Osmanın qətli macərası: Redaktələr arasındakı fərq

'''Osmanın qətli''' (ərəbcə: حادثة مقتل عثمان) hadisəsi hicri 35-ci ildə müsəlmanların üçüncü xəlifəsi Osman bin Əfvana qarşı xalqın üsyanı və onun qətlindən bəhs edir. Bu qiyam Misir xalqı tərəfindən Əmr bin Əs Səhaminin Misir valiliyindən uzaqlaşdırılması və onun yerinə Abdullah bin Əbi Sərhin təyin edilməsinə cavab olaraq baş verdi. Təbii ki, Osmanın mühüm dövlət vəzifələrini öz əməvi qohumlarına həvalə etmək kimi idarəçilik tərzi, eləcə də xəzinədən onlara külli miqdarda ianə verməsi xalqın, xüsusən də Peyğəmbərin (s) səhabələrinin narazılığına və etirazına səbəb olmuşdu.

Misirli etirazçılar etiraz etmək üçün Mədinəyə getdilər və İmam Əlinin (ə) vasitəçiliyi və Osmanın işləri islah edəcəyinə dair vədi ilə Misirə qayıtdılar; Amma geri qayıdarkən Osmanın Misir valisinə yazdığı məktubu tapdılar və orada onları öldürüb zindana salmağı əmr etdi. Buna görə də onlar Mədinəyə qayıdıb Osmanın xilafətdən getməsini tələb etdilər, lakin Osman onların bu istəyi ilə razılaşmadı. Osmanın evini mühasirəyə aldılar və qırx günlük mühasirədən sonra öldürüldü və müsəlman qəbiristanlığında dəfn olunmasının da qarşısı alındı.  

İmam Əli (ə) bu hadisədə Osmanı xətakar bilsə də, onun öldürülməsinə razı deyildi buna görə də  İmam Həsən (ə) və Abdullah ibn Zübeyr kimi insanlara Osmanın evini qorumağı əmr etdi.

Osmanın öldürülməsi müsəlmanlar arasında qarşıdurmaların və daxili  müharibələrin başlamasına səbəb oldu. Bundan əlavə Bəni-Haşim və Bəni-Üməyyə arasında münaqişə yenidən alovlandı və Aişə, Təlhə və Zübeyr Osmanın qanını istəmək bəhanəsi ilə Cəməl müharibəsinə başladılar. Bu hadisə İslam dünyasında fitnələrin başlanğıcı kimi dəyərləndirilir.

 

Osmanın öldürülməsi İslam Peyğəmbərindən sonra dövrün ən mühüm hadisələrindən biri hesab olunur. Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, onun öldürülməsindən sonra İslam tarixi yeni mərhələyə qədəm qoydu.[1] Həmçinin Osmanın qətli müxtəlif nəticələrə səbəb olmuş və sonrakı hadisələrin formalaşmasında təsirli olmuşdur. Sünni tarixçisi İbn Həcər Əsqəlani (vəfat h.q 852-ci il) Osmanın öldürülməsini İslam dünyasında fitnələrin başlanğıcı hesab edirdi.[2]

 

Mənbələrə görə, Əmr bin As Misir hökumətindən uzaqlaşdırıldıqdan və onun yerinə Abdullah bin Əbi Sərh təyin edildikdən sonra altı yüzə yaxın misirli etiraz etmək üçün Mədinəyə getmişdir və bu, Osmana qarşı etirazların başlanğıcı olmuşdur [3. ] Bəziləri isə xəlifənin beytul-maldan verdiyi hədiyyələri ona qarşı olan  qiyama  səbəb bilirdilər. [4] . Mədinəyə köçdükdən sonra etirazçılar məktub yazıb başqalarını Mədinəyə çağırdılar [5].

 

Müxaliflər Mədinəyə yaxınlaşdıqda, Osman onları Misirə qaytarmaq üçün İmam Əli (ə)-ı vasitəçi etdi.[6] Mənbələrə görə, Osman etirazçılara sürgün edilmiş insanların geri qaytarılacağına və beytul-malın paylanmasında ədalətə riayət edəcəyinə  və işlərə etibarlı  insanların təyin ediləcəyinə söz verdi.[7] Həmçinin Osman minbərə çıxdı,  etdiyi əməllərə görə  tövbə etdi və  camaatı dediyi sözlərə şahid tutdu.[8] Bundan sonra , etirazçılar öz şəhərlərinə qayıtdılar [9] ]

Etirazçılar Mədinədən qayıdanda Xəlifənin xidçətçisinin bir məktub gizlətdiyini gördülər.[10] Bu məktub Xəlifə tərəfindən möhürlənmişdir və onda üsyançıların öldürülməsi və həbs edilməsi əmri qeyd olunmuşdur. Üsyançılar məktubu aldıqdan sonra Mədinəyə qayıtdılar [11] Kufəlilər də bundan xəbərdar olduqdan sonra Mədinəyə qayıtdılar [12] Üsyançılar İmam Əlinin (ə) yanına getdilər və onunla birlikdə Osmanın yanına getdilər. Osman and içdi ki, o, nə məktub yazıb, nə də o məktubdan xəbəri var.[13] Lakin üsyançılar bununla qane olmadılar və dedilər ki, Osman xilafətdən əl çəkməlidir [14] Osman onların sözlərini qəbul etmədi, lakin tövbə etməyə hazır olduğunu söylədi. . Üsyançılar onun əvvəlki tövbəsinə və onu sındırmasına əsaslanaraq,  yalnız Osmanın xilafətdən getməsi ilə qane olacaqlarını və bu yolda ya öldürüləcəklərini, ya da Osmanı öldürəcəklərini bildirdilər.[15]

Osman İmam Əli (ə), Təlhə, Zübeyr və Peyğəmbərin zövcələrindən ona su gətirmələrini istədi.[21] İmam Əli (ə) və Peyğəmbərin xanımı Ummu Həbibə Osmana su gətirməyə çalışan ilk insanlar idi, lakin üsyançılar onlara mane oldular.[ 22] İmam Əli (ə) yemək və suyun içəri girməsinə mane olan üsyançıları məzəmmət elədi və onların bu əməllərini nə möminlərə yaraşan əməl  hesab etdi və  nə də kafirlərin əməllərinə uyğun hesab etdi və dedi: “Nə üçün onun muhasirəsini  və öldürülməyini rəva bilirsiniz?” [23] Əlbəttə. Bəzi qruplar xəlifəyə gizli şəkildə su gətirirdilər.[24]

 

Osmanın öldürülməsi ilə bağlı müxtəlif fikirlər var.[25] Bəzi məlumatlara görə, ilk öncə bir qrup evə hücum etdi və evdəkilər onları qovdu və onlar yenidən hücum etdilər və  bu hücumda Osman öldürüldü [26] və arvadı Nailənin barmaqları kəsildi [27]. Osmanın qətli hicri 35-ci ilin zilhiccə ayının 18-i qeyd edilmişdir [28]. Osmanın vəfat etdiyi gün “Yəvmud-dar hadisəsi” kimi də tanınır. Təbərinin qeyd etdiyinə əsasən bundan sonra onun cənazəsi üç gün yerdə qaldı. Bundan sonra cənazəni Bəqiyə apardılar, lakin bir qrup şəxs onun Bəqidə dəfn edilməsinə mane oldular və buna görə də onu Huş-i Kokəbdə (yəhudi qəbiristanlığı) dəfn etdilər və sonralar Müaviyə bu hissəni Bəqiyə əlavə etdi.[30]

Bəziləri hesab edir ki, Osmana qarşı narazılıq və üsyan birdən olmamışdır. Müxtəlif amillər zamanla müxalifətin formalaşmasına səbəb olub.[31] Bu amillər daha çox xəlifənin etdiyi əməllər ilə bağlı idi.[32] Bununla belə :  

 

İmam Əli (ə):«Üçüncü (Osman) hakimiyyətə gəldi... və onun atasının nəsli (Bəni-Üməyyə) onunla birlikdə dirçəldi və yeni bitmiş bahar bitkisini həvəslə yeyən dəvə kimi beytul-mali qarət etməyə başladı. Bunun nəticəsində  onun əməli öz işini bitirdi”.[33]

Osmanın qohumlarının mühüm vəzifələrə təyin olunması və həmçinin onların idarə üsulları bir çox müsəlmanın etirazına səbəb oldu.[42] Necə ki, Abdullah bin Amir  keçmiş mürtəd bilinirdi.[43] Vəlid bin Uqbə Quranda fasiq adlandırıldı. [44]  Mərvan ibn Həkəm də  atası ilə bahəm Peyğəmbər (s) tərəfindən Mədinədən qovuldu, lakin Osman onları Mədinəyə qaytardı.[45]

 

Osman xilafətdən sonra çox varlanmışdı.[46] Osmanın ən mühüm problemi beytul-malın qarəti  hesab edilmişdir.[47] O ,mal-dövlətin çoxunu əməvilərə  vermişdir.[48]  Misal olaraq, o, Afrikadam gələn xumsu Mərvan ibn Həkəmə [49]  və başqa bir zaman isə Abdullah ibn Əbi Sərhə verirdi [50] . Həmçinin Haris bin Həkəmə, [51] Həkəm bin Əbil Asa, [52] Abdullah bin Xalid bin Əsidə və... çoxlu mal-dövlət verirdi. Beytul-maldan bəxşişlər vermək Osmandan əvvəlki xəlifələrin etdiklərinə müxalif idi [54] və  cəmiyyətə mənfi təsir göstərmiş və bir çox insanların şübhəsinə səbəb olmuşdur.[55]

 

Bəzi sünni tarixçiləri Abdullah bin Səbanın Osmana qarşı üsyanın təbliğində və yaradılmasında rol oynadığını qeyd edirlər.[56] Digər tərəfdən, bir qrup şiə[57] və sünni alimləri[58] ümumiyyətlə  Abdullah ibn Səba adlı şəxsin varlığına şübhə ilə yanaşırlar.  Həmçinin, Rəsul Cəfəriana dediyinə əsasən , İslam cəmiyyəti o qədər də zəif deyildi ki, yeni müsəlman olmuş bir yəhudi tərəfindən  müsəlmanların xəlifəsinə qarşı üsyan həyata keçirsinlər [59]

Əhli sünnə tarixçisi Taha Hüseyn ( vəfat 1973) hesab edir ki, Mühacir və Ənsar səhabələrindən heç biri Osmanın öldürülməsində iştirak etməmişdir; Onlardan bəziləri Osmana qarşı olmağın əleyhinə idilər, lakin susmağa məcbur oldular, bəziləri müdaxilə etmədi, bəziləri isə Mədinəni tərk etdi.[60] Onlar da hesab edirlər ki, səhabələrin mühasirədə və Osmanın qətlində  rolu olması haqqında nəql olunanlar etimad olunası deyil.[61] ] Sünnilər bütün səhabələrin ədalətinə inandıqları üçün və Osmanın öldürülməsində onların rolunun olmasına inanmaq  bu əqidəyə zidd olduğu üçün bu cür təhlillərə müxalifdirlər [62]. Lakin bununla belə müxtəlif mənbələrə görə bəzi səhabələr Osman əleyhinə olan qiyamda rol oynamışdır. Məsələn, Haşim bin Utbə Osmanın qatillərini Muhəmmədin (s) səhabələri və onların övladları adlandırmışdır. [63]

Həmçinin Osmanın qətlindən sonra xanımı müaviyəyə məktub yazaraq, Mədinə əhlinin Osmanı evində muhasirə etdiklərini bildirmişdi.[64]

Bir tərəfdən İmam Əli (ə) Osmanı  حمّالُ الْخطايا  “günahların daşıyıcısı” adlandırmışdır;  Onu “səhvləri çox olan şəxs” [65] adlandırır və haqsız yerə öldürüldüyünə inanmırdı[66], digər tərəfdən Osmanın öldürülməsinə qarşı idi və özünü onun qanında əli olmayan insanların ən məsumu bilirdi. [67] Həmçinin, İmam Əli (ə) üsyançılara nəsihət etdi və onların səhvlərini göstərdi.[68]. Osmanın evinin mühasirəsi zamanı bəzi insanlar İmam Əliyə (ə) Mədinəni tərk etməyi təklif etdilər ki, əgər Osman öldürülsə, o şəhərdə olmasın. Lakin Əli (ə) onların təklifini qəbul etmədi.[69].

Həmçinin İmam Əli (ə) Muaviyənin O həzrətin Osmanın qətlində əli olması ittihamı olan məktubuna cavabında  yazmışdır: " Sən məni əlimin bulaşmadığı bir işdə ittiham edirsən. Sən və Şam əhli, alimlərinizin cahillərinizi  və vəzifəlilərin sizin işsizlərinizi təşviq etdikləri məsələni mənə nisbət verdiniz.[70]  

Osman mühasirədə olanda Müaviyəyə məktub yazıb ondan kömək istədi. Müaviyə də on iki minlik qoşun göndərdi. Lakin o, onlara növbəti əmr verilənə qədər Şam sərhədlərində qalmalarını əmr etdi.[74] Bu ordu Mədinəyə yetişməkdə və xəlifəyə köməkdə səhlənkarlıq elədi, Şamın elçisi  Osmandan xəbər almaq üçün onun yanına gedəndə Osman ona dedi ki, siz gözləyirsiniz məni öldürsünlər və sonra da özünüzü mənim qanımın vəlisi  kimi göstərəsiniz.[75]  

Üsyançılar Mədinədə olarkən Mərvan ibn Həkəm Aişədən xəlifə ilə üsyançılar arasında vasitəçilik etməsini istədi. Ayişə həcc səfərini bəhanə edərək Osmanı tikə-tikə doğrayıb dənizə atmaq istədiyini söylədi [80] Osmanın ölümündən sonra Ayişə mövqeyini dəyişərək onun qanını istədiyini iddia etdi [81]  Səd ibn Əbi Vəqasın İbn Asa olan məktubunda gəlmişdir ki,  Osman Ayişənin çəkdiyi və Təlhənin cilaladığı qılıncla öldürüldü. [82]  Bu halda Ayişə Osman öldükdən və camaat Əliyə (ə) beyət etdikdən sonra Məkkəyə qayıtdı. və camaat qarşısında çıxış etdi və Osmanın öldürülməsində Əlini (ə) günahkar hesab etdi.[83]

Ayişənin bu mövqe dəyişməsi ilə Peyğəmbərin xanımı Ummu Sələmə onu məzəmmət etdi və dedi ki, sən camaatı Osmanı öldürmək üçün təhrik edirdin lakin indi belə deyirsən.  Ayişə cavabında dedi : "  indi dediklərim o zaman dediklərimdən yaxşıdır"  [85]

İmam Əlinin (ə) xilafət müharibələrinin yaranmasına səbəb oldu:  

Tarixçilərin fikrincə, Cəməl döyüşü Ayişə, Təlhə və Zübeyr tərəfindən Osmanın qanını istəmək bəhanəsi ilə başlamışdır.[86]  Əlbəttə İmam Əli (ə) onlara məktubunda Osmanın qətlində əli olmadığını və Osmanın qanını almaqda onların haqlarının olmadığını  dedi. [87] İmam Əli (ə)  Təlhə və Zübeyr haqqında da  dedi ki, onlar özləri  tərk etdikləri haqqı tələb edirlər və qan (Osmanın qanı) üçün intiqam almağa bəhanə gətirirlər, halbuki,  özləri o  qanı  tökdülər. [88]

Əməvilərlə Haşimilər arasındaki ixtilafın genişlənməsi:

Əməvilər Osmanın öldürülməsini ərəblər arasında öz üstünlüklərini və qüdrətlərini bərpa etmək üçün bir vasitə hesab etdilər[89] Onlar özlərini Osmanın qan alanları Əli (ə)-ı isə günahkar kimi tanıtdırdılar. [90] Rəsul Cəfərianın fikrinə görə Osmanın ölümü ən çox Müaviyə üçün faydalı olmuşdur [91] O, Osmanı öldürdükdən sonra minbərə çıxdı və özünü Osmanın [92] qani alanı və Osmanın xanımının  Nailənin kəsilmiş barmaqları, Osmanın köynəyi ilə birlikdə Şamda xalqı qızışdırmaq üçün onun bəhanəsi oldu [93].  

Nasibiliyin (Əhli Beyt düşmənçiliyi)  formalaşması: