısında dayandı və imam Əlinin (ə) Əbu Bəkrlə məcburi beyət üçün aparılmasına maneə oldu.<ref>İbn Qüteybə, Əl-İmamə vəs-siyasə, h.ş 1380, c.1, s.30</ref> Üçüncü və dördüncü hicri əsrinin əhli sünnə alimlərindən olan İbn Əbdu Rəbbihin verdiyi məlumata əsasən Əbu Bəkr ona müxalif olanların həzrət Fatimənin (ə) evində bəstdə oturmasından xəbərdar olduqdan sonra ora hücum etməyi, müxaliflərin birliyini pozmağı və müqavimət göstərdikləri təqdirdə onlarla vuruşmağa əmr verdi. Ömər bir qrupla birlikdə həzrət Fatimənin (ə) evinə tərəf getdi və bəstdə oturanlardan çölə çıxmaqlarını istədi. Sonra isə sözündən çıxacaqları halda evi yandırmaqla hədələdi.<ref>Əndəlosi, Əl-Əqdul-fərid, h.q 1409, c.5, s.13</ref> [[Ömər ibn Xəttab|Ömər]] digər hücum edənlərlə birlikdə kobudcasına evə daxil oldu. Bu arada, həzrət Fatimə (ə) hücum edənləri evdən çıxmayacaqları halda [[Allah|Allaha]] şikayət etməklə hədələdi.<ref>Yaqubi, Tarixul-Yaqubi, c.2, s.105</ref> Buna görə də hücum edənlər evdən çıxdılar və Əlidən (ə) və Bəni-Haşimdən (ə) başqa digər bəstdə oturanların hamısını Əbu Bəkrlə beyət etmək üçün [[Məscid|məscidə]] apardılar.<ref>İbn Əbil-Hədid, Nəhcül-bəlağənin şərhi, h.q 1378, c.2, s.21</ref> | ||
Hücum edənlər bəstdə oturanlardan məcburi olaraq beyət aldıqdan sonra Əlidən (ə) və Bəni-Haşimdən də beyət almaq üçün yenidən həzrət Fatimənin (ə) evinə hücum etdilər və evin qapısını yandırdılar. Qapının arxasında olan həzrət Fatimə (ə) odun və Ömərin, Qunfuzun və onlarla birgə olanların qapıya endirdiyi zərbələr nəticəsində yaralandı və bətnindəki körpəsi ([[Möhsin ibn Əli|Möhsin (ə)]]) düşdü.<ref>Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.134; Səduq, Məanil-əxbar, h.ş 1379, s.206</ref> Bəzi məlumatlara əsasən [[Qunfuz]] həzrət Fatiməni (ə) qapı və divar arasında qoydu<ref>Hilali, Əsraru Ali Muhəmməd (s), h.ş 1378, s.231</ref> və Onun (ə) qabırğasını sındırdı.<ref>Hilali, Əsraru Ali Muhəmməd (s), h.ş 1378, s.231; Amili, Rənchaye Həzrət Zəhra (s), h.ş 1382, c.2, s.350-351</ref> Həzrət Fatimə (ə) bu hadisədən sonra xəstəlik yatağına düşdü.<ref>Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.134</ref> | Hücum edənlər bəstdə oturanlardan məcburi olaraq beyət aldıqdan sonra Əlidən (ə) və Bəni-Haşimdən də beyət almaq üçün yenidən həzrət Fatimənin (ə) evinə hücum etdilər və evin qapısını yandırdılar. Qapının arxasında olan həzrət Fatimə (ə) odun və Ömərin, Qunfuzun və onlarla birgə olanların qapıya endirdiyi zərbələr nəticəsində yaralandı və bətnindəki körpəsi ([[Möhsin ibn Əli|Möhsin (ə)]]) düşdü.<ref>Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.134; Səduq, Məanil-əxbar, h.ş 1379, s.206</ref> Bəzi məlumatlara əsasən [[Qunfuz]] həzrət Fatiməni (ə) qapı və divar arasında qoydu<ref>Hilali, Əsraru Ali Muhəmməd (s), h.ş 1378, s.231</ref> və Onun (ə) qabırğasını sındırdı.<ref>Hilali, Əsraru Ali Muhəmməd (s), h.ş 1378, s.231; Amili, Rənchaye Həzrət Zəhra (s), h.ş 1382, c.2, s.350-351</ref> Həzrət Fatimə (ə) bu hadisədən sonra xəstəlik yatağına düşdü.<ref>Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.134</ref> | ||
=== Fatimənin (ə) Əbu Bəkr və Ömərə qarşı qəzəbi === | ===Fatimənin (ə) Əbu Bəkr və Ömərə qarşı qəzəbi=== | ||
Əbu Bəkr və Ömərin Fədək macərasında və [[Xilafət|xəlifə]] ilə məcburi [[beyət]] etməklə bağlı hadisələrdə həzrət Fatimə (ə) və Əliyə (ə) qarşı şiddətli rəftarları Fatimənin (ə) ömrünün sonuna qədər Əbu Bəkr və Ömərə qarşı qəzəbli olmasına səbəb oldu.<ref>Buxari, Səhih-Buxari, h.q 1401, c.5, s.82</ref> Məlumatlara əsasən, Əbu Bəkr və Ömər, Ömər və digərlərinin həzrət Fatimənin (ə) evinə hücumundan sonra üzür istəmək üçün həzrət Fatimənin (ə) evinə getmək qərarına gəldilər. Lakin onlara evə daxil olmaq icazəsi vermədi. Onlar sonda imam Əlinin (ə) vasitəçiliyi ilə evə daxil oldular. Həzrət Fatimə (ə) görüş zamanı üzünü o iki nəfərdən divara tərəf çevirdi və onların [[Salam|salamını]] cavabsız qoydu. Fatimə (ə) daha sonra Peyğəmbərin (ə) öz razılıq və qəzəbinin Fatimənin (ə) razılıq və qəzəbinin girovunda olduğunu bildirən “Bizə” hədisini xatırlatdıqdan sonra Əbu Bəkr və Ömərə onlara qarşı qəzəbli olduğunu elan etdi.<ref>İbn Qüteybə, Əl-İmamə vəs-siyasə, h.ş 1371, c.1, s.31</ref> Bəzi məlumatlara əsasən həzrət Fatimə (ə) hər [[Namaz|namazdan]] sonra onlara qarşı nifrin edəcəyinə and içdi.<ref>İbn Qüteybə, Əl-İmamə vəs-siyasə, h.ş 1371, c.1, s.31</ref> | Əbu Bəkr və Ömərin Fədək macərasında və [[Xilafət|xəlifə]] ilə məcburi [[beyət]] etməklə bağlı hadisələrdə həzrət Fatimə (ə) və Əliyə (ə) qarşı şiddətli rəftarları Fatimənin (ə) ömrünün sonuna qədər Əbu Bəkr və Ömərə qarşı qəzəbli olmasına səbəb oldu.<ref>Buxari, Səhih-Buxari, h.q 1401, c.5, s.82</ref> Məlumatlara əsasən, Əbu Bəkr və Ömər, Ömər və digərlərinin həzrət Fatimənin (ə) evinə hücumundan sonra üzür istəmək üçün həzrət Fatimənin (ə) evinə getmək qərarına gəldilər. Lakin onlara evə daxil olmaq icazəsi vermədi. Onlar sonda imam Əlinin (ə) vasitəçiliyi ilə evə daxil oldular. Həzrət Fatimə (ə) görüş zamanı üzünü o iki nəfərdən divara tərəf çevirdi və onların [[Salam|salamını]] cavabsız qoydu. Fatimə (ə) daha sonra Peyğəmbərin (ə) öz razılıq və qəzəbinin Fatimənin (ə) razılıq və qəzəbinin girovunda olduğunu bildirən “Bizə” hədisini xatırlatdıqdan sonra Əbu Bəkr və Ömərə onlara qarşı qəzəbli olduğunu elan etdi.<ref>İbn Qüteybə, Əl-İmamə vəs-siyasə, h.ş 1371, c.1, s.31</ref> Bəzi məlumatlara əsasən həzrət Fatimə (ə) hər [[Namaz|namazdan]] sonra onlara qarşı nifrin edəcəyinə and içdi.<ref>İbn Qüteybə, Əl-İmamə vəs-siyasə, h.ş 1371, c.1, s.31</ref> | ||
=== Mühacir və Ənsardan olan qadınlarla görüşdə oxunan xütbə === | ===Mühacir və Ənsardan olan qadınlarla görüşdə oxunan xütbə=== | ||
Peyğəmbərin (s) vəfatından və həzrət Fatimənin (ə) evdə yatağa düşməsindən sonra [[Mühacirlər|Mühacir]] və [[Ənsar|Ənsardan]] ibarət bir qrup qadının həzrət Fatiməyə (ə) baş çəkməsi və həzrət Fatimənin (ə) onların hal-əhval tutmalarının cavabında dediyi sözlər baş verən hadisələrdən biridir. Həzrət Fatimə (ə) bu görüşdə [[Allah|Allaha]] həmd və səna etdikdən və atasına salavat göndərdikdən sonra (mühacir və ənsardan olan ) kişiləri Peyğəmbərin (s) canişinini öz məqamından aşağı saldıqları və onu risalət mərkəzindən uzaqlaşdırdıqları və özlərini aşkar bir ziyana giriftar etdikləri üçün danladı. Həzrət Fatimə (ə) öz sözünün davamında insanların imam Əlidən (ə) üz döndərməsinə və ondan intiqam almasına səbəb olaraq imam Əlinin (ə) ədalətə bağlı olmasını və ədalətin icrasını qorumasını göstərdi. Həzrət Fatimə (ə) təkid etdi ki, əgər onlar imam Əlinin (ə) hakimiyyətini istədikləri və qəbul etdikləri halda O (ə) onları iki tərəfindən su daşan bir elə çeşməyə daxil edəcəkdi və yerin və göyün bərəkət qapıları onların üzünə açılacaqdı. İndi [[İmam Əli (ə)|imam Əlinin (ə)]] hakimiyyətini qəbul etmədikləri üçün Allah onları danlayacaq və onlara əzab verəcəkdir.<ref>Təbərsi, Əl-İhticac, h.q 1386, c.1, s.108</ref> Bəzi məlumatlara əsasən bu görüşdən sonra mühacir və ənsarın kişiləri zahirdə üzür istəmək əslində isə daha çox Əbu Bəkrlə etdikləri beyəti yozmaq üçün həzrət Fatimənin (ə) hüzuruna gəldilər. Həzrət Fatimə (ə) onlara belə buyurdu: “ Məndən uzaqlaşın. Artıq sədaqətsiz üzürxahlıqlardan sonra üzür üçün yer qalmayıb və sizin bu səhv və təqsiriniz geri qayıda bilməyəcəkdir.<ref>Təbərsi, Əl-İhticac, h.q 1386, c.1, s.109</ref> | Peyğəmbərin (s) vəfatından və həzrət Fatimənin (ə) evdə yatağa düşməsindən sonra [[Mühacirlər|Mühacir]] və [[Ənsar|Ənsardan]] ibarət bir qrup qadının həzrət Fatiməyə (ə) baş çəkməsi və həzrət Fatimənin (ə) onların hal-əhval tutmalarının cavabında dediyi sözlər baş verən hadisələrdən biridir. Həzrət Fatimə (ə) bu görüşdə [[Allah|Allaha]] həmd və səna etdikdən və atasına salavat göndərdikdən sonra (mühacir və ənsardan olan ) kişiləri Peyğəmbərin (s) canişinini öz məqamından aşağı saldıqları və onu risalət mərkəzindən uzaqlaşdırdıqları və özlərini aşkar bir ziyana giriftar etdikləri üçün danladı. Həzrət Fatimə (ə) öz sözünün davamında insanların imam Əlidən (ə) üz döndərməsinə və ondan intiqam almasına səbəb olaraq imam Əlinin (ə) ədalətə bağlı olmasını və ədalətin icrasını qorumasını göstərdi. Həzrət Fatimə (ə) təkid etdi ki, əgər onlar imam Əlinin (ə) hakimiyyətini istədikləri və qəbul etdikləri halda O (ə) onları iki tərəfindən su daşan bir elə çeşməyə daxil edəcəkdi və yerin və göyün bərəkət qapıları onların üzünə açılacaqdı. İndi [[İmam Əli (ə)|imam Əlinin (ə)]] hakimiyyətini qəbul etmədikləri üçün Allah onları danlayacaq və onlara əzab verəcəkdir.<ref>Təbərsi, Əl-İhticac, h.q 1386, c.1, s.108</ref> Bəzi məlumatlara əsasən bu görüşdən sonra mühacir və ənsarın kişiləri zahirdə üzür istəmək əslində isə daha çox Əbu Bəkrlə etdikləri beyəti yozmaq üçün həzrət Fatimənin (ə) hüzuruna gəldilər. Həzrət Fatimə (ə) onlara belə buyurdu: “ Məndən uzaqlaşın. Artıq sədaqətsiz üzürxahlıqlardan sonra üzür üçün yer qalmayıb və sizin bu səhv və təqsiriniz geri qayıda bilməyəcəkdir.<ref>Təbərsi, Əl-İhticac, h.q 1386, c.1, s.109</ref> | ||
== Şəhadət, dəfn mərasimi == | ==Şəhadət, dəfn mərasimi== | ||
Həzrət Fatimə (ə) bir müddət sonra, Peyğəmbərdən (s) sonra baş verən hadisələr zamanı aldığı fiziki zərbələrdən yaranmış xəstəlik səbəbi ilə [[Hicrətin 11-ci ili|hicrətin 11-ci ilində]] dünyasını dəyişdi.<ref>Tusi, Misbahul-mutəhəccid, h.q 1411, c.2, s.793; Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.134</ref> Şəhadət tarixi haqqında fikir ixtilafı vardır. Peyğəmbərin (s) vəfatından 40 gün sonradan səkkiz ay sonraya qədər qeyd olunmuşdur.<ref>Şəhidi, Zendeqaniye Fatimeye Zəhra (s), h.ş 1363, s.154</ref> [[Şiə]] baxımından ən məşhur fikir<ref>Şübeyri, Şəhadəte Fatimə (s), s.347</ref> [[3 Cəmadius-sani|Cəmadius-sani ayının üçüncü günüdür]]<ref>Tusi, Misbahul-mutəhəccid, h.q 1411, c.2, s.793; Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.134; Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.300</ref> yəni Peyğəmbərin (s) vəfatından (s) 95 gün sonra.<ref>Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.300</ref> Bu sözün istinad mənbəyi [[İmam Sadiq (ə)|İmam Sadiqdən (ə)]] nəql olunan bir hədisdir.<ref>Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.134; İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1421, c.1, s.427</ref> Digər fikirlərə əsasən, Xanımın (ə) şəhadəti Peyğəmbərin (s) vəfatından 75 gün sonra<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.241, 458</ref> ( [[13 Cəmadiul-əvvəl|Cəmadiul-əvvəl ayının 13-də]]), [[8 Rəbius-sani|Rəbius-sani ayının səkkizində]],<ref>İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.132</ref> [[13 Rəbius-sani|Rəbius-sani ayının 13-də]]<ref>İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.132</ref> və [[3 Ramazan|Ramazan ayının 3-də]]<ref>İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1405, c.2, s.125</ref> olmuşdur. | Həzrət Fatimə (ə) bir müddət sonra, Peyğəmbərdən (s) sonra baş verən hadisələr zamanı aldığı fiziki zərbələrdən yaranmış xəstəlik səbəbi ilə [[Hicrətin 11-ci ili|hicrətin 11-ci ilində]] dünyasını dəyişdi.<ref>Tusi, Misbahul-mutəhəccid, h.q 1411, c.2, s.793; Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.134</ref> Şəhadət tarixi haqqında fikir ixtilafı vardır. Peyğəmbərin (s) vəfatından 40 gün sonradan səkkiz ay sonraya qədər qeyd olunmuşdur.<ref>Şəhidi, Zendeqaniye Fatimeye Zəhra (s), h.ş 1363, s.154</ref> [[Şiə]] baxımından ən məşhur fikir<ref>Şübeyri, Şəhadəte Fatimə (s), s.347</ref> [[3 Cəmadius-sani|Cəmadius-sani ayının üçüncü günüdür]]<ref>Tusi, Misbahul-mutəhəccid, h.q 1411, c.2, s.793; Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.134; Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.300</ref> yəni Peyğəmbərin (s) vəfatından (s) 95 gün sonra.<ref>Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.300</ref> Bu sözün istinad mənbəyi [[İmam Sadiq (ə)|İmam Sadiqdən (ə)]] nəql olunan bir hədisdir.<ref>Təbəri İmami, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.134; İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1421, c.1, s.427</ref> Digər fikirlərə əsasən, Xanımın (ə) şəhadəti Peyğəmbərin (s) vəfatından 75 gün sonra<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.241, 458</ref> ( [[13 Cəmadiul-əvvəl|Cəmadiul-əvvəl ayının 13-də]]), [[8 Rəbius-sani|Rəbius-sani ayının səkkizində]],<ref>İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.132</ref> [[13 Rəbius-sani|Rəbius-sani ayının 13-də]]<ref>İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.132</ref> və [[3 Ramazan|Ramazan ayının 3-də]]<ref>İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1405, c.2, s.125</ref> olmuşdur. | ||
İmam Kazim (ə) bir hədisdə həzrət Fatimənin (ə) şəhadətinə təkid etmişdir.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.458</ref> İmam Sadiqin (ə) bir hədisində Qunfuzun qılıncın qabı ilə vurduğu zərbə həzrət Fatimənin (ə) şəhadət səbəbi olaraq göstərilmişdir. Həmin zərbə Möhsinin düşməsinə , Həzrətin (ə) xəstələnməsinə və nəticədə şəhadətinə səbəb oldu.<ref>Təbəri, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.135</ref> | [[İmam Kazim (ə)]] bir hədisdə həzrət Fatimənin (ə) şəhadətinə təkid etmişdir.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.458</ref> İmam Sadiqin (ə) bir hədisində [[Qunfuz|Qunfuzun]] qılıncın qabı ilə vurduğu zərbə həzrət Fatimənin (ə) şəhadət səbəbi olaraq göstərilmişdir. Həmin zərbə Möhsinin düşməsinə , Həzrətin (ə) xəstələnməsinə və nəticədə şəhadətinə səbəb oldu.<ref>Təbəri, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.135</ref> | ||
Bəzi araşdırmaçıların fikrincə, həzrət Fatimənin (ə) cənazəsinin gizlin şəkildə dəfn edilməsi haqqında etdiyi vəsiyyət Onun (ə) xilafət aparatına qarşı atdığı sonuncu siyasi addım idi.<ref>Fərəhməndpur, Siyreye siyasiye Fatimə (s), c.2, s.315</ref> | Bəzi araşdırmaçıların fikrincə, həzrət Fatimənin (ə) cənazəsinin gizlin şəkildə dəfn edilməsi haqqında etdiyi vəsiyyət Onun (ə) xilafət aparatına qarşı atdığı sonuncu siyasi addım idi.<ref>Fərəhməndpur, Siyreye siyasiye Fatimə (s), c.2, s.315</ref> | ||
===Dəfn yeri=== | |||
=== Dəfn yeri === | |||
Həzrət Fatimə (ə) şəhadətindən öncə ona zülm edən və onun qəzəblənməsinə səbəb olan şəxslərin Onun (ə) cənazəsinə namaz qılmasını və onun dəfn mərasimində iştirak etməsini istəmədiyinə dair [[vəsiyyət]] etdi. Buna görə də [[dəfn]] mərasimin gizlin formada keçirilməsini və dəfn olunduğu yerin gizlin qalmasını<ref>Səduq, İləluş-şəraye, h.ş 1385, c.1, s.185; İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.137</ref> istəmişdi. Tarixçilərin sözlərinə əsasən Əli (ə) [[Əsma Ümeys qızı|Əsma binti Ümeysin]] köməyi ilə öz həyat yoldaşına qüsül verdi<ref>Bəlazuri, Ənsabul-əşraf, c.2, s.34; Təbəri, Tarixul-uməmi vəl-muluk, h.q 1403, c.2, s.473-474</ref> və özü Onun(ə) cənazəsinə namaz qıldı.<ref>İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1405, c.2, s.125</ref> İmam Əlidən (ə) əlavə bir neçə nəfər də cənazə namazında iştirak etdi. Onların sayları və adları haqqında fikir ayrılığı vardır. Tarixi mənbələr [[İmam Həsəni (ə)]], [[İmam Hüseyn (ə)|İmam Hüseyni (ə)]], [[Abbas ibn Əbdül-Mütəllib|Abbas ibn Əbdül-Mütəllibi]], [[Miqdad ibn Əmr|Miqdadı]], [[Salman Farsi|Salmanı]], [[Əbuzər Ğəffari|Əbuzəri]], [[Əmmar Yasir|Əmmarı]], [[Əqil ibn Əbi Talib|Əqili]], [[Zübeyr ibn Əvvam|Zübeyri]], [[Abdullah ibn Məsud|Abdullah ibn Məsudu]] və Fəzl ibn Abbası cənazə namazında iştirak edən şəxslər olduğunu hesab etmişlər.<ref>Hilali Amiri, Kitabu Səlim ibn Qeys, h.q 1420, s.393; Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.300; Səduq, Əl-Xisal, h.q 1403, s.361; Tusi, İxtiyaru mərifətir-rical, h.q 1404, c.1, s.33-34</ref> | Həzrət Fatimə (ə) şəhadətindən öncə ona zülm edən və onun qəzəblənməsinə səbəb olan şəxslərin Onun (ə) cənazəsinə namaz qılmasını və onun dəfn mərasimində iştirak etməsini istəmədiyinə dair [[vəsiyyət]] etdi. Buna görə də [[dəfn]] mərasimin gizlin formada keçirilməsini və dəfn olunduğu yerin gizlin qalmasını<ref>Səduq, İləluş-şəraye, h.ş 1385, c.1, s.185; İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.137</ref> istəmişdi. Tarixçilərin sözlərinə əsasən Əli (ə) [[Əsma Ümeys qızı|Əsma binti Ümeysin]] köməyi ilə öz həyat yoldaşına qüsül verdi<ref>Bəlazuri, Ənsabul-əşraf, c.2, s.34; Təbəri, Tarixul-uməmi vəl-muluk, h.q 1403, c.2, s.473-474</ref> və özü Onun(ə) cənazəsinə namaz qıldı.<ref>İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1405, c.2, s.125</ref> İmam Əlidən (ə) əlavə bir neçə nəfər də cənazə namazında iştirak etdi. Onların sayları və adları haqqında fikir ayrılığı vardır. Tarixi mənbələr [[İmam Həsəni (ə)]], [[İmam Hüseyn (ə)|İmam Hüseyni (ə)]], [[Abbas ibn Əbdül-Mütəllib|Abbas ibn Əbdül-Mütəllibi]], [[Miqdad ibn Əmr|Miqdadı]], [[Salman Farsi|Salmanı]], [[Əbuzər Ğəffari|Əbuzəri]], [[Əmmar Yasir|Əmmarı]], [[Əqil ibn Əbi Talib|Əqili]], [[Zübeyr ibn Əvvam|Zübeyri]], [[Abdullah ibn Məsud|Abdullah ibn Məsudu]] və Fəzl ibn Abbası cənazə namazında iştirak edən şəxslər olduğunu hesab etmişlər.<ref>Hilali Amiri, Kitabu Səlim ibn Qeys, h.q 1420, s.393; Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.300; Səduq, Əl-Xisal, h.q 1403, s.361; Tusi, İxtiyaru mərifətir-rical, h.q 1404, c.1, s.33-34</ref> | ||
İmam Əli (ə) dəfndən sonra, qəbrin yerinin bilinməməsi üçün qəbrin əlamətlərini aradan apardı.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.43, s.193</ref> Qəbrin dəqiq yerinin bilinməməsindən əlavə qəbrin yerləşdiyi ümumi məkanın da barəsində müxtəlif nəqllər vardır:<ref>Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.300</ref> | İmam Əli (ə) dəfndən sonra, qəbrin yerinin bilinməməsi üçün qəbrin əlamətlərini aradan apardı.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.43, s.193</ref> Qəbrin dəqiq yerinin bilinməməsindən əlavə qəbrin yerləşdiyi ümumi məkanın da barəsində müxtəlif nəqllər vardır:<ref>Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.300</ref> | ||
* Bəziləri həzrət Fatimənin (ə) dəfn yerinin Rövzətun-Nəbidə olduğunu düşünürlər.<ref>Təbəri Amili, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.136</ref> | *Bəziləri həzrət Fatimənin (ə) dəfn yerinin Rövzətun-Nəbidə olduğunu düşünürlər.<ref>Təbəri Amili, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.136</ref> | ||
* Həzrət Fatimənin (ə) və İmam Əlinin (ə) evi dəfn olunan digər bir yer kimi tanıtdırılmışdır. Bu yer [[Bəni-Üməyyə|Bəni-Üməyyənin]] zamanında [[Məscidun-Nəbi|Peyğəmbər (s) məscidinin]] genişləndirilməsi zamanı məscidin bir hissəsinə çevrilmişdir.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.461</ref> | *Həzrət Fatimənin (ə) və İmam Əlinin (ə) evi dəfn olunan digər bir yer kimi tanıtdırılmışdır. Bu yer [[Bəni-Üməyyə|Bəni-Üməyyənin]] zamanında [[Məscidun-Nəbi|Peyğəmbər (s) məscidinin]] genişləndirilməsi zamanı məscidin bir hissəsinə çevrilmişdir.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.461</ref> | ||
* Bəzi mənbələr ümumi formada Bəqi qəbristanlığını həzrət Fatimənin (ə) dəfn olunduğu yer olaraq vurğulamışlar.<ref>İbn Əbdül-Vəhhab, Uyunul-Mucizat, Qum, s.55</ref> | *Bəzi mənbələr ümumi formada Bəqi qəbristanlığını həzrət Fatimənin (ə) dəfn olunduğu yer olaraq vurğulamışlar.<ref>İbn Əbdül-Vəhhab, Uyunul-Mucizat, Qum, s.55</ref> | ||
* Əqil ibn Əbu Talibin evi mənbələrin həzrət Fatimənin (ə) dəfn olunduğu yer olaraq qeyd etdikləri digər bir məkandır.<ref>Təbəri, Tarixut-Təbəri, h.q 1387, c.11, s.599</ref> Əqilin evi [[Bəqi|Bəqi qəbristanlığının]] yanında böyük bir ev idi.<ref>Vaqidi, Əl-Məğazi, c.4, s.33</ref> [[Fatimə binti Əsəd]], [[Abbas ibn Əbdül-Mütəllib]] və [[Şiə imamları (ə)|Şiə İmamlarından (ə)]] bir neçəsi orada dəfn edildikdən sonra həmin məkan daha yaşayış yeri olmamış, ümumi bir ziyarətgaha çevrilmişdir.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/85362 نجمی، «قبر فاطمه(س) یا قبر فاطمه بنت اسد»], ensani.ir saytı</ref> | *Əqil ibn Əbu Talibin evi mənbələrin həzrət Fatimənin (ə) dəfn olunduğu yer olaraq qeyd etdikləri digər bir məkandır.<ref>Təbəri, Tarixut-Təbəri, h.q 1387, c.11, s.599</ref> Əqilin evi [[Bəqi|Bəqi qəbristanlığının]] yanında böyük bir ev idi.<ref>Vaqidi, Əl-Məğazi, c.4, s.33</ref> [[Fatimə binti Əsəd]], [[Abbas ibn Əbdül-Mütəllib]] və [[Şiə imamları (ə)|Şiə İmamlarından (ə)]] bir neçəsi orada dəfn edildikdən sonra həmin məkan daha yaşayış yeri olmamış, ümumi bir ziyarətgaha çevrilmişdir.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/85362 نجمی، «قبر فاطمه(س) یا قبر فاطمه بنت اسد»], ensani.ir saytı</ref> | ||
== Fəzilətləri == | ==Fəzilətləri== | ||
Şiə və əhli sünnənin hədis, təfsir və tarix mənbələrində həzrət Fatimə (ə) üçün bir çox fəzilətlər təqdim edilmişdir . Bu fəzilətlərdən bəzilərinin mənşəyi [[Quran|Qurandır]]. Təthir ayəsini və [[Mübahilə ayəsi|Mübahilə ayəsini]] buna misal göstərmək olar. Bu növ fəzilətlərdə ayələrin nazil olma səbəbi Peyğəmbərin (s) Əhli beyti (ə) barəsindədir və Fatimə (ə) də Əhli beytdən (ə) biridir. Fəzilətlərdən bir çoxu da rəvayətlərdə nəql olunmuşdur. [[Bizə hədisi|“Bizə” hədisi]] və Həzrətin (ə) mühəddəsə olması kimi fəzilətlər bu qəbildəndir. | Şiə və əhli sünnənin hədis, təfsir və tarix mənbələrində həzrət Fatimə (ə) üçün bir çox fəzilətlər təqdim edilmişdir . Bu fəzilətlərdən bəzilərinin mənşəyi [[Quran|Qurandır]]. Təthir ayəsini və [[Mübahilə ayəsi|Mübahilə ayəsini]] buna misal göstərmək olar. Bu növ fəzilətlərdə ayələrin nazil olma səbəbi Peyğəmbərin (s) Əhli beyti (ə) barəsindədir və Fatimə (ə) də [[Əhli-beyt (ə)|Əhli beytdən (ə)]] biridir. Fəzilətlərdən bir çoxu da rəvayətlərdə nəql olunmuşdur. [[Bizə hədisi|“Bizə” hədisi]] və Həzrətin (ə) mühəddəsə olması kimi fəzilətlər bu qəbildəndir. | ||
=== İsmət === | ===İsmət=== | ||
[[Məhəmməd Baqir Məclisi|Əllamə Məclisinin]] dediyinə əsasən şiələr həzrət Fatimənin (ə) isməti barəsində dəqiq aşkar şəkildə [[icma]] etmişlər.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.29, s.335</ref> [[Təthir ayəsi]],<ref>Seyyid Mürtəza, Əş-Şafi, h.q 1410, c.4, s.95; İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.112</ref> [[Peyğəmbərin (s) canının bir parçası hədisi|“Bizə” hədisi]] və Əhli beytin ismətini bildirən hədislər həzrət Fatimənin (ə) ismətinin dəlillərindən hesab olunur.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c.29, s.335</ref> Təthir ayəsinə əsasən Allah Əhli beyti (ə) hər növ çirkinlik və pislikdən paklandırmağı iradə etmişdir. Bir çox şiə və əhli sünnə hədislərinə əsasən həzrət Fatimə (ə) [[Əhli-beyt (ə)|Əhli beytin (ə)]] nümunələrindən biridir.<ref>Təbərsi, Əl-İhticac, h.q 1386, c.1, s.215; Siyuti, Əd-Durrul-mənsur, h.q 1404, c.5, s.198</ref> Həzrət Fatimənin (ə) məsum olmasının nəticəsi odur ki, Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) ixtiyar sahibi olduğu bəzi işlərdə icazə sahibi sayılacaqdır. Buna misal olaraq, sözlərinin, davranışının, razılıq əlaməti sayılacaq sükutunun dəlil hesab edilməsini, dini məsələlərdə müraciət yeri olmasını, dini təfsir və izah etmək səlahiyyətinə malik olmasını, əməl yolunu, mövqelərinin haqq və batili ayıran olmasını həmçinin yaşayışın müxtəlif sahələrində kamil bir nümunə sayılmasını göstərmək olar.<ref>Kafi və Şəfiiyan, "İsməte Fatimə (s)", s.72</ref> | [[Məhəmməd Baqir Məclisi|Əllamə Məclisinin]] dediyinə əsasən şiələr həzrət Fatimənin (ə) isməti barəsində dəqiq aşkar şəkildə [[icma]] etmişlər.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1404, c.29, s.335</ref> [[Təthir ayəsi]],<ref>Seyyid Mürtəza, Əş-Şafi, h.q 1410, c.4, s.95; İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.112</ref> [[Peyğəmbərin (s) canının bir parçası hədisi|“Bizə” hədisi]] və Əhli beytin ismətini bildirən hədislər həzrət Fatimənin (ə) ismətinin dəlillərindən hesab olunur.<ref>Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c.29, s.335</ref> Təthir ayəsinə əsasən Allah Əhli beyti (ə) hər növ çirkinlik və pislikdən paklandırmağı iradə etmişdir. Bir çox şiə və əhli sünnə hədislərinə əsasən həzrət Fatimə (ə) [[Əhli-beyt (ə)|Əhli beytin (ə)]] nümunələrindən biridir.<ref>Təbərsi, Əl-İhticac, h.q 1386, c.1, s.215; Siyuti, Əd-Durrul-mənsur, h.q 1404, c.5, s.198</ref> Həzrət Fatimənin (ə) məsum olmasının nəticəsi odur ki, Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) ixtiyar sahibi olduğu bəzi işlərdə icazə sahibi sayılacaqdır. Buna misal olaraq, sözlərinin, davranışının, razılıq əlaməti sayılacaq sükutunun dəlil hesab edilməsini, dini məsələlərdə müraciət yeri olmasını, dini təfsir və izah etmək səlahiyyətinə malik olmasını, əməl yolunu, mövqelərinin haqq və batili ayıran olmasını həmçinin yaşayışın müxtəlif sahələrində kamil bir nümunə sayılmasını göstərmək olar.<ref>Kafi və Şəfiiyan, "İsməte Fatimə (s)", s.72</ref> | ||
Əhli sünnənin tarix və hədis mənbələrində də Peyğəmbərin (s) təthir ayəsini şahid gətirərək öz Əhli beytini (ə), yəni Fatiməni (ə), Əlini (ə), Həsəni (ə), Hüseyni (ə) [[Günah|günahın]] bütün növlərindən pak bildiyini deyən hədislər qeyd edilmişdir.<ref>İbn Mərdviyyə, Mənaqibu Əli ibn Əbi Talib, h.q 1424, s.305; Siyuti, Əd-Durrul-mənsur, h.q 1404, c.5, s.199; İbn Kəsir, Əl-Bidayə vən-nəhayə, h.q 1408, c.2, s.316</ref> | Əhli sünnənin tarix və hədis mənbələrində də Peyğəmbərin (s) təthir ayəsini şahid gətirərək öz Əhli beytini (ə), yəni Fatiməni (ə), Əlini (ə), Həsəni (ə), Hüseyni (ə) [[Günah|günahın]] bütün növlərindən pak bildiyini deyən [[Hədis|hədislər]] qeyd edilmişdir.<ref>İbn Mərdviyyə, Mənaqibu Əli ibn Əbi Talib, h.q 1424, s.305; Siyuti, Əd-Durrul-mənsur, h.q 1404, c.5, s.199; İbn Kəsir, Əl-Bidayə vən-nəhayə, h.q 1408, c.2, s.316</ref> | ||
=== İbadət === | ===İbadət=== | ||
Həzrət Fatimə (ə) Peyğəmbər (s) kimi [[İbadət|ibadətə]] çox bağlı idi və öz vaxtının bir hissəsini namaz və münacata ayırırdı.<ref>Qəzvini, Fatimeye Zəhra əz viladət ta şəhadət, s.131-132; Tusi, Əl-Əmali, h.q 1414, s.528</ref> Bəzi mənbələrdə həzrət Fatiməyə (ə) [[Qeybi yardım|qeybi yardımlar]] edildiyi barəsində məlumatlar vardır. Misal üçün, [[Salman Farsi]] Fatimənin (ə) dəyirman daşının yanında Quran oxuduğunu, dəyirman daşının isə öz-özünə fırlandığını gördüyü zaman təəccüblənir və məsələni Peyğəmbərə (s) danışır. Peyğəmbər (s) onun cavabında belə buyurur: “...Allah [[Cəbrail|Cəbraili]] Fatimə (ə) üçün dəyirman daşını fırlatmağa göndərmişdir”.<ref>İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.116-117</ref> Namazların uzadılması, gecə ibadəti, başqaları o cümlədən qonşular üçün dua etmək,<ref>Səduq, İləluş-şəraye, h.ş 1385, c.1, s.182</ref> oruc tutmaq, şəhidlərin qəbrini ziyarət etmək Fatimənin (ə) xüsusiyyətlərindən bəzisdir. Əhli beytin (ə), bəzi [[səhabə]] və [[Tabein|tabeinlərin]] sözlərində bu xüsusiyyətlərə təkid edilmişdir.<ref>İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.119</ref> Buna görə də dua və münacat kitablarında bəzi namazlar, [[Dua|dualar]], zikrlər həzrət Fatiməyə (ə) aid edilmişdir.<ref>İbn Tavus, Cəmalul-usbə, h.ş 1371, s.72; Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.3, s.343; Seyyid ibn Tavus, Muhəcud-dəəvat, h.q 1411, s.139-142</ref> | Həzrət Fatimə (ə) Peyğəmbər (s) kimi [[İbadət|ibadətə]] çox bağlı idi və öz vaxtının bir hissəsini namaz və münacata ayırırdı.<ref>Qəzvini, Fatimeye Zəhra əz viladət ta şəhadət, s.131-132; Tusi, Əl-Əmali, h.q 1414, s.528</ref> Bəzi mənbələrdə həzrət Fatiməyə (ə) [[Qeybi yardım|qeybi yardımlar]] edildiyi barəsində məlumatlar vardır. Misal üçün, [[Salman Farsi]] Fatimənin (ə) dəyirman daşının yanında Quran oxuduğunu, dəyirman daşının isə öz-özünə fırlandığını gördüyü zaman təəccüblənir və məsələni Peyğəmbərə (s) danışır. Peyğəmbər (s) onun cavabında belə buyurur: “...Allah [[Cəbrail|Cəbraili]] Fatimə (ə) üçün dəyirman daşını fırlatmağa göndərmişdir”.<ref>İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.116-117</ref> Namazların uzadılması, gecə ibadəti, başqaları o cümlədən qonşular üçün dua etmək,<ref>Səduq, İləluş-şəraye, h.ş 1385, c.1, s.182</ref> oruc tutmaq, şəhidlərin qəbrini ziyarət etmək Fatimənin (ə) xüsusiyyətlərindən bəzisdir. Əhli beytin (ə), bəzi [[səhabə]] və [[Tabein|tabeinlərin]] sözlərində bu xüsusiyyətlərə təkid edilmişdir.<ref>İbn Şəhraşub, Əl-Mənaqib, h.q 1376, c.3, s.119</ref> Buna görə də dua və münacat kitablarında bəzi namazlar, [[Dua|dualar]], zikrlər həzrət Fatiməyə (ə) aid edilmişdir.<ref>İbn Tavus, Cəmalul-usbə, h.ş 1371, s.72; Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.3, s.343; Seyyid ibn Tavus, Muhəcud-dəəvat, h.q 1411, s.139-142</ref> | ||
=== Həzrət Fatimənin (ə) Allahın və Peyğəmbərin (s) yanında olan məqamı === | ===Həzrət Fatimənin (ə) Allahın və Peyğəmbərin (s) yanında olan məqamı=== | ||
[[Şiə]]<ref>Təbərsi, Məcməul-bəyan, h.ş 1372, c.9, s.43</ref> və əhli sünnə alimləri<ref>Zəməxşəri, Əl-Kəşşaf, h.q 1407, c.4, s.219-220; Fəxr Razi, Ət-Təfsirul-kəbir, h.q 1420, c.27, s.595</ref> [[Məvəddət ayəsi]] adı ilə məşhur olan Şura surəsinin 23-cü ayəsinə əsasən Allahın [[Müsəlman|müsəlmanlara]] həzrət Fatiməni (ə) sevməyi əmr etdiyini bildirmişlər. Məvəddət ayəsində Peyğəmbərin (s) risalətinə mükafatın (təfsirçilərin [[Əhli-beyt (ə)|Əhli beyt (ə)]] olaraq qeyd etdiyi ) Həzrətin (s) yaxınlarını sevmək və Onlarla dost olmaq olduğu vurğulanmışdır.<ref>Təbərsi, Məcməul-bəyan, h.ş 1372, c.9, s.43-44; Təbatəbai, Əl-Mizan, h.q 1417, c.18, s.46-47</ref> Hədislərə əsasən bu ayədə olan yaxınlar və ya müfəssirlərin dediyi kimi Əhli beyt (ə) Fatimə (ə), Əli (ə), Həsən (ə) və Hüseyndir (ə).<ref>Zəməxşəri, Əl-Kəşşaf, h.q 1407, c.4, s.219-220; Fəxr Razi, Ət-Təfsirul-kəbir, h.q 1420, c.27, s.595; Əbul-Futuh Razi, Rəvzul-cinan, h.ş 1375, c.17, s.122; Təbərsi, Məcməul-bəyan, h.ş 1372, c.9, s.43-44; Bəhrani, Əl-Burhan, h.q 1416, c.4, s.815; Siyuti, Əd-Durrul-mənsur, h.q 1404, c.6, s.7</ref> Məvəddət ayəsindən əlavə, Peyğəmbərdən bir sıra hədislər nəql edilmişdir ki, həmin hədislərə əsasən Allah həzrət Fatimənin (ə) qəzəbi ilə qəzəblənir və Onun (ə) razılığı ilə razı qalır.<ref>Hakim Nişaburi, Əl-Mustədrək, c.3, s.154</ref> | [[Şiə]]<ref>Təbərsi, Məcməul-bəyan, h.ş 1372, c.9, s.43</ref> və əhli sünnə alimləri<ref>Zəməxşəri, Əl-Kəşşaf, h.q 1407, c.4, s.219-220; Fəxr Razi, Ət-Təfsirul-kəbir, h.q 1420, c.27, s.595</ref> [[Məvəddət ayəsi]] adı ilə məşhur olan Şura surəsinin 23-cü ayəsinə əsasən Allahın [[Müsəlman|müsəlmanlara]] həzrət Fatiməni (ə) sevməyi əmr etdiyini bildirmişlər. Məvəddət ayəsində Peyğəmbərin (s) risalətinə mükafatın (təfsirçilərin [[Əhli-beyt (ə)|Əhli beyt (ə)]] olaraq qeyd etdiyi ) Həzrətin (s) yaxınlarını sevmək və Onlarla dost olmaq olduğu vurğulanmışdır.<ref>Təbərsi, Məcməul-bəyan, h.ş 1372, c.9, s.43-44; Təbatəbai, Əl-Mizan, h.q 1417, c.18, s.46-47</ref> Hədislərə əsasən bu ayədə olan yaxınlar və ya müfəssirlərin dediyi kimi Əhli beyt (ə) Fatimə (ə), Əli (ə), Həsən (ə) və Hüseyndir (ə).<ref>Zəməxşəri, Əl-Kəşşaf, h.q 1407, c.4, s.219-220; Fəxr Razi, Ət-Təfsirul-kəbir, h.q 1420, c.27, s.595; Əbul-Futuh Razi, Rəvzul-cinan, h.ş 1375, c.17, s.122; Təbərsi, Məcməul-bəyan, h.ş 1372, c.9, s.43-44; Bəhrani, Əl-Burhan, h.q 1416, c.4, s.815; Siyuti, Əd-Durrul-mənsur, h.q 1404, c.6, s.7</ref> Məvəddət ayəsindən əlavə, Peyğəmbərdən bir sıra hədislər nəql edilmişdir ki, həmin hədislərə əsasən Allah həzrət Fatimənin (ə) qəzəbi ilə qəzəblənir və Onun (ə) razılığı ilə razı qalır.<ref>Hakim Nişaburi, Əl-Mustədrək, c.3, s.154</ref> | ||
Seyyid Məhəmməd Mircəhani “Cənnətul-Asimət” kitabında həzrət Fatimənin (ə) yaradılışını fələklərin yaradılış səbəbi olduğunu deyən bir hədis gətirmişdir. “[[Ləvlak hədisi|Ləvlak]]” olaraq tanınan bu hədis Peyğəmbərdən (s) nəql edilmişdir. O hədisə əsasən fələklərin yaradılışı Peyğəmbərin (s) yaradılışının girovunda, Peyğəmbərin (s) yaranması Əlinin (ə) yaradılışının girovunda, Peyğəmbər (s) və Əlinin yaranması Fatimənin (ə) yaranmasının girovundadır.<ref>Mircəhani, Cunnətul-asimə, h.q 1398, s.148</ref> Bəziləri bu [[Hədis|hədisin]] sənədinə irad etməklə yanaşı hədisin məzmununu yozmağın mümkün hesab etmişlər.<ref>[http://jamaran.ir/fa/NewsContent-id_38627.aspx گفتوگو با آیت اللهالعظمی شبیری زنجانی], jamaran.ir saytı</ref> | Seyyid Məhəmməd Mircəhani “Cənnətul-Asimət” kitabında həzrət Fatimənin (ə) yaradılışını fələklərin yaradılış səbəbi olduğunu deyən bir hədis gətirmişdir. “[[Ləvlak hədisi|Ləvlak]]” olaraq tanınan bu hədis Peyğəmbərdən (s) nəql edilmişdir. O hədisə əsasən fələklərin yaradılışı Peyğəmbərin (s) yaradılışının girovunda, Peyğəmbərin (s) yaranması Əlinin (ə) yaradılışının girovunda, Peyğəmbər (s) və Əlinin yaranması Fatimənin (ə) yaranmasının girovundadır.<ref>Mircəhani, Cunnətul-asimə, h.q 1398, s.148</ref> Bəziləri bu [[Hədis|hədisin]] sənədinə irad etməklə yanaşı hədisin məzmununu yozmağın mümkün hesab etmişlər.<ref>[http://jamaran.ir/fa/NewsContent-id_38627.aspx گفتوگو با آیت اللهالعظمی شبیری زنجانی], jamaran.ir saytı</ref> | ||
Peyğəmbər (s) həzrət Fatiməyə (ə) çox bağlı idi və Ona (ə) başqalarından daha artıq hörmət və sevgi göstərirdi. [[Peyğəmbərin (s) canının bir parçası hədisi|Bizə hədisi]] adlı məşhur hədisdə Peyğəmbər (s) Fatiməni (ə) bədəninin bir hissəsi olaraq tanıtdırır və bildirir ki, Onu (ə) incidən hər kəs məni incitmişdir. Bu hədisi şiə alimləri arasında ilk mühəddislərdən olan [[Şeyx Müfid|Şeyx Mufid]] və əhli sünnə alimləri arasında Əhməd ibn Hənbəl müxtəlif formalarda nəql etmişlər.<ref>Mufid, Əl-Əmali, h.q 1414, s.260; Tusi, Əl-Əmali, h.q 1414, s.24; İbn Hənbəl, Musnədu Əhməd ibn Hənbəl, Beyrut, c.4, s.5</ref> İslam Peyğəmbəri (s) səfərə getdiyi zaman sonuncu sağollaşdığı şəxs həzrət Fatimə (ə) idi və səfərdən qayıdan zaman isə ilk olaraq həzrət Fatimənin (ə) görüşünə gedərdi.<ref>Əllamə Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c.43, s.86</ref> | Peyğəmbər (s) həzrət Fatiməyə (ə) çox bağlı idi və Ona (ə) başqalarından daha artıq hörmət və sevgi göstərirdi. [[Peyğəmbərin (s) canının bir parçası hədisi|Bizə hədisi]] adlı məşhur hədisdə Peyğəmbər (s) Fatiməni (ə) bədəninin bir hissəsi olaraq tanıtdırır və bildirir ki, Onu (ə) incidən hər kəs məni incitmişdir. Bu hədisi şiə alimləri arasında ilk mühəddislərdən olan [[Şeyx Müfid|Şeyx Mufid]] və əhli sünnə alimləri arasında [[Əhməd ibn Hənbəl]] müxtəlif formalarda nəql etmişlər.<ref>Mufid, Əl-Əmali, h.q 1414, s.260; Tusi, Əl-Əmali, h.q 1414, s.24; İbn Hənbəl, Musnədu Əhməd ibn Hənbəl, Beyrut, c.4, s.5</ref> İslam Peyğəmbəri (s) səfərə getdiyi zaman sonuncu sağollaşdığı şəxs həzrət Fatimə (ə) idi və səfərdən qayıdan zaman isə ilk olaraq həzrət Fatimənin (ə) görüşünə gedərdi.<ref>Əllamə Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c.43, s.86</ref> | ||
=== Qadınların ən üstünü === | ===Qadınların ən üstünü=== | ||
Şiə və əhli sünnənin nəql etdiyi çoxsaylı hədislərdə həzrət Fatimənin (ə) [[Cənnət|behişt]] qadınlarının ən üstünü, iki dünya qadınlarının ən üstünü və [[Ümmət|ümmətin]] qadınlarının ən üstünü olması gəlmişdir.<ref>Səduq, İləluş-şəraye, h.q 1385, c.2, s.182; Təbəri İmami, Dalailul-İmamə, h.q 1413, s.82; İbn Hənbəl, Musnədu Əhməd ibn Hənbəl, Beyrut, c.3, s.80; Buxari, Səhih-Buxari, Beyrut, c.4, s.183; Muslim Nişaburi, Səhih-Muslim, Beyrut, c.7, s.143-144</ref> | Şiə və əhli sünnənin nəql etdiyi çoxsaylı hədislərdə həzrət Fatimənin (ə) [[Cənnət|behişt]] qadınlarının ən üstünü, iki dünya qadınlarının ən üstünü və [[Ümmət|ümmətin]] qadınlarının ən üstünü olması gəlmişdir.<ref>Səduq, İləluş-şəraye, h.q 1385, c.2, s.182; Təbəri İmami, Dalailul-İmamə, h.q 1413, s.82; İbn Hənbəl, Musnədu Əhməd ibn Hənbəl, Beyrut, c.3, s.80; Buxari, Səhih-Buxari, Beyrut, c.4, s.183; Muslim Nişaburi, Səhih-Muslim, Beyrut, c.7, s.143-144</ref> | ||
=== Mübahilə hadisəsində seçilmiş yeganə qadın === | ===Mübahilə hadisəsində seçilmiş yeganə qadın=== | ||
Müsəlman qadınların arasından yalnız həzrət Fatimə (ə) [[Peyğəmbərin (s) Nəcran xristiyanları ilə mübahiləsi|Peyğəmbərin (s) Nəcran məsihiləri ilə mübahiləsində]] iştirak etmək üçün seçildi. Bu hadisə [[Mübahilə ayəsi|Mübahilə ayəsində]] qeyd olunmuşdur. Təfsir, hədis, tarix mənbələrinə əsasən Mübahilə ayəsi Peyğəmbər (s) Əhli beytinin (ə) fəzilət və üstünlüyü barəsində nazil olmuşdur.<ref>İbn Kəsir, Təfsirul-Quranil-əzim, h.q 1412, c.1, s.379; Bəlaği, Huccətut-təfasir, h.q 1386, c.1, s.268; Tirmizi, Sunənut-Tirmizi, h.q 1403, c.4, s.293-294</ref> Fatimə (ə), [[imam Əli (ə)]], [[imam Həsən (ə)]] və [[imam Hüseyn (ə)]] bu hadisədə Peyğəmbərlə (s) birgə olanlardır.<ref>İbn Əsir, Əl-Kamilu fit-tarix, h.ş 1385, c.2, s.293; Zəməxşəri, Əl-Kəşşaf, h.q 1407, c.1, s.368; Fəxr Razi, Ət-Təfsirul-kəbir, h.q 1420, c.8, s.247</ref> | Müsəlman qadınların arasından yalnız həzrət Fatimə (ə) [[Peyğəmbərin (s) Nəcran xristiyanları ilə mübahiləsi|Peyğəmbərin (s) Nəcran məsihiləri ilə mübahiləsində]] iştirak etmək üçün seçildi. Bu hadisə [[Mübahilə ayəsi|Mübahilə ayəsində]] qeyd olunmuşdur. Təfsir, hədis, tarix mənbələrinə əsasən Mübahilə ayəsi Peyğəmbər (s) Əhli beytinin (ə) fəzilət və üstünlüyü barəsində nazil olmuşdur.<ref>İbn Kəsir, Təfsirul-Quranil-əzim, h.q 1412, c.1, s.379; Bəlaği, Huccətut-təfasir, h.q 1386, c.1, s.268; Tirmizi, Sunənut-Tirmizi, h.q 1403, c.4, s.293-294</ref> Fatimə (ə), [[imam Əli (ə)]], [[imam Həsən (ə)]] və [[imam Hüseyn (ə)]] bu hadisədə Peyğəmbərlə (s) birgə olanlardır.<ref>İbn Əsir, Əl-Kamilu fit-tarix, h.ş 1385, c.2, s.293; Zəməxşəri, Əl-Kəşşaf, h.q 1407, c.1, s.368; Fəxr Razi, Ət-Təfsirul-kəbir, h.q 1420, c.8, s.247</ref> | ||
=== Peyğəmbərin (s) nəslinin həzrət Fatimə (ə) vasitəsi ilə davam etməsi === | ===Peyğəmbərin (s) nəslinin həzrət Fatimə (ə) vasitəsi ilə davam etməsi=== | ||
Peyğəmbərin (s) nəslinin həzrət Fatimədən (ə) davam etməsi və [[Şiə imamları|şiə İmamlarının]] Fatimənin (ə) övladlarından seçilməsi Onun (ə) fəzilətlərindən biri olaraq vurğulanmışdır.<ref>Təbatəbai, Əl-Mizan, h.q 1417, c.20, s.370-371</ref> Bəzi təfsirçilər Peyğəmbərin (s) nəslinin həzrət Fatimədən (ə) davam etməsini [[Kövsər surəsi|Kövsər surəsindəki]] | Peyğəmbərin (s) nəslinin həzrət Fatimədən (ə) davam etməsi və [[Şiə imamları|şiə İmamlarının]] Fatimənin (ə) övladlarından seçilməsi Onun (ə) fəzilətlərindən biri olaraq vurğulanmışdır.<ref>Təbatəbai, Əl-Mizan, h.q 1417, c.20, s.370-371</ref> Bəzi təfsirçilər Peyğəmbərin (s) nəslinin həzrət Fatimədən (ə) davam etməsini [[Kövsər surəsi|Kövsər surəsindəki]] “[[kövsər]]”-in yəni çoxlu xeyirin nümunəsi hesab etmişlər.<ref>Təbatəbai, Əl-Mizan, h.q 1417, c.20, s.370-371; Məkarim Şirazi, Nümunə təfsiri, h.ş 1374, c.27, s.371; Fəxr Razi, Ət-Təfsirul-kəbir, h.q 1420, c.32, s.313; Bəyzavi, Ənvarut-tənzil, h.q 1418, c.5, s.342; Nişaburi, Təfsiru Ğəraibil-Quran, h.q 1416, c.6, s.576</ref> | ||
=== Səxavət === | ===Səxavət=== | ||
Həzrət Fatimənin (ə) səxavəti Onun rəftarının xüsusiyyətlərindən biri olaraq təqdim edilmişdir. O (ə) özünün Əli (ə) ilə olan müştərək yaşayışında yaxşı iqtisadi şəraitə malik olduğu zaman sadə yaşayırdı və daim ehsan edirdi.<ref>Təbərsi, Məkarimul-əxlaq, h.q 1392, c.94-95</ref> Toy gecəsində özünün yeni libasını ehtiyaclı birinə verməsi,<ref>Mərəşi Nəcəfi, Şərhu İhqaqil-həqq, c.19, s.114</ref> ona məxsus<ref>Təbəri, Bəşarətul-Mustafa, h.q 1420, s.218-219</ref> boyunbağını fəqirə bağışlaması və yeməyinin hamısını kasıba, [[Yetim|yetimə]] və [[Əsir|əsirə]] verməsi bu yerlərdəndir.<ref>İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1405, c.1, s.169</ref> [[Quran təfsiri|Təfsir]] və hədis mənbələrinin bildirdiyinə əsasən, Fatimə (ə), Əli (ə), Həsən (ə) və Hüseyn (ə) üç gün ardıcıl olaraq [[iftar]] zamanı öz yeməklərinin hamısını ehtiyaclı birinə verdikdən sonra onların barəsində [[İtam ayəsi|“İtam” ayəsi]] nazil oldu.<ref>Tusi, Ət-Tibyan, h.q 1409, c.10, s.211; Zəməxşəri, Əl-Kəşşaf, h.q 1407, c.4, s.670; Fəxr Razi, Ət-Təfsirul-kəbir, h.q 1420, c.30, s.746-747</ref> | Həzrət Fatimənin (ə) səxavəti Onun rəftarının xüsusiyyətlərindən biri olaraq təqdim edilmişdir. O (ə) özünün Əli (ə) ilə olan müştərək yaşayışında yaxşı iqtisadi şəraitə malik olduğu zaman sadə yaşayırdı və daim ehsan edirdi.<ref>Təbərsi, Məkarimul-əxlaq, h.q 1392, c.94-95</ref> Toy gecəsində özünün yeni libasını ehtiyaclı birinə verməsi,<ref>Mərəşi Nəcəfi, Şərhu İhqaqil-həqq, c.19, s.114</ref> ona məxsus<ref>Təbəri, Bəşarətul-Mustafa, h.q 1420, s.218-219</ref> boyunbağını fəqirə bağışlaması və yeməyinin hamısını kasıba, [[Yetim|yetimə]] və [[Əsir|əsirə]] verməsi bu yerlərdəndir.<ref>İrbili, Kəşful-ğummə, h.q 1405, c.1, s.169</ref> [[Quran təfsiri|Təfsir]] və hədis mənbələrinin bildirdiyinə əsasən, Fatimə (ə), Əli (ə), Həsən (ə) və Hüseyn (ə) üç gün ardıcıl olaraq [[iftar]] zamanı öz yeməklərinin hamısını ehtiyaclı birinə verdikdən sonra onların barəsində [[İtam ayəsi|“İtam” ayəsi]] nazil oldu.<ref>Tusi, Ət-Tibyan, h.q 1409, c.10, s.211; Zəməxşəri, Əl-Kəşşaf, h.q 1407, c.4, s.670; Fəxr Razi, Ət-Təfsirul-kəbir, h.q 1420, c.30, s.746-747</ref> | ||
== Zöhd və sadə yaşayışı == | ==Zöhd və sadə yaşayışı== | ||
[[Həzrət Fatimənin (ə) cehizi]] on altı əşyadan və ya on doqquz əşyadan on altısı kiçik bir yaşayış üçün lazım olan azsaylı alət və əşyalardan ibarət olmuşdur. Peyğəmbər (s) həmin əşyaları görən zaman belə dua etmişdir: “ İlahi, həyatı, əşyalarının çoxu gildən hazırlanmış olanlara mübarək et”.<ref>Muhəddis İrbili, Kəşful-ğummə, c.2, s.1072</ref> | [[Həzrət Fatimənin (ə) cehizi]] on altı əşyadan və ya on doqquz əşyadan on altısı kiçik bir yaşayış üçün lazım olan azsaylı alət və əşyalardan ibarət olmuşdur. [[Həzrət Muhəmməd (s)|Peyğəmbər (s)]] həmin əşyaları görən zaman belə dua etmişdir: “ İlahi, həyatı, əşyalarının çoxu gildən hazırlanmış olanlara mübarək et”.<ref>Muhəddis İrbili, Kəşful-ğummə, c.2, s.1072</ref> | ||
=== Mühəddəsə olması === | ===Mühəddəsə olması=== | ||
Mələklərin həzrət Fatimə (ə) ilə danışması Xanımın (ə) xüsusiyyətlərindən biridir və onun Muhəddəsə adlanmasına səbəb olmuşdur.<ref>Səduq, İləluş-şəraye, h.ş 1385, c.1, s.182</ref> Peyğəmbərin (s) zamanında və vəfatından sonra [[Mələk|mələklərin]] həzrət Fatimə (ə) ilə danışması Ona (ə) təsəlli vermək və Peyğəmbər (s) nəslinin gələcəyindən xəbər vermək üçün idi.<ref>İbn Şəhraşub, Mənaqibu Ali Əbi Talib, h.q 1376, c.3, s.116</ref> İlahi mələyin həzrət Fatiməyə (ə) danışdığı hadisələri imam Əli (ə) yazırdı və həmin yazılar [[həzrət Fatimənin (ə) müshəfi]] olaraq məşhurlaşdı.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.240-241</ref> Bu məlumatda yalnız bir mələyin birtərəfli olaraq danışmasına işarə olunmuşdur və həzrət Fatimə (ə) yalnız dinləyici olmuş və eşitdiyi hər şeyi imam Əli (ə) də eşitmiş və qeyd etmişdir. O mələklə görüş zamanı imam Əlinin (ə) də iştirak etməsi həzrət Fatimənin (ə) istəyinə əsasən idi. Bu istəyin səbəbi Feyz Kaşaninin Əl-Vafi kitabında dediyi fikrə əsasən təklikdə mələklə həmsöhbət olan zaman olan qorxu idi.<ref>Feyz Kaşani, Vafi, h.q 1406, c.3, s.581</ref> Amma Əli Əkbər Ğəffarinin və Məhəmməd Axundinin redaktə etdiyi Əl-Kafinin səhifəsinin alt hissəsində həzrət Fatimənin (ə) imam Əlidən (ə) mələyin gəldiyi zaman orda olmasını istəməyinə səbəb olaraq mələyin sözlərinin yadında qalmamasından narahat olması bildirilir.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.240</ref> | Mələklərin həzrət Fatimə (ə) ilə danışması Xanımın (ə) xüsusiyyətlərindən biridir və onun Muhəddəsə adlanmasına səbəb olmuşdur.<ref>Səduq, İləluş-şəraye, h.ş 1385, c.1, s.182</ref> Peyğəmbərin (s) zamanında və vəfatından sonra [[Mələk|mələklərin]] həzrət Fatimə (ə) ilə danışması Ona (ə) təsəlli vermək və Peyğəmbər (s) nəslinin gələcəyindən xəbər vermək üçün idi.<ref>İbn Şəhraşub, Mənaqibu Ali Əbi Talib, h.q 1376, c.3, s.116</ref> İlahi mələyin həzrət Fatiməyə (ə) danışdığı hadisələri imam Əli (ə) yazırdı və həmin yazılar [[həzrət Fatimənin (ə) müshəfi]] olaraq məşhurlaşdı.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.240-241</ref> Bu məlumatda yalnız bir mələyin birtərəfli olaraq danışmasına işarə olunmuşdur və həzrət Fatimə (ə) yalnız dinləyici olmuş və eşitdiyi hər şeyi imam Əli (ə) də eşitmiş və qeyd etmişdir. O [[Mələk|mələklə]] görüş zamanı imam Əlinin (ə) də iştirak etməsi həzrət Fatimənin (ə) istəyinə əsasən idi. Bu istəyin səbəbi Feyz Kaşaninin Əl-Vafi kitabında dediyi fikrə əsasən təklikdə mələklə həmsöhbət olan zaman olan qorxu idi.<ref>Feyz Kaşani, Vafi, h.q 1406, c.3, s.581</ref> Amma Əli Əkbər Ğəffarinin və Məhəmməd Axundinin redaktə etdiyi Əl-Kafinin səhifəsinin alt hissəsində həzrət Fatimənin (ə) imam Əlidən (ə) mələyin gəldiyi zaman orda olmasını istəməyinə səbəb olaraq mələyin sözlərinin yadında qalmamasından narahat olması bildirilir.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.240</ref> | ||
=== Elm və biliyi === | ===Elm və biliyi=== | ||
Həzrət Fatimənin (ə) ibadət, əxlaq, həyat yoldaşı olmaq kimi müxtəlif sahələrdə nümunə sayılması onun müraciət edənlərin elmi ehtiyaclarına cavab verə bilməsi üçün xüsusi elmi ləyaqətə və biliyə sahib olmasını tələb edir.<ref>Cəvadi Amuli, Fatimə usveye bəşər, h.ş 1397, s.231</ref> Həzrət Fatimənin (ə) ziyarətnaməsinin bir hissəsində Xanıma (ə) belə salam verilir: Salam olsun sənə, ey mələklərlə həmsöhbət olan və çoxlu elmə sahib<ref>Şeyx Tusi, Təhzibul-əhkam, h.ş 1365, c.6, s.10</ref> olan. Həzrət Fatimənin (ə) biliyinin və sual soruşana qarşı dini əxlaq və ədəbə riayət etməsi və bənzərsiz təvazö göstərməsinin nümunəsi [[İmam Həsən Əskəri (ə)|İmam Həsən Əskəridən (ə)]] nəql edilən bir hədisdə qeyd olunmuşdur. Hədisin dediyinə əsasən, bir gün bir qadın həzrət Fatiməyə (ə) dedi ki, anam gücsüz bir qadındır və [[namaz]] haqqında şəri bir məsələ ilə qarşılaşıb və cavabını soruşmaq üçün məni sizin yanınıza göndərib. Həzrət Zəhra (ə) onun sualına cavab verdi. Qadın sonra başqa bir sual soruşdu və Həzrət (ə) yenidən cavab verdi. Qadın sayı ona çatan başqa suallar soruşdu. Bu zaman qadın utandı və dedi: Sizi daha narahat etməyim. Bundan artıq sizi yormayım və əziyyət verməyim. Həzrət Fatimə (ə) belə cavab verdi: Nə sualın varsa soruş. Sonra belə əlavə etdi: Mənə de görüm, əgər bir nəfər ağır bir yükü bir yerə aparacağı halda yüz min dinar pul alacağı bir işlə razılaşarsa narahat olarmı ? Qadın Həzrətin (ə) cavabında dedi ki, xeyr. Sonra həzrət Fatimə (ə) buyurdu ki, mən cavabını verdiyim sənin hər bir sualın üçün sənin işçinəm. Bu işin Allah yanında olan mükafatı bu dünyada olanların dəyərindən daha artıqdır.<ref>Əllamə Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c.2, s.3</ref> | Həzrət Fatimənin (ə) ibadət, əxlaq, həyat yoldaşı olmaq kimi müxtəlif sahələrdə nümunə sayılması onun müraciət edənlərin elmi ehtiyaclarına cavab verə bilməsi üçün xüsusi elmi ləyaqətə və biliyə sahib olmasını tələb edir.<ref>Cəvadi Amuli, Fatimə usveye bəşər, h.ş 1397, s.231</ref> Həzrət Fatimənin (ə) ziyarətnaməsinin bir hissəsində Xanıma (ə) belə salam verilir: Salam olsun sənə, ey mələklərlə həmsöhbət olan və çoxlu elmə sahib<ref>Şeyx Tusi, Təhzibul-əhkam, h.ş 1365, c.6, s.10</ref> olan. Həzrət Fatimənin (ə) biliyinin və sual soruşana qarşı dini əxlaq və ədəbə riayət etməsi və bənzərsiz təvazö göstərməsinin nümunəsi [[İmam Həsən Əskəri (ə)|İmam Həsən Əskəridən (ə)]] nəql edilən bir hədisdə qeyd olunmuşdur. Hədisin dediyinə əsasən, bir gün bir qadın həzrət Fatiməyə (ə) dedi ki, anam gücsüz bir qadındır və [[namaz]] haqqında şəri bir məsələ ilə qarşılaşıb və cavabını soruşmaq üçün məni sizin yanınıza göndərib. Həzrət Zəhra (ə) onun sualına cavab verdi. Qadın sonra başqa bir sual soruşdu və Həzrət (ə) yenidən cavab verdi. Qadın sayı ona çatan başqa suallar soruşdu. Bu zaman qadın utandı və dedi: Sizi daha narahat etməyim. Bundan artıq sizi yormayım və əziyyət verməyim. Həzrət Fatimə (ə) belə cavab verdi: Nə sualın varsa soruş. Sonra belə əlavə etdi: Mənə de görüm, əgər bir nəfər ağır bir yükü bir yerə aparacağı halda yüz min dinar pul alacağı bir işlə razılaşarsa narahat olarmı ? Qadın Həzrətin (ə) cavabında dedi ki, xeyr. Sonra həzrət Fatimə (ə) buyurdu ki, mən cavabını verdiyim sənin hər bir sualın üçün sənin işçinəm. Bu işin Allah yanında olan mükafatı bu dünyada olanların dəyərindən daha artıqdır.<ref>Əllamə Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c.2, s.3</ref> | ||
=== Ziyarətnaməsi === | ===Ziyarətnaməsi=== | ||
Bəzi [[şiə]] mənbələrində [[İmam Sadiq (ə)|İmam Sadiqdən (ə)]] həzrət Fatimə (ə) üçün ziyarətnamə qeyd olunmuşdur.<ref>Şeyx Hurr Amili, Vəsailuş-şiə, h.q 1409, c.14, s.368; Şeyx Tusi, Təhzibul-əhkam, h.ş 1365, c.6, s.9</ref> Ziyarətnamənin mətninə əsasən həzrət Fatimə (ə) ( dünyada ) yaranmamışdan öncə [[Allah]] tərəfindən imtahan edilmiş və bu imtahanda [[səbir]] nümayiş etdirmişdir.<ref>Şeyx Hurr Amili, Vəsailuş-şiə, h.q 1409, c.14, s.368; Ali Rəsul, Əsrare vucude Həzrət Zəhra (s), s.167</ref> | Bəzi [[şiə]] mənbələrində [[İmam Sadiq (ə)|İmam Sadiqdən (ə)]] həzrət Fatimə (ə) üçün ziyarətnamə qeyd olunmuşdur.<ref>Şeyx Hurr Amili, Vəsailuş-şiə, h.q 1409, c.14, s.368; Şeyx Tusi, Təhzibul-əhkam, h.ş 1365, c.6, s.9</ref> Ziyarətnamənin mətninə əsasən həzrət Fatimə (ə) ( dünyada ) yaranmamışdan öncə [[Allah]] tərəfindən imtahan edilmiş və bu imtahanda [[səbir]] nümayiş etdirmişdir.<ref>Şeyx Hurr Amili, Vəsailuş-şiə, h.q 1409, c.14, s.368; Ali Rəsul, Əsrare vucude Həzrət Zəhra (s), s.167</ref> | ||
Bu ziyarətnamədə həzrət Fatimənin (ə) vilayətini qəbul etməyin bütün Peyğəmbərlərin (ə) və həzrət Məhəmmədin (s) vilayətini qəbul etmək və onlara itaət etmək kimi olduğu deyilmişdir.<ref>Şeyx Hurr Amili, Vəsailuş-şiə, h.q 1409, c.14, s.368; Ali Rəsul, Əsrare vucude Həzrət Zəhra (s), s.167</ref> Həmçinin bu ziyarətnaməyə əsasən, həzrət Fatiməyə (ə) tabe olub sabitqədəm olan şəxsin günahlardan və çirkinliklərdən paklandığı deyilir.<ref>Şeyx Hurr Amili, Vəsailuş-şiə, h.q 1409, c.14, s.368; Ali Rəsul, Əsrare vucude Həzrət Zəhra (s), s.167</ref> | Bu ziyarətnamədə həzrət Fatimənin (ə) vilayətini qəbul etməyin bütün Peyğəmbərlərin (ə) və həzrət Məhəmmədin (s) vilayətini qəbul etmək və onlara itaət etmək kimi olduğu deyilmişdir.<ref>Şeyx Hurr Amili, Vəsailuş-şiə, h.q 1409, c.14, s.368; Ali Rəsul, Əsrare vucude Həzrət Zəhra (s), s.167</ref> Həmçinin bu ziyarətnaməyə əsasən, həzrət Fatiməyə (ə) tabe olub sabitqədəm olan şəxsin günahlardan və çirkinliklərdən paklandığı deyilir.<ref>Şeyx Hurr Amili, Vəsailuş-şiə, h.q 1409, c.14, s.368; Ali Rəsul, Əsrare vucude Həzrət Zəhra (s), s.167</ref> | ||
== Mənəvi irsi == | ==Mənəvi irsi== | ||
Həzrət Fatimənin (ə) sözləri, ibadət, siyasət və ictimai yönlü yaşayışı Xanımdan (ə) qalan bir irs kimi müsəlmanların diqqət mərkəzində olmuşdur və müsəlmanların əsərlərində xatırlanmışdır. Fatimənin (ə) müshəfi, Fədəkiyyə xütbəsi, Fatimənin (ə) namazı və zikri Onun (ə) mənəvi irsinin bir hissəsidir. | Həzrət Fatimənin (ə) sözləri, ibadət, siyasət və ictimai yönlü yaşayışı Xanımdan (ə) qalan bir irs kimi müsəlmanların diqqət mərkəzində olmuşdur və müsəlmanların əsərlərində xatırlanmışdır. Fatimənin (ə) müshəfi, Fədəkiyyə xütbəsi, Fatimənin (ə) namazı və zikri Onun (ə) mənəvi irsinin bir hissəsidir. | ||
* Hədislər həzrət Fatimə (ə) irsinin mühüm bir hissəsidir. Bu hədislər əqidə, [[fiqh]], [[əxlaq]] və ictimaiyyət yönlü mövzuları əhatə edir. Onun (ə) [[Hədis|hədislərindən]] bir hissəsi şiə və [[Əhli-sünnət vəl-cəmaət|əhli sünnə]] hədis kitablarında qeyd olunmuşdur və hədislərdən bir miqdarı “Müsnədi Fatimə”, “Əxbari Fatimə” adlı müstəqil kitablarda yazılmışdır. Bu musnədlərdən bəzisi zaman zaman aradan getmiş, yalnız rical, tərcümeyi-hal və kitabşünaslıq kitablarında həmin müsnədlərin ravi və müəlliflərinin adı vurğulanmışdır.<ref>Məmuri, Ketabşenasiye Fatimə (s), c.2, s.561-563</ref> | *Hədislər həzrət Fatimə (ə) irsinin mühüm bir hissəsidir. Bu hədislər əqidə, [[fiqh]], [[əxlaq]] və ictimaiyyət yönlü mövzuları əhatə edir. Onun (ə) [[Hədis|hədislərindən]] bir hissəsi şiə və [[Əhli-sünnət vəl-cəmaət|əhli sünnə]] hədis kitablarında qeyd olunmuşdur və hədislərdən bir miqdarı “Müsnədi Fatimə”, “Əxbari Fatimə” adlı müstəqil kitablarda yazılmışdır. Bu musnədlərdən bəzisi zaman zaman aradan getmiş, yalnız rical, tərcümeyi-hal və kitabşünaslıq kitablarında həmin müsnədlərin ravi və müəlliflərinin adı vurğulanmışdır.<ref>Məmuri, Ketabşenasiye Fatimə (s), c.2, s.561-563</ref> | ||
* [[Həzrət Fatimənin (ə) müshəfi]] Xanımın (ə) ilahi mələkdən eşitdiyi və imam Əlinin (ə) yazdığı məsələləri əhatə edir.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.241</ref> [[Şiə|Şiələrin]] inancına əsasən həzrət Fatimənin (ə) müshəfi şiə imamlarının yanında olmuş və hər bir imam ömrünün sonunda onu növbəti imama təhvil vermişdir.<ref>Səffar, Bəsaiurud-dərəcat, h.q 1404, s.173-181</ref> [[Şiə imamları|İmamlardan]] savayı heç kim o kitabı əldə etməmişdir. Bu kitab indi İmam Zamanın (ə) yanındadır.<ref>Ağabozorq Tehrani, Əz-Zəriə, h.q 1403, c.21, s.126</ref> | *[[Həzrət Fatimənin (ə) müshəfi]] Xanımın (ə) ilahi mələkdən eşitdiyi və imam Əlinin (ə) yazdığı məsələləri əhatə edir.<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.ş 1363, c.1, s.241</ref> [[Şiə|Şiələrin]] inancına əsasən həzrət Fatimənin (ə) müshəfi şiə imamlarının yanında olmuş və hər bir imam ömrünün sonunda onu növbəti imama təhvil vermişdir.<ref>Səffar, Bəsaiurud-dərəcat, h.q 1404, s.173-181</ref> [[Şiə imamları|İmamlardan]] savayı heç kim o kitabı əldə etməmişdir. Bu kitab indi İmam Zamanın (ə) yanındadır.<ref>Ağabozorq Tehrani, Əz-Zəriə, h.q 1403, c.21, s.126</ref> | ||
* [[Fədəkiyyə xütbəsi]] həzrət Fatimənin (ə) [[Səqifə hadisəsi|xilafət]] və Fədəkin müsadirə edilməsi hadisəsində buyurduğu məşhur sözləridir. Fədəkiyyə xütbəsi haqqında bir neçə şərh yazılmışdır. Həmin şərhlərin çoxu həzrət Zəhranın (ə) xütbəsinin şərhi və ya Fədəkiyyə xütbəsinin digər adı olan “Lummə”-nin şərhi olaraq adlandırılmışdır.<ref>Ağabozorq Tehrani, Əz-Zəriə, h.q 1403, c.8, s.93; c.13, s.224</ref> | *[[Fədəkiyyə xütbəsi]] həzrət Fatimənin (ə) [[Səqifə hadisəsi|xilafət]] və Fədəkin müsadirə edilməsi hadisəsində buyurduğu məşhur sözləridir. Fədəkiyyə xütbəsi haqqında bir neçə şərh yazılmışdır. Həmin şərhlərin çoxu həzrət Zəhranın (ə) xütbəsinin şərhi və ya Fədəkiyyə xütbəsinin digər adı olan “Lummə”-nin şərhi olaraq adlandırılmışdır.<ref>Ağabozorq Tehrani, Əz-Zəriə, h.q 1403, c.8, s.93; c.13, s.224</ref> | ||
* [[Xanım Zəhranın (ə) zikri]] Fatimənin (ə) [[Həzrət Muhəmməd (s)|Peyğəmbərdən (s)]] öyrəndiyi bir zikirdir.<ref>Səduq, Mən la Yəhzuruhul-fəqih, h.q 1404, c.1, s.320-321; Buxari, Səhih-Buxari, h.q 1401, c.4, s.48 və 208</ref> Həzrət Fatimə (ə) bu zikri öyrəndiyi üçün çox sevindi.<ref>Səduq, İləluş-şəraye, h.ş 1385, c.2, s.366</ref> Şiə və sünnü mənbələrində bu zikrin həzrət Fatiməyə (ə) öyrədilməsi haqqında müxtəlif məruzələr qeyd olunmuşdur və İmam Əlinin (ə) bu zikri eşitdikdən sonra onu heç bir halda tərk etmədiyi deyilmişdir.<ref>İbn Hənbəl, Musnədu Əhməd ibn Hənbəl, Beyrut, c.1, s.107</ref> | *[[Xanım Zəhranın (ə) zikri]] Fatimənin (ə) [[Həzrət Muhəmməd (s)|Peyğəmbərdən (s)]] öyrəndiyi bir zikirdir.<ref>Səduq, Mən la Yəhzuruhul-fəqih, h.q 1404, c.1, s.320-321; Buxari, Səhih-Buxari, h.q 1401, c.4, s.48 və 208</ref> Həzrət Fatimə (ə) bu zikri öyrəndiyi üçün çox sevindi.<ref>Səduq, İləluş-şəraye, h.ş 1385, c.2, s.366</ref> Şiə və sünnü mənbələrində bu zikrin həzrət Fatiməyə (ə) öyrədilməsi haqqında müxtəlif məruzələr qeyd olunmuşdur və İmam Əlinin (ə) bu zikri eşitdikdən sonra onu heç bir halda tərk etmədiyi deyilmişdir.<ref>İbn Hənbəl, Musnədu Əhməd ibn Hənbəl, Beyrut, c.1, s.107</ref> | ||
* [[Həzrət Zəhranın (ə) namazı]] Fatimənin (ə) Peyğəmbərdən (s) və ya [[Cəbrail|həzrət Cəbraildən]] öyrəndiyi namazlardır. Bəzi hədis mənbələrində və dua kitablarında bu namazlara işarə olunmuşdur.<ref>Seyyid ibn Tavus, Cəmalul-usbə, h.ş 1371, s.70 və 93</ref> | *[[Həzrət Zəhranın (ə) namazı]] Fatimənin (ə) Peyğəmbərdən (s) və ya [[Cəbrail|həzrət Cəbraildən]] öyrəndiyi namazlardır. Bəzi hədis mənbələrində və dua kitablarında bu namazlara işarə olunmuşdur.<ref>Seyyid ibn Tavus, Cəmalul-usbə, h.ş 1371, s.70 və 93</ref> | ||
* Tarix və hədis mənbələrində həzrət Fatiməyə (ə) aid edilən şeirlər məruzə olunmuşdur. Bu şeirlər zaman etibarı ilə iki dövrə bağlıdır: Peyğəmbərin (s) vəfatından öncəki və Həzrətin (s) vəfatından sonrakı dövrə. Fatimənin (ə) şeirləri haqqında müstəqil kitablar da çap edilmişdir.<ref>Alimi, Əşare Fatimə (s), c.3, s.110-120</ref> | *Tarix və hədis mənbələrində həzrət Fatiməyə (ə) aid edilən şeirlər məruzə olunmuşdur. Bu şeirlər zaman etibarı ilə iki dövrə bağlıdır: Peyğəmbərin (s) vəfatından öncəki və Həzrətin (s) vəfatından sonrakı dövrə. Fatimənin (ə) şeirləri haqqında müstəqil kitablar da çap edilmişdir.<ref>Alimi, Əşare Fatimə (s), c.3, s.110-120</ref> | ||
== Həzrət Fatimə (ə) şiə mədəniyyətində və ədəbiyyatında == | ==Həzrət Fatimə (ə) şiə mədəniyyətində və ədəbiyyatında== | ||
Şiələr həzrət Fatiməni (ə) özləri üçün nümunə hesab edirlər və Xanımın (ə) yolu şiə mədəniyyətində və şiələrin yaşayışında axın edir. Bunun bəzi nümunələri aşağıdakılardır: | Şiələr həzrət Fatiməni (ə) özləri üçün nümunə hesab edirlər və Xanımın (ə) yolu şiə mədəniyyətində və şiələrin yaşayışında axın edir. Bunun bəzi nümunələri aşağıdakılardır: | ||
* Mehrus-sünnət: Bir rəvayətə əsasən [[İmam Cavad (ə)]] öz xanımına həzrət Fatimənin (ə) mehriyyəsi qədər olan məbləği yəni 500 dirhəm təyin etdi.<ref>Mufid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.2, s.284</ref> Bu miqdar mehriyyə [[Peyğəmbərin (s) həyat yoldaşları|Peyğəmbərin (s) həyat yoldaşlarının]], və qızlarının mehriyyəsidir və “mehrus-sunnət” adlanır.<ref>Səduq, Əl-Muqənnə, h.q 1415, s.302; Şəhristani, Ər-Rövzəul-bəhiyyə, h.q 1410, c.5, s.344</ref> | *Mehrus-sünnət: Bir rəvayətə əsasən [[İmam Cavad (ə)]] öz xanımına həzrət Fatimənin (ə) mehriyyəsi qədər olan məbləği yəni 500 dirhəm təyin etdi.<ref>Mufid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.2, s.284</ref> Bu miqdar mehriyyə [[Peyğəmbərin (s) həyat yoldaşları|Peyğəmbərin (s) həyat yoldaşlarının]], və qızlarının mehriyyəsidir və “mehrus-sunnət” adlanır.<ref>Səduq, Əl-Muqənnə, h.q 1415, s.302; Şəhristani, Ər-Rövzəul-bəhiyyə, h.q 1410, c.5, s.344</ref> | ||
* [[Fatimiyyə günləri]]: Şiələr [[Həzrət Fatimənin (ə) şəhadəti|həzrət Fatimənin (ə) şəhadət günlərində]] əzadarlıq mərasimi təşkil edirlər. İranda [[3 Cəmadius-sani|Cəmadius-sani ayının 3-cü gününə]] təsadüf edən həzrət Fatimənin (ə) şəhadət günü rəsmi tətil günüdür<ref>[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910204001186 «ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا(س)»], farsnews.com saytı</ref> və təqlid-mərcələri piyada olaraq əzadarlıqlarda iştirak edirlər.<ref>[http://www.iribnews.ir/fa/news/47372/فاطمیه-درقم-پیاده-روی-دو-تن-از-مراجع-تقلید-تا-حرم- فاطمیه درقم ؛ پیاده روی دو تن از مراجع تقلید تا حرم], iribnews.ir saytı</ref> | *[[Fatimiyyə günləri]]: Şiələr [[Həzrət Fatimənin (ə) şəhadəti|həzrət Fatimənin (ə) şəhadət günlərində]] əzadarlıq mərasimi təşkil edirlər. İranda [[3 Cəmadius-sani|Cəmadius-sani ayının 3-cü gününə]] təsadüf edən həzrət Fatimənin (ə) şəhadət günü rəsmi tətil günüdür<ref>[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910204001186 «ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا(س)»], farsnews.com saytı</ref> və təqlid-mərcələri piyada olaraq əzadarlıqlarda iştirak edirlər.<ref>[http://www.iribnews.ir/fa/news/47372/فاطمیه-درقم-پیاده-روی-دو-تن-از-مراجع-تقلید-تا-حرم- فاطمیه درقم ؛ پیاده روی دو تن از مراجع تقلید تا حرم], iribnews.ir saytı</ref> | ||
* Qadınlar günü: İranda xanım Zəhranın (ə) təvəllüdünün il dönümü günü ( Cəmadius-sani ayının 20-ci günü ) qadınlar günü adlandırılmışdır.<ref>[http://kermanshah.farhang.gov.ir/fa/ghavaninvamoghararat/ghnashr آییننامههای مصوب شورای فرهنگ عمومی], farhang.gov.ir saytı</ref> İran xalqı öz analarına və həyat yoldaşlarına hədiyyə verməklə bu günü qeyd edirlər.<ref>[http://www.beytoote.com/housekeeping/sundries/proposed-gift-days-mother.html ۱۵ پیشنهاد برای هدیه روز مادر]</ref> | *Qadınlar günü: İranda xanım Zəhranın (ə) təvəllüdünün il dönümü günü ( Cəmadius-sani ayının 20-ci günü ) qadınlar günü adlandırılmışdır.<ref>[http://kermanshah.farhang.gov.ir/fa/ghavaninvamoghararat/ghnashr آییننامههای مصوب شورای فرهنگ عمومی], farhang.gov.ir saytı</ref> İran xalqı öz analarına və həyat yoldaşlarına hədiyyə verməklə bu günü qeyd edirlər.<ref>[http://www.beytoote.com/housekeeping/sundries/proposed-gift-days-mother.html ۱۵ پیشنهاد برای هدیه روز مادر]</ref> | ||
* Evlilik günü: İİR-ın təqvimində [[Əli (ə) və Fatimənin (ə) evliliyi|imam Əlinin (ə) və həzrət Fatimənin (ə) evliliyinin]] il dönümü günü olan Zil-hiccə ayının ilk günü evlilik günü adlandırılmışdır. | *Evlilik günü: İİR-ın təqvimində [[Əli (ə) və Fatimənin (ə) evliliyi|imam Əlinin (ə) və həzrət Fatimənin (ə) evliliyinin]] il dönümü günü olan Zil-hiccə ayının ilk günü evlilik günü adlandırılmışdır. | ||
* Bəni-Haşim küçəsinin rəmzi olaraq bərpası: Fatimiyyə günləri ilə yanaşı olaraq Bəni-Haşim küçəsi, Bəqi qəbristanlığı və həzrət Fatimənin (ə) evi rəmzi olaraq düzəldilir və insanların çoxu bu məkanlara baş çəkir.<ref>[http://www.mashreghnews.ir/fa/news/111797/عطر-کوچههای-بنیهاشم-در-تهران-تصاویر نمایشگاه کوچههای بنیهاشم], mashreghnews.ir saytı</ref> | *Bəni-Haşim küçəsinin rəmzi olaraq bərpası: Fatimiyyə günləri ilə yanaşı olaraq Bəni-Haşim küçəsi, Bəqi qəbristanlığı və həzrət Fatimənin (ə) evi rəmzi olaraq düzəldilir və insanların çoxu bu məkanlara baş çəkir.<ref>[http://www.mashreghnews.ir/fa/news/111797/عطر-کوچههای-بنیهاشم-در-تهران-تصاویر نمایشگاه کوچههای بنیهاشم], mashreghnews.ir saytı</ref> | ||
* Teatr və təziyənin keçirilməsi: “ Su və güzgü xanımı” ,<ref>[http://iqna.ir/fa/news/2320497/اجرای-ویژه-بانوی-آب-و-آئینه-برای-جانبازان-انقلاب اجرای نمایشنامه بانوی آب و آیینه], İqna.ir saytı</ref> “Qərib xanım”<ref>[http://iqna.ir/fa/news/1396110/مکاشفه-یک-دختر-جوان-و-شرح-شهادت-حضرت-زهراس-در-نمایش-بانوی-غریبنشین نمایش بانوی غریبنشین], İqna.ir saytı</ref> adlı küçə teatrı, [[təziyə]] və səhnəciyi son illərdə həzrət Fatimənin (ə) şəhadət günlərində keçirilən xüsusi proqramlardan bəzisdir. | *Teatr və təziyənin keçirilməsi: “ Su və güzgü xanımı” ,<ref>[http://iqna.ir/fa/news/2320497/اجرای-ویژه-بانوی-آب-و-آئینه-برای-جانبازان-انقلاب اجرای نمایشنامه بانوی آب و آیینه], İqna.ir saytı</ref> “Qərib xanım”<ref>[http://iqna.ir/fa/news/1396110/مکاشفه-یک-دختر-جوان-و-شرح-شهادت-حضرت-زهراس-در-نمایش-بانوی-غریبنشین نمایش بانوی غریبنشین], İqna.ir saytı</ref> adlı küçə teatrı, [[təziyə]] və səhnəciyi son illərdə həzrət Fatimənin (ə) şəhadət günlərində keçirilən xüsusi proqramlardan bəzisdir. | ||
* Qızlara ad qoyma: İranın rəsmi qeydiyyat üzrə idarəsinin elanına əsasən Fatimə və Zəhra adları 2016-cı ildə İranda qızlara ən çox qoyulan adların ilk onluğunda yerləşmişdir. 13 milyondan çox iranlının adı Fatimədir.<ref>[https://www.sabteahval.ir/news-2086/13940119/23276 «فاطمه نام بیش از ۱۳ میلیون بانوی ایرانی»], sabteahval.ir saytı</ref> | *Qızlara ad qoyma: İranın rəsmi qeydiyyat üzrə idarəsinin elanına əsasən Fatimə və Zəhra adları 2016-cı ildə İranda qızlara ən çox qoyulan adların ilk onluğunda yerləşmişdir. 13 milyondan çox iranlının adı Fatimədir.<ref>[https://www.sabteahval.ir/news-2086/13940119/23276 «فاطمه نام بیش از ۱۳ میلیون بانوی ایرانی»], sabteahval.ir saytı</ref> | ||
* Fatimə (ə) övladlarından sayılmaq: Şiə məzhəbləri arasında [[Zeydiyyə|Zeydiyyə məzhəbindən]] olanlar [[imamət]] və rəhbərliyin həzrət Fatimə (ə) övladlarından olanlara məxsus olduğuna inanır. Buna görə də Zeydilər yalnız həzrət Fatimənin (ə) nəslindən olan şəxsə imam olaraq tabe olurdular və onun hakimiyyətini haqq hesab edirdilər.<ref>Əhməd ibn Həsən, Misbahul-ulum, m.1999, s.23-24</ref> Zeydilərdən əlavə öz hakimiyyətlərinin adını həzrət Fatimənin (ə) adından götürən Fatimilər öz nəsillərinin Fatimə (ə) övdladlarından olduğunu düşünürdülər.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/article/view/6400 ربانی گلپایگانی، علی، فاطمیان و قرامطه], hawzah.net saytı</ref> | *Fatimə (ə) övladlarından sayılmaq: Şiə məzhəbləri arasında [[Zeydiyyə|Zeydiyyə məzhəbindən]] olanlar [[imamət]] və rəhbərliyin həzrət Fatimə (ə) övladlarından olanlara məxsus olduğuna inanır. Buna görə də Zeydilər yalnız həzrət Fatimənin (ə) nəslindən olan şəxsə imam olaraq tabe olurdular və onun hakimiyyətini haqq hesab edirdilər.<ref>Əhməd ibn Həsən, Misbahul-ulum, m.1999, s.23-24</ref> Zeydilərdən əlavə öz hakimiyyətlərinin adını həzrət Fatimənin (ə) adından götürən Fatimilər öz nəsillərinin Fatimə (ə) övdladlarından olduğunu düşünürdülər.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/article/view/6400 ربانی گلپایگانی، علی، فاطمیان و قرامطه], hawzah.net saytı</ref> | ||
=== Fatimə (ə) şeir və ədəbiyyatda === | ===Fatimə (ə) şeir və ədəbiyyatda=== | ||
Bəzi farsdilli şair və ədiblər Fatimənin (ə) barəsində ədəbiyyat mövzüsunda əsərlər yazmış və Onun (ə) barəsində şeirlər qoşmuşdur. Bəzilərinin fikrincə Fatimə (ə) barəsində ən qədim şeirin yazılması 5-ci hicri əsrinə təsadüf edir.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/01/04/310012/ مرتضی امیری اسفندقه در گفتوگو با تسنیم: ما حسین فهمیدههای شعر فاطمی هستیم], tasnimnews.com saytı</ref> Müasir dövürdə Fatimə (ə) haqqında şeir yazmaq şairlər arasında daha geniş yayılmışdır. Fatimə (ə) haqqında şeir adı altında bu mövzuda şeir yazan şairlərin iştirak etdiyi konqresler keçirilir.<ref>[http://www.isna.ir/news/95112920169/کنگره-شعر-فاطمی-برگزار-شد کنگره «شعر فاطمی» برگزار شد], isna.ir saytı</ref> Fatimə (ə) haqqında yazılmış şeirlərin artması ilə bəzi ədəbiyyat və şer sahəsinin araşdırmaçıları bu mövzuda olan şeirləri Fatimənin (ə) məqam və xəttinə toxunan “dini şeirlər”-in üslublarından biri edir.<ref>[http://shahrestanadab.com/Content/articleType/ArticleView/articleId/1815/شاعر-اهل-بیتی-زکات-طبعش-را-میدهد مرتضی امیری اسفندقه از شعر فاطمی میگوید], shahrestanadab.com saytı</ref> | Bəzi farsdilli şair və ədiblər Fatimənin (ə) barəsində ədəbiyyat mövzüsunda əsərlər yazmış və Onun (ə) barəsində şeirlər qoşmuşdur. Bəzilərinin fikrincə Fatimə (ə) barəsində ən qədim şeirin yazılması 5-ci hicri əsrinə təsadüf edir.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/01/04/310012/ مرتضی امیری اسفندقه در گفتوگو با تسنیم: ما حسین فهمیدههای شعر فاطمی هستیم], tasnimnews.com saytı</ref> Müasir dövürdə Fatimə (ə) haqqında şeir yazmaq şairlər arasında daha geniş yayılmışdır. Fatimə (ə) haqqında şeir adı altında bu mövzuda şeir yazan şairlərin iştirak etdiyi konqresler keçirilir.<ref>[http://www.isna.ir/news/95112920169/کنگره-شعر-فاطمی-برگزار-شد کنگره «شعر فاطمی» برگزار شد], isna.ir saytı</ref> Fatimə (ə) haqqında yazılmış şeirlərin artması ilə bəzi ədəbiyyat və şer sahəsinin araşdırmaçıları bu mövzuda olan şeirləri Fatimənin (ə) məqam və xəttinə toxunan “dini şeirlər”-in üslublarından biri edir.<ref>[http://shahrestanadab.com/Content/articleType/ArticleView/articleId/1815/شاعر-اهل-بیتی-زکات-طبعش-را-میدهد مرتضی امیری اسفندقه از شعر فاطمی میگوید], shahrestanadab.com saytı</ref> | ||
Müasir ədəbiyyat yönlü əsərlər arasında “kəştiye pəhlu şekəste”, “Fatimə Fatimə əst” kitablarına işarə etmək olar. Həzrət Fatimənin (ə) məqamı haqqında yazılan şeirlər arasında Kompani ləqəbi ilə tanınan Mərhum Ayətullah Şeyx Məhəmməd Hüseyn Ğərəvi İsfəhaninin məşhur şeirinə işarə etmək olar. | Müasir ədəbiyyat yönlü əsərlər arasında “kəştiye pəhlu şekəste”, “Fatimə Fatimə əst” kitablarına işarə etmək olar. Həzrət Fatimənin (ə) məqamı haqqında yazılan şeirlər arasında Kompani ləqəbi ilə tanınan Mərhum Ayətullah Şeyx Məhəmməd Hüseyn Ğərəvi İsfəhaninin məşhur şeirinə işarə etmək olar. | ||
== Biblioqrafiya == | ==Biblioqrafiya== | ||
Həzrət Fatimə (ə) haqqında əsər yazmaq hicrətin ilk əsrlərindən etibarən [[Müsəlman|müsəlmanların]] məxsusən [[Şiə|şiələrin]] diqqət mərkəzində olmuşdur.<ref>Məmuri, Ketabşenasiye Fatimə (s), c.2, s.561</ref> Bir bölgüdə Fatimə (ə) haqqında yazılan və ya toplanan əsərləri 3 hissəyə bölmək olar: musnədlər (Həzrətə (ə) aid edilən əsərlər), mənaqib (fəzilətləri haqqında olan əsərlər) və nəhayət həyatı haqqında yazılan əsərlər.<ref>Məmuri, Ketabşenasiye Fatimə (s), c.2, s.561</ref> | Həzrət Fatimə (ə) haqqında əsər yazmaq hicrətin ilk əsrlərindən etibarən [[Müsəlman|müsəlmanların]] məxsusən [[Şiə|şiələrin]] diqqət mərkəzində olmuşdur.<ref>Məmuri, Ketabşenasiye Fatimə (s), c.2, s.561</ref> Bir bölgüdə Fatimə (ə) haqqında yazılan və ya toplanan əsərləri 3 hissəyə bölmək olar: musnədlər (Həzrətə (ə) aid edilən əsərlər), mənaqib (fəzilətləri haqqında olan əsərlər) və nəhayət həyatı haqqında yazılan əsərlər.<ref>Məmuri, Ketabşenasiye Fatimə (s), c.2, s.561</ref> | ||
Şiələrin yazdığı müsnədlər və hədis məcmuələri arasında Təbərinin “Dəlailul-imamət” kitabı həzrət Fatimə (ə) haqqında yazılan mövcud olan ən qədim müsnəddir.<ref>Məmuri, Ketabşenasiye Fatimə (s), c.2, s.563; Təbəri, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.65-76</ref> Şiələrin yazdığı musnədlərdən bəzisi aşağıdakılardır: | Şiələrin yazdığı müsnədlər və hədis məcmuələri arasında Təbərinin “Dəlailul-imamət” kitabı həzrət Fatimə (ə) haqqında yazılan mövcud olan ən qədim müsnəddir.<ref>Məmuri, Ketabşenasiye Fatimə (s), c.2, s.563; Təbəri, Dəlailul-İmamə, h.q 1413, s.65-76</ref> Şiələrin yazdığı musnədlərdən bəzisi aşağıdakılardır: | ||
* “Musnədu Fatimətuz-Zəhra” müəllif Əzizullah Ətarudi | *“Musnədu Fatimətuz-Zəhra” müəllif Əzizullah Ətarudi | ||
* “Musnədu Fatimətuz-Zəhra” müəllif seyyid Hüseyn Şeyxül-İslami | *“Musnədu Fatimətuz-Zəhra” müəllif seyyid Hüseyn Şeyxül-İslami | ||
* “Nəhcul-həyat” (Fatimənin (ə) sözlərinin lüğəti ) müəllif Məhəmməd Dəşti | *“Nəhcul-həyat” (Fatimənin (ə) sözlərinin lüğəti ) müəllif Məhəmməd Dəşti | ||
* “Musnəde Fateme” müəllif Məhdi Cəfəri.<ref>Məmuri, Ketabşenasiye Fatimə (s), c.2, s.564</ref> | *“Musnəde Fateme” müəllif Məhdi Cəfəri.<ref>Məmuri, Ketabşenasiye Fatimə (s), c.2, s.564</ref> | ||
Mənaqib yönlü kitablar arasında aşağıdakı bir neçə kitaba işarə etmək olar: | Mənaqib yönlü kitablar arasında aşağıdakı bir neçə kitaba işarə etmək olar: | ||
* “Mənaqibu Fatimətiz-Zəhra və vələdiha” müəllif Təbəri Amoli<ref>Ağabozorq Tehrani, Əz-Zəriə, h.q 1403, c.22, s.332</ref> | *“Mənaqibu Fatimətiz-Zəhra və vələdiha” müəllif Təbəri Amoli<ref>Ağabozorq Tehrani, Əz-Zəriə, h.q 1403, c.22, s.332</ref> | ||
* “Fəzaile Fatimeye Zəhra əz neqahe digəran” müəllif Nasir Məkarim Şirazi | *“Fəzaile Fatimeye Zəhra əz neqahe digəran” müəllif Nasir Məkarim Şirazi | ||
* “Fatemeye Zəhra əz nəzəre revayate əhle sonnət” müəllif Məhəmməd Vasif.<ref>Məmuri, Ketabşenasiye Fatimə (s), c.2, s.567</ref> | *“Fatemeye Zəhra əz nəzəre revayate əhle sonnət” müəllif Məhəmməd Vasif.<ref>Məmuri, Ketabşenasiye Fatimə (s), c.2, s.567</ref> | ||
[[Əhli-sünnət vəl-cəmaət|Əhli sünnənin]] həzrət Fatimə (ə) haqqında yazdığı müsnədlər arasında Couhəri Bəsrinin yazdığı “ Əs-səqifə və Fədək” əsərinə, İbn Uqdə Carudinin yazdığı “ Mən ruviyə ən Fatimətə min əvladiha “ əsərinə və Darqutni Şafeinin “Musnəde Fateme” əsərinə işarə etmək olar. Mənaqib yönlü əsərlər arasından Hakim Nişapurinin yazdığı “Fəzailu Fatimətiz-Zəhra” kitabına, Cəlaləddin Siyutinin “Əssğurul-basimət fi fəzailis-səyyidət Fatimət “ əsərinə və Məhəmməd Əli Mənavinin “İthafus-sail bi ma li Fatimətə minəl-mənaqibi vəl-fəzail “ əsərini qeyd etmək olar.<ref>Məmuri, Ketabşenasiye Fatimə (s), c.2, s.562-567</ref> | [[Əhli-sünnət vəl-cəmaət|Əhli sünnənin]] həzrət Fatimə (ə) haqqında yazdığı müsnədlər arasında Couhəri Bəsrinin yazdığı “ Əs-səqifə və Fədək” əsərinə, İbn Uqdə Carudinin yazdığı “ Mən ruviyə ən Fatimətə min əvladiha “ əsərinə və Darqutni Şafeinin “Musnəde Fateme” əsərinə işarə etmək olar. Mənaqib yönlü əsərlər arasından Hakim Nişapurinin yazdığı “Fəzailu Fatimətiz-Zəhra” kitabına, Cəlaləddin Siyutinin “Əssğurul-basimət fi fəzailis-səyyidət Fatimət “ əsərinə və Məhəmməd Əli Mənavinin “İthafus-sail bi ma li Fatimətə minəl-mənaqibi vəl-fəzail “ əsərini qeyd etmək olar.<ref>Məmuri, Ketabşenasiye Fatimə (s), c.2, s.562-567</ref> | ||
| Sətir 232: | Sətir 230: | ||
Əli Əkbər Rəşadın nəzarəti altında “Daneşnameye Fateme “ adlı ensiklopediya altı cilddə həzrət Fatimənin (ə) həyatı, məqamı, Xanımın (ə) əsərləri və maarifi haqqında, qadın və ailənin fiqh, hüquq və ictimaiyyət yönlü mövzularına toxunmuşdur. Bu ensiklopediya 2016-cı ildə hövzənin on yeddinci “ ilin seçilmiş kitabı “ həmayeşində seçilmişdir.<ref>[http://iict.ac.ir/daneshfatemi/ «دانشنامه فاطمی(س)»، وبگاه پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.]</ref> | Əli Əkbər Rəşadın nəzarəti altında “Daneşnameye Fateme “ adlı ensiklopediya altı cilddə həzrət Fatimənin (ə) həyatı, məqamı, Xanımın (ə) əsərləri və maarifi haqqında, qadın və ailənin fiqh, hüquq və ictimaiyyət yönlü mövzularına toxunmuşdur. Bu ensiklopediya 2016-cı ildə hövzənin on yeddinci “ ilin seçilmiş kitabı “ həmayeşində seçilmişdir.<ref>[http://iict.ac.ir/daneshfatemi/ «دانشنامه فاطمی(س)»، وبگاه پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.]</ref> | ||
== Sərgi əsərləri == | ==Sərgi əsərləri== | ||
“ Banuye bi neşan ” adlı pyes Seyyid Hüseyn Fədaihüseynin “ Kəştiye pəhlu şekəste” kitabı əsasında yazdığə bir əsərdir. Bu pyes [[Fatimiyyə günləri]] ərəfəsində İranın müxtəlif şəhərlərində tamaşaya qoyulmuşdur.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1585848/ مصاحبه با خبرگزاری مهر درباره بانوی بینشان], mehrnews.com saytı</ref> | “ Banuye bi neşan ” adlı pyes Seyyid Hüseyn Fədaihüseynin “ Kəştiye pəhlu şekəste” kitabı əsasında yazdığə bir əsərdir. Bu pyes [[Fatimiyyə günləri]] ərəfəsində İranın müxtəlif şəhərlərində tamaşaya qoyulmuşdur.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1585848/ مصاحبه با خبرگزاری مهر درباره بانوی بینشان], mehrnews.com saytı</ref> | ||
| Sətir 239: | Sətir 237: | ||
“ Banuye beheşt “ adlı kino filmi 2020-ci ildə Eli Kinqin rejisorluğu ilə yaradılmışdır və məhdud şəkildə nümayiş etdirilmişdir.<ref>[https://www.dinonline.com/23794// «بانوی بهشت به نویسندگی یاسر الحبیب اکران میشود...»], dinonline.com saytı</ref> | “ Banuye beheşt “ adlı kino filmi 2020-ci ildə Eli Kinqin rejisorluğu ilə yaradılmışdır və məhdud şəkildə nümayiş etdirilmişdir.<ref>[https://www.dinonline.com/23794// «بانوی بهشت به نویسندگی یاسر الحبیب اکران میشود...»], dinonline.com saytı</ref> | ||
== İstinadlar == | ==İstinadlar== | ||
{{İstinadlar}} | {{İstinadlar}} | ||
== Ədəbiyyat == | ==Ədəbiyyat== | ||
{{Ədəbiyyat}} | {{Ədəbiyyat}} | ||
* İbn Əbil-Hədid, Əbu Hamid Əbdül-Həmid, Nəhcül-bəlağnin şərhi, Təhqqi: Məhəmməd Əbül-fəzl İbrahim, Misir, 1-ci çap, h.q 1378 | * İbn Əbil-Hədid, Əbu Hamid Əbdül-Həmid, Nəhcül-bəlağnin şərhi, Təhqqi: Məhəmməd Əbül-fəzl İbrahim, Misir, 1-ci çap, h.q 1378 | ||
| Sətir 344: | Sətir 342: | ||
{{end}} | {{end}} | ||
== Xarici keçid == | ==Xarici keçid== | ||
* [https://hawzah.net/fa/Subjects/4941 https://hawzah.net/fa/Subjects/4941 Farsca] | *[https://hawzah.net/fa/Subjects/4941 https://hawzah.net/fa/Subjects/4941 Farsca] | ||
* [http://ensani.ir/fa/article/29472/%D8%A7%D8%A8%D9%80%D8%B9%D9%80%D9%80%D9%80%D8%A7%D8%AF-%D8%B9%D9%80%D9%84%D9%80%D9%85%D9%80%D9%80%D9%80%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D9%80%D9%85%D9%80%D9%84%D9%80%D9%80%D9%80%DB%8C-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%D8%B6%D8%B1 ابـعـــاد عـلـمـــی و عـمـلـــی شخصیت حضرت فاطمه Farsca] | *[http://ensani.ir/fa/article/29472/%D8%A7%D8%A8%D9%80%D8%B9%D9%80%D9%80%D9%80%D8%A7%D8%AF-%D8%B9%D9%80%D9%84%D9%80%D9%85%D9%80%D9%80%D9%80%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D9%80%D9%85%D9%80%D9%84%D9%80%D9%80%D9%80%DB%8C-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%D8%B6%D8%B1 ابـعـــاد عـلـمـــی و عـمـلـــی شخصیت حضرت فاطمه Farsca] | ||
* [https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=4&lid=0&catid=46161&mid=416001 شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها در منابع اهل سنت از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (Farsca)] | *[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=4&lid=0&catid=46161&mid=416001 شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها در منابع اهل سنت از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (Farsca)] | ||
* [http://ensani.ir/fa/article/1897/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87-%D8%B3-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%AA%D8%B3%D9%86%D9%86 جایگاه حضرت فاطمه (س) در منابع اهل تسنن (Farsca)] | *[http://ensani.ir/fa/article/1897/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87-%D8%B3-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%AA%D8%B3%D9%86%D9%86 جایگاه حضرت فاطمه (س) در منابع اهل تسنن (Farsca)] | ||
[[Kateqoriya:Həzrət Fatimə (ə)]] | [[Kateqoriya:Həzrət Fatimə (ə)]] | ||
| Sətir 360: | Sətir 355: | ||
[[Kateqoriya:Şiə imamlarının anaları]] | [[Kateqoriya:Şiə imamlarının anaları]] | ||
[[Kateqoriya:Quranda zikr olunan xanımlar]] | [[Kateqoriya:Quranda zikr olunan xanımlar]] | ||
[[Kateqoriya:Vikişiənin təməl məqalələri]] | [[Kateqoriya:Vikişiənin təməl məqalələri]] | ||