Məzmuna keçin

Şiə: Redaktələr arasındakı fərq

2.232 bayt əlavə edildi ,  22 avqust 2023
Sətir 35: Sətir 35:
== İmamət nəzəriyyəsi ==
== İmamət nəzəriyyəsi ==


Şiələrin imamətə baxışı [[Şiə məzhəbləri|şiə məzhəblərinin]] ümumi xüsusiyyəti hesab olunur. [15] İmamət şiə teoloji müzakirələrində çox mühüm və əsas mövqeyə malikdir. [16] Şiələrin nəzərincə, İmam (ə)  Peyğəmbərdən (s) sonra dini hökmlərin təfsirində ən yüksək səlahiyyətli şəxsdir [17]. Şiələrin rəvayətlərində imamın məqamı belədir ki, kimsə imamını tanımadan ölərsə, [[Küfür|kafirdir]]. [18] Bu məzmun mötəbər sünni mənbələrində də sitat gətirilmişdir, məsələn: Səadəddin Təftazaninin Şərhul-məqasid, Əhməd bin Davudun "Müsnəd", Əhməd bin Hənbəlin "Müsnəd", Səhih Müslim kitabı və... [19]
Şiələrin imamətə baxışı [[Şiə məzhəbləri|şiə məzhəblərinin]] ümumi xüsusiyyəti hesab olunur.<ref>Şəhristani, Əlmiləl vənnihəl, h.ş 1375, c.1, s. 131</ref> İmamət şiə teoloji müzakirələrində çox mühüm və əsas mövqeyə malikdir.<ref>Ənsari, İmamət(İmamət nəzdi imamiyye), s. 137 ; Sultani, Tarix və əqaide Zeydiyyə, h.ş 1390, s. 256-257.
</ref> Şiələrin nəzərincə, İmam (ə)  Peyğəmbərdən (s) sonra dini hökmlərin təfsirində ən yüksək səlahiyyətli şəxsdir.<ref>Dəftəri, Tarix və sünnəthaye İsamiliyyə, h.ş 1393, s. 213
</ref> Şiələrin rəvayətlərində imamın məqamı belədir ki, kimsə imamını tanımadan ölərsə, [[Küfür|kafirdir]].<ref>Kuleyni, Əl-Kafi, h.q 1407, c. 2, s. 21
</ref> Bu məzmun mötəbər sünni mənbələrində də sitat gətirilmişdir, məsələn: Səadəddin Təftazaninin Şərhul-məqasid, Əhməd bin Davudun "Müsnəd", Əhməd bin Hənbəlin "Müsnəd", Səhih Müslim kitabı və...<ref>https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=23&lid=0&catid=23995&mid=249480؛ https://www.valiasr-aj.com/persian/mobile_shownews.php?idnews=7533</ref>


Peyğəmbər (s)  buyurur: ''مَنْ ماتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إمامَ زَمانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّة'' “Hər kim ölərsə və öz zəmanəsinin imamını tanımasa, cahiliyyət ölümü (küfr ölümü) ilə ölmüşdür. “Təftazani, “Şərhul-məqasid”, 5-ci cild, səh.239”.
Peyğəmbər (s)  buyurur: ''مَنْ ماتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إمامَ زَمانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّة'' “Hər kim ölərsə və öz zəmanəsinin imamını tanımasa, cahiliyyət ölümü (küfr ölümü) ilə ölmüşdür. “Təftazani, “Şərhul-məqasid”, 5-ci cild, səh.239”.


Şiələr inanırlar ki, imamət dini əsaslardan biri və ilahi vəzifədir. Yəni, peyğəmbərlər imam seçimini camaatın ixtiyarına buraxa bilməzlər və öz canişini təyin etmək onlara vacibdir. [20] Buna görə də şiə teoloqları  ([[Zeydiyyə]] istisna olmaqla) [21] imamın (ə) (Peyğəmbər və ya əvvəlki İmam tərəfindən) “seçilməsinin” [[Vacib|vacibliyini]] vurğulayırlar [22] və onlar “Nas”ı (məqsədini açıq-aydın göstərən nitq və ya hərəkəti)[23] İmamı tanımaq üçün yeganə yol hesab edirlər. [24]
Şiələr inanırlar ki, imamət dini əsaslardan biri və ilahi vəzifədir. Yəni, peyğəmbərlər imam seçimini camaatın ixtiyarına buraxa bilməzlər və öz canişini təyin etmək onlara vacibdir.<ref>Şəhristani, Əlmiləl vənnihəl, h.ş 1375, c.1, s. 131</ref> Buna görə də şiə teoloqları  ([[Zeydiyyə]] istisna olmaqla)<ref>Əmirxani, Nəzəriyyeyi nəss əz didqah mütəkəllimane imami,  s. 13
</ref> imamın (ə) (Peyğəmbər və ya əvvəlki İmam tərəfindən) “seçilməsinin” [[Vacib|vacibliyini]] vurğulayırlar <ref>Əmirxani, Nəzəriyyeyi nəss əz didqah mütəkəllimane imami, s. 29 ; Dəftəri, Tarix və sünnəthaye İsamiliyyə, h.ş 1393, s. 105 ; Şeyx Müfid, Əvailul-məqalat, h.q 1413, s. 40-41
</ref> və onlar “Nas”ı (məqsədini açıq-aydın göstərən nitq və ya hərəkəti)<ref>Əmirxani, Nəzəriyyeyi nəss əz didqah mütəkəllimane imami, s. 13
</ref> İmamı tanımaq üçün yeganə yol hesab edirlər.<ref>Əmirxani, Nəzəriyyeyi nəss əz didqah mütəkəllimane imami, s. 11; Şeyx Müfid, Əvailul-məqalat, 1413, s. 38; Rəbbani Golpayqani, dəramədi bər elme kəlam, h.ş 1387, s. 181</ref>


Onların arqumenti budur ki, imam [[İsmət|məsum]] olmalıdır və insanların məsumluğunu ancaq [[Allah]] bilir, [25] çünki məsumluq batini keyfiyyətdir və insanların zahiri görkəmindən məsumluğu dərk etmək mümkün deyil.[26] Buna görə də Allah imamı təyin etməlidir və Peyğəmbər (s) vasitəsilə onu insanlara tanıtdırmalıdır. [27]
Onların arqumenti budur ki, imam [[İsmət|məsum]] olmalıdır və insanların məsumluğunu ancaq [[Allah]] bilir,<ref>Şeyx Tusi, Əl-İqtisad, h.q 1406/ miladi 1986, s. 312; Rəbbani Golpayqani, dəramədi bər elme kəlam, h.ş 1387, s. 181</ref> çünki məsumluq batini keyfiyyətdir və insanların zahiri görkəmindən məsumluğu dərk etmək mümkün deyil.<ref>Şeyx Tusi, Əl-İqtisad, h.q 1406/ miladi 1986, s. 312</ref> Buna görə də Allah imamı təyin etməlidir və Peyğəmbər (s) vasitəsilə onu insanlara tanıtdırmalıdır.<ref>Şeyx Tusi, Əl-İqtisad, h.q 1406/ miladi 1986, s. 312; Rəbbani Golpayqani, dəramədi bər elme kəlam, h.ş 1387, s. 181
</ref>


Şiə teoloji kitablarında imamın cəmiyyətdə olmasının zəruriliyi haqqında çoxlu [[Hədis|rəvayət]] (nəqli) və rasional (əqli) dəlillər vardır. [28] اولوالامر (əmr sahibləri) ayəsi və مات مَن (hər kim ölərsə) hədisi imamın varlığının zəruriliyi [29] üçün şiələrin gətirdiyi nəqli dəlillərdəndir. [[Lütf qaydası|Lütf qaydasına]] arxalanmaq isə onların rasional dəlillərindəndir. Bunun səbəbini izah edərkən yazıblar: Bir tərəfdən imamın hüzuru insanların Allaha daha çox itaət etməsinə və günaha daha az getməsinə səbəb olur, digər tərəfdən lütf qaydasına əsasən, belə bir şeyə səbəb olan hər bir işi görmək Allaha vacibdir; Buna görə də imamın təyin edilməsi Allaha [[Vacib|vacibdir]]. [30]
Şiə teoloji kitablarında imamın cəmiyyətdə olmasının zəruriliyi haqqında çoxlu [[Hədis|rəvayət]] (nəqli) və rasional (əqli) dəlillər vardır.<ref>Şeyx Müfid, Əl-İfsah, h.q 1412, s. 28-29 ; Sultani, Tarix və əqaide Zeydiyyə, h.ş 1390,  s. 260-263
</ref> اولوالامر (əmr sahibləri) ayəsi və مات مَن (hər kim ölərsə) hədisi imamın varlığının zəruriliyi <ref>Şeyx Müfid, Əl-İfsah, h.q 1412, s. 28 </ref> üçün şiələrin gətirdiyi nəqli dəlillərdəndir. [[Lütf qaydası|Lütf qaydasına]] arxalanmaq isə onların rasional dəlillərindəndir. Bunun səbəbini izah edərkən yazıblar: Bir tərəfdən imamın hüzuru insanların Allaha daha çox itaət etməsinə və günaha daha az getməsinə səbəb olur, digər tərəfdən lütf qaydasına əsasən, belə bir şeyə səbəb olan hər bir işi görmək Allaha vacibdir; Buna görə də imamın təyin edilməsi Allaha [[Vacib|vacibdir]].<ref>Əllamə Hilli, Kəşful-murad, h.q 1417, s. 491
</ref>


=== İmamın məsumluğu ===
=== İmamın məsumluğu ===
<blockquote>''Əsas məqalə: [[İmamların məsumluğu]]''</blockquote>Şiələr imamların məsumluğuna inanır və bunu [[İmamət|imamətin]] şərti hesab edirlər. [31] Onlar bu məzmunda rəvayət və əqli dəlillərlə [32] sitat gətirirlər ki, onlardan [[ulul-əmr ayəsi]] [33] [[İbrahimin müsibət ayəsi]] [34] , [[Səqələyn hədisi]] də bunlardandır [35].
<blockquote>''Əsas məqalə: [[İmamların məsumluğu]]''</blockquote>Şiələr imamların məsumluğuna inanır və bunu [[İmamət|imamətin]] şərti hesab edirlər.<ref>Əllamə Hilli, Kəşful-murad, h.q 1417, s. 492 ; Dəftəri, Tarix və sünnəthaye İsamiliyyə, h.ş 1393, s. 105 </ref> Onlar bu məzmunda rəvayət və əqli dəlillərlə <ref>Əllamə Hilli, Kəşful-murad, h.q 1417, s. 492-494 ; Sübhani, Əl-ilahiyyat, h.ş 1384/ h.q 1426, s. 26-45
</ref> sitat gətirirlər ki, onlardan [[ulul-əmr ayəsi]] <ref>Əllamə Hilli, Kəşful-murad, h.q 1417, s. 493 ; Sübhani, Əl-ilahiyyat, h.ş 1384/ h.q 1426, s. 125-130 </ref> [[İbrahimin müsibət ayəsi]] <ref>Sübhani, Əl-ilahiyyat, h.ş 1384/ h.q 1426, s. 117-125
</ref> , [[Səqələyn hədisi]] də bunlardandır.<ref>Sübhani, Əzva əla əqaidiş-şiətil-imamiyyə, h.q 1421, s. 389-394
</ref>


Şiələr arasında [[Zeydiyyə]] bütün imamların məsumluğuna inanmır. Onların əqidəsinə görə, yalnız [[Kisa səhabələri|"Kisa" səhabələri]], yəni, [[Həzrət Muhəmməd (s)|Peyğəmbər (s)]], [[İmam Əli (ə)|Əli (ə)]], [[Həzrət Fatimə (ə)|Fatimə (s)]], [[İmam Həsən (ə)|Həsən (ə)]] və [[İmam Hüseyn (ə)|Hüseyn (ə)]] məsumdur [36]. Qalan imamlar (ə) isə başqa insanlar kimi [[İsmət|məsum]] deyillər. [37]
Şiələr arasında [[Zeydiyyə]] bütün imamların məsumluğuna inanmır. Onların əqidəsinə görə, yalnız [[Kisa səhabələri|"Kisa" səhabələri]], yəni, [[Həzrət Muhəmməd (s)|Peyğəmbər (s)]], [[İmam Əli (ə)|Əli (ə)]], [[Həzrət Fatimə (ə)|Fatimə (s)]], [[İmam Həsən (ə)|Həsən (ə)]] və [[İmam Hüseyn (ə)|Hüseyn (ə)]] məsumdur <ref>Sultani, Tarix və əqaide Zeydiyyə, h.ş 1390, s. 278
</ref>. Qalan imamlar (ə) isə başqa insanlar kimi [[İsmət|məsum]] deyillər.<ref>Sultani, Tarix və əqaide Zeydiyyə, h.ş 1390, s. 279 </ref>


== Peyğəmbərin (s) varisliyi məsələsi ==
== Peyğəmbərin (s) varisliyi məsələsi ==
confirmed, movedable, templateeditor
15.813

edits