confirmed, movedable, templateeditor
15.813
edits
Dəstəmaz: Redaktələr arasındakı fərq
redaktənin izahı yoxdur
imported>Rezvani |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
: ''Bu məqalə bir fiqhi məfhum haqqında məlumat xarakterli yazılmışdır. Ona görə də dini əməlləri yerinə yetirmək üçün meyar ola bilməz. Dini ayinlərə əməl etmək üçün başqa mənbələrə müraciət edin.'' | : ''Bu məqalə bir fiqhi məfhum haqqında məlumat xarakterli yazılmışdır. Ona görə də dini əməlləri yerinə yetirmək üçün meyar ola bilməz. Dini ayinlərə əməl etmək üçün başqa mənbələrə müraciət edin.'' | ||
'''Dəstəmaz''' ( Ərəbcə: '''الوضوء''') [[Allaha yaxınlıq niyyəti]] və xüsusi qaydalarla üzü və əlləri yumaq, baş və ayaqlara məsh çəkməkdir. Dəstəmazın özü [[Müstəhəbb|müstəhəbbdir]]; Amma [[Namaz|namazın]], təvafın və digər bəzi [[İbadət|ibadətlərin]] düzgünlüyünün şərti dəstəmazla yerinə yetirilməsidir. Dəstəmazsız [[Quran]] sətirlərinə və [[Allah|Allahın]] adına toxunmaq olmaz. [[Məscid|Məscidə getmək]], [[Quran|Qurani-Kərim]] oxumaq kimi hallarda dəstəmaz almaq müstəhəbdir. Tarixi mənbələrə görə, dəstəmazın hökmü Peyğəmbərin (s) peyğəmbərliyinin əvvəlində [[Məkkə|Məkkədə]] bəyan olunub. [[Maidə surəsinin altıncı ayəsi]] və həmçinin [[14 məsum|məsumlardan]] nəql olunan 400-dən çox rəvayət dəstəmaz haqqındadır. Hədislərdə dəstəmazın və dəstəmazın təzələnməsinin günahların pak olmasına, qəzəbin aradan getməsinə, ömrün uzanmasına, məhşərdə üzün nurlu olmasına və ruzinin artmasına səbəb olduğu bildirilir.<br> | '''Dəstəmaz''' ( Ərəbcə: '''الوضوء''') [[Qürbət qəsdi|Allaha yaxınlıq niyyəti]] və xüsusi qaydalarla üzü və əlləri yumaq, baş və ayaqlara məsh çəkməkdir. Dəstəmazın özü [[Müstəhəbb|müstəhəbbdir]]; Amma [[Namaz|namazın]], təvafın və digər bəzi [[İbadət|ibadətlərin]] düzgünlüyünün şərti dəstəmazla yerinə yetirilməsidir. Dəstəmazsız [[Quran]] sətirlərinə və [[Allah|Allahın]] adına toxunmaq olmaz. [[Məscid|Məscidə getmək]], [[Quran|Qurani-Kərim]] oxumaq kimi hallarda dəstəmaz almaq müstəhəbdir. Tarixi mənbələrə görə, dəstəmazın hökmü Peyğəmbərin (s) peyğəmbərliyinin əvvəlində [[Məkkə|Məkkədə]] bəyan olunub. [[Maidə surəsinin altıncı ayəsi]] və həmçinin [[14 məsum|məsumlardan]] nəql olunan 400-dən çox rəvayət dəstəmaz haqqındadır. Hədislərdə dəstəmazın və dəstəmazın təzələnməsinin günahların pak olmasına, qəzəbin aradan getməsinə, ömrün uzanmasına, məhşərdə üzün nurlu olmasına və ruzinin artmasına səbəb olduğu bildirilir.<br> | ||
Dəstəmaz tərtibi və irtimasi formada alına bilər. Tərtibi dəstəmazda əvvəlcə üz yuyulur, sonra əllər yuyulur, ondan sonra baş və ayaqlara məsh çəkilir. İrtimasi dəstəmaz da tərtibi dəstəmaz kimidir, yalnız üzü və əlləri yumaq əvəzinə suya salınıb dəstəmaz niyyəti edilir. Sonra isə baş və ayaqlara məsh çəkilir. Əgər yaranı açmaq çətin olarsa və ya su, yaraya zərərlidirsə, [[Cəbirə dəstəmazı|cəbirə dəstəmazı]] alınmalıdır.<br> | Dəstəmaz tərtibi və irtimasi formada alına bilər. Tərtibi dəstəmazda əvvəlcə üz yuyulur, sonra əllər yuyulur, ondan sonra baş və ayaqlara məsh çəkilir. İrtimasi dəstəmaz da tərtibi dəstəmaz kimidir, yalnız üzü və əlləri yumaq əvəzinə suya salınıb dəstəmaz niyyəti edilir. Sonra isə baş və ayaqlara məsh çəkilir. Əgər yaranı açmaq çətin olarsa və ya su, yaraya zərərlidirsə, [[Cəbirə dəstəmazı|cəbirə dəstəmazı]] alınmalıdır.<br> | ||
| Sətir 8: | Sətir 8: | ||
== Tərif == | == Tərif == | ||
Dəstəmaz [[ | Dəstəmaz [[Qürbət qəsdi|Allaha yaxınlaşmaq]] və Onun əmrini yerinə yetirmək niyyəti ilə üz və əlləri yumaq, baş və ayaqları xüsusi şəkildə məsh (əl çəkmək) etməkdir.<ref>Fəllahzadə, Əhkame din, h.ş 1386, s.44-45; Hüseyni Dəşti, "Vzu", dər məaref və məarif, c.10, s.370</ref> Bu ibadət əməli namazın və təvafın düzgünlüyünün şərtidir, həmçinin [[Quran|Quranın]] yazısına toxunmağa icazənin şərtidir.<ref>Fəllahzadə, Əhkame din, h.ş 1386, s.44-45; Hüseyni Dəşti, "Vzu", dər məaref və məarif, c.10, s.370</ref><br> | ||
Tarixi mənbələrə görə dəstəmaz [[Məkkə|Məkkədə]] və Peyğəmbərin (s) peyğəmbərliyinin əvvəlində [[Cəbrail]] (ə) vasitəsi ilə Peyğəmbərə (s) öyrədilmiş və [[Həzrət Muhəmməd (s)|Peyğəmbər (s)]] də bunu insanlara izah etmişdir.<ref>İbn Hişam, Əs-siyrətun-nəbəviyyə, Darul-mərifə, c.1, s.244; Təbəri, Tarixul-uməmi vəl-muluk, h.q 1387, c.2, s.307</ref> | Tarixi mənbələrə görə dəstəmaz [[Məkkə|Məkkədə]] və Peyğəmbərin (s) peyğəmbərliyinin əvvəlində [[Cəbrail]] (ə) vasitəsi ilə Peyğəmbərə (s) öyrədilmiş və [[Həzrət Muhəmməd (s)|Peyğəmbər (s)]] də bunu insanlara izah etmişdir.<ref>İbn Hişam, Əs-siyrətun-nəbəviyyə, Darul-mərifə, c.1, s.244; Təbəri, Tarixul-uməmi vəl-muluk, h.q 1387, c.2, s.307</ref> | ||
| Sətir 44: | Sətir 44: | ||
[[Miqdad ibn Abdullah Hilli|Fazil Miqdadın]] dediyinə görə, bəzi sünni fəqihləri naməhrəm kişi ilə qadının bədənlərinin dərilərinin bir-birinə toxunmasının dəstəmazı batil etdiyini hesab edirlər. Onlar Kəsainin qiraətinə istinad ediblər ki, o, <ref>Maidə surəsi, ayə 6</ref>«أَوْ لامَسْتُمُ النِّسا» ayəsində "Laməstum" sözünü "ləməstum" qiraət etmişdir. Lakin şiə fəqihlərinə görə "Ləməstum" sözü [[Cinsi əlaqə|cinsi əlaqəyə]] işarədir.<ref>Fazil Miqdad, Kənzul-irfan, h.q 1419, s.25</ref> | [[Miqdad ibn Abdullah Hilli|Fazil Miqdadın]] dediyinə görə, bəzi sünni fəqihləri naməhrəm kişi ilə qadının bədənlərinin dərilərinin bir-birinə toxunmasının dəstəmazı batil etdiyini hesab edirlər. Onlar Kəsainin qiraətinə istinad ediblər ki, o, <ref>Maidə surəsi, ayə 6</ref>«أَوْ لامَسْتُمُ النِّسا» ayəsində "Laməstum" sözünü "ləməstum" qiraət etmişdir. Lakin şiə fəqihlərinə görə "Ləməstum" sözü [[Cinsi əlaqə|cinsi əlaqəyə]] işarədir.<ref>Fazil Miqdad, Kənzul-irfan, h.q 1419, s.25</ref> | ||
== Şiə və sünni dəstəmazının fərqi == | == Şiə və sünni dəstəmazının fərqi'' '' == | ||
Dəstəmaz məsələsində şiələr və sünnilər arasında əllərin yuyulması, həmçinin baş və ayaqların məsh edilməsi məsələsində ixtilaf vardır.<ref>Qummi, Çequnegiye əncame vzu nəzd firqeyn, s.29-30</ref><br> | Dəstəmaz məsələsində şiələr və sünnilər arasında əllərin yuyulması, həmçinin baş və ayaqların məsh edilməsi məsələsində ixtilaf vardır.<ref>Qummi, Çequnegiye əncame vzu nəzd firqeyn, s.29-30</ref><br> | ||
| Sətir 55: | Sətir 53: | ||
Həmçinin şiə fəqihlərinin hökmünə görə, sağ əlin yuyulması sol əldən əvvəl olmalıdır.<ref>Hüseyni, Vzu əz didqahe məzahebe İslami, s.12</ref> Sünni məzhəblərində bu hökm müstəhəb sayılır.<ref>Seyyid Sabiq, Fiqhus-sunnət, h.q 1397, c.1, s.48</ref><br> | Həmçinin şiə fəqihlərinin hökmünə görə, sağ əlin yuyulması sol əldən əvvəl olmalıdır.<ref>Hüseyni, Vzu əz didqahe məzahebe İslami, s.12</ref> Sünni məzhəblərində bu hökm müstəhəb sayılır.<ref>Seyyid Sabiq, Fiqhus-sunnət, h.q 1397, c.1, s.48</ref><br> | ||
Dörd əhli-sünnə məzhəbi ayaqları topuqlarla birlikdə yumağı dəstəmazda vacib hesab edir.<ref>Seyyid Sabiq, Fiqhus-sunnət, h.q 1397, c.1, s.44</ref> Şiələr isə ayaq barmaqlarının ucundan ayağın üstündəki hündürlüyə qədər məsh çəkməyə inanırlar.<ref>Hüseyni, Vzu əz didqahe məzahebe İslami, s.11-12</ref> Şiə fiqhinə görə bu məsh də başı məsh çəkmək kimi dəstəmazın rütubətindən olmalıdır.<ref>Hüseyni, Vzu əz didqahe məzahebe İslami, s.11-12</ref> əmçinin Malikiyyə və Hənəfiyyə dəstəmazda sıranı riayət etməyi Hənəfiyyə və Şafiiyyə ardıcıllığı riayət etməyi vacib hesab etmirlər. Amma şiələr və digər əhli-sünnə məzhəbləri onlara əməl etməyi vacib bilirlər.<ref>Hüseyni, Vzu əz didqahe məzahebe İslami, s.12</ref><br> | Dörd əhli-sünnə məzhəbi ayaqları topuqlarla birlikdə yumağı dəstəmazda vacib hesab edir.<ref>Seyyid Sabiq, Fiqhus-sunnət, h.q 1397, c.1, s.44</ref> Şiələr isə ayaq barmaqlarının ucundan ayağın üstündəki hündürlüyə qədər məsh çəkməyə inanırlar.<ref>Hüseyni, Vzu əz didqahe məzahebe İslami, s.11-12</ref> [[Şiə]] fiqhinə görə bu məsh də başı məsh çəkmək kimi dəstəmazın rütubətindən olmalıdır.<ref>Hüseyni, Vzu əz didqahe məzahebe İslami, s.11-12</ref> əmçinin Malikiyyə və Hənəfiyyə dəstəmazda sıranı riayət etməyi Hənəfiyyə və Şafiiyyə ardıcıllığı riayət etməyi vacib hesab etmirlər. Amma şiələr və digər əhli-sünnə məzhəbləri onlara əməl etməyi vacib bilirlər.<ref>Hüseyni, Vzu əz didqahe məzahebe İslami, s.12</ref><br> | ||
Başa məsh etməkdə şiələr və sünnilər arasında ixtilaflar var; Onlardan biri budur ki, şiələrə görə, başın üzərinə məsh çəkmək bir həddə olsa ki, məsh çəkildi desələr kifayətdir. Habelə çox deyil, üç bağlı barmaq ölçüsündə olması müstəhəbdir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.43-44</ref> Həmçinin [[Fiqh|şiə fiqhində]] dəstəmaz suyu ilə başa məsh etmək lazımdır və ona təzə su ilə məsh etmək olmaz.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.45</ref> Bununla belə, müxtəlif sünni məzhəblərində başın necə məsh ediləcəyi barədə müxtəlif fikirlər vardır;<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.45</ref> Hənbəli fiqhinə görə, iki qulağı ilə birlikdə başın hamısına məsh çəkmək vacibdir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.46-47</ref> Habelə başı məsh etmək üçün yeni sudan istifadə edilməlidir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.47</ref> Maliki fiqhində başın hamısına məsh çəkilməlidir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.47-48</ref> Hənəfi fiqhində isə başın dörddə birinə məsh çəkmək vacibdir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.48</ref> Şafii məzhəbinə görə, başına minimum miqdarda məsh çəkmək kifayətdir və yeni su ilə məsh çəkmək lazımdır.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.48</ref> | Başa məsh etməkdə şiələr və sünnilər arasında ixtilaflar var; Onlardan biri budur ki, şiələrə görə, başın üzərinə məsh çəkmək bir həddə olsa ki, məsh çəkildi desələr kifayətdir. Habelə çox deyil, üç bağlı barmaq ölçüsündə olması müstəhəbdir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.43-44</ref> Həmçinin [[Fiqh|şiə fiqhində]] dəstəmaz suyu ilə başa məsh etmək lazımdır və ona təzə su ilə məsh etmək olmaz.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.45</ref> Bununla belə, müxtəlif sünni məzhəblərində başın necə məsh ediləcəyi barədə müxtəlif fikirlər vardır;<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.45</ref> Hənbəli fiqhinə görə, iki qulağı ilə birlikdə başın hamısına məsh çəkmək vacibdir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.46-47</ref> Habelə başı məsh etmək üçün yeni sudan istifadə edilməlidir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.47</ref> Maliki fiqhində başın hamısına məsh çəkilməlidir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.47-48</ref> Hənəfi fiqhində isə başın dörddə birinə məsh çəkmək vacibdir.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.48</ref> Şafii məzhəbinə görə, başına minimum miqdarda məsh çəkmək kifayətdir və yeni su ilə məsh çəkmək lazımdır.<ref>Qummi, Fiqhe Həcc, Çequnegiye əncame vzu nəzde firqeyn (3) Məsh, s.48</ref> | ||
Xuffəynə (ayaqqabıya) məsh çəkmək şiələrin düzgün hesab etmədiyi başqa bir ixtilaf məqamıdır.<ref>Amədi, Əl-məshu fi vzuir-Rəsul (s.), s.132</ref> Bunun üçün onlar [[Maidə surəsinin 6-cı ayəsi|"Maidə" surəsinin 6-cı ayəsinə]] və hədislərə istinad etmişlər.<ref>Sübhani, Silsilətul-məsailil-fiqhiyyə, Qum, c.2, s.9-12</ref> Bu ixtilafa görə bəzi hallarda şiə dəstəmazı təqiyyə ilə müşayiət olunur və sünni dəstəmazı kimi olmuşdur: İmam Kazım (ə) Abbasi xilafətində xüsusi mövqeyə malik olan Əli ibn Yəqtinin məktubuna cavab olaraq, ona sünnilər kimi dəstəmaz almağı vacib edir ki, [[Harun Abbasi|Harunər-Rəşid]] onun şiə olmasından xəbərdar olmasın.<ref>Şeyx Mufid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.2, s.227-228</ref> [[İmam Kazim (ə)|Musa ibn Cəfər (ə)]] bundan əvvəl | Xuffəynə (ayaqqabıya) məsh çəkmək şiələrin düzgün hesab etmədiyi başqa bir ixtilaf məqamıdır.<ref>Amədi, Əl-məshu fi vzuir-Rəsul (s.), s.132</ref> Bunun üçün onlar [[Maidə surəsinin 6-cı ayəsi|"Maidə" surəsinin 6-cı ayəsinə]] və hədislərə istinad etmişlər.<ref>Sübhani, Silsilətul-məsailil-fiqhiyyə, Qum, c.2, s.9-12</ref> Bu ixtilafa görə bəzi hallarda şiə dəstəmazı təqiyyə ilə müşayiət olunur və sünni dəstəmazı kimi olmuşdur: İmam Kazım (ə) Abbasi xilafətində xüsusi mövqeyə malik olan Əli ibn Yəqtinin məktubuna cavab olaraq, ona sünnilər kimi dəstəmaz almağı vacib edir ki, [[Harun Abbasi|Harunər-Rəşid]] onun şiə olmasından xəbərdar olmasın.<ref>Şeyx Mufid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.2, s.227-228</ref> [[İmam Kazim (ə)|Musa ibn Cəfər (ə)]] bundan əvvəl Əli ibn Yəqtindən Abbasi hökumətində qalıb şiələrə xidmət etməsini istəmişdi.<ref>Kəşşi, Ricalu Kəşşi, h.q 1409, s.441</ref> Bir halda ki, digər şiələrə [[Bəni-Abbas|Abbasilərlə]] əməkdaşlıq etməyi qadağan etmişdi.<ref>Kəşşi, Ricalu Kəşşi, h.q 1409, s.441</ref> | ||
'''Osmanın dövründən dəstəmazda ixtilafın başlanması'''<br> | '''Osmanın dövründən dəstəmazda ixtilafın başlanması'''<br> | ||
| Sətir 90: | Sətir 88: | ||
Şiə və sünni rəvayət mənbələrində dəstəmazın qaydaları, onun xüsusiyyətləri və fəzilətləri haqqında Peyğəmbər (s) və şiə imamlarından 400-dən çox hədis nəql edilmişdir;<ref>http://mizan.hadith.net/ Costecugəre hədisi Mizan</ref> | Şiə və sünni rəvayət mənbələrində dəstəmazın qaydaları, onun xüsusiyyətləri və fəzilətləri haqqında Peyğəmbər (s) və şiə imamlarından 400-dən çox hədis nəql edilmişdir;<ref>http://mizan.hadith.net/ Costecugəre hədisi Mizan</ref> | ||
Buna əsasən dəstəmaz [[Günah|günahların]] təmizlənməsinə,<ref>Ğəzzali, Ehyau ulumid-din, Darul-kutubil-ərəbi, c.2, s.48</ref> qəzəbin yox olmasına,<ref>Muhəddis Nuri, Mustədrəkul-vəsail, c.1, s.353</ref> ömürün uzun olmasına,<ref>Şeyx Mufid, Əl-Əmali, c.1, s.60, h.5</ref> Məhşərdə üzün nurlu olmasına<ref>Qazi Numan, Dəaimul-İslam, h.q 1385, c.1, s.100</ref> və ruzinin artmasına<ref>Müttəqi Hindi, Kənzul-Ummal, h.q 1405, c.16, s.129, h.44154</ref> səbəb olur. Həmçinin dəstəmazı təzələməyin fəziləti<ref>Şeyx Səduq, Mən la Yəhzurul Fəqih, c.1, s.41</ref> və dəstəmazın [[Tövbə|tövbə]]<ref>Hürr Amili, Vəsailuş-şiə, Alul-Beyt (ə), c.1, s.377</ref> olması haqqında da rəvayətlər vardır. | Buna əsasən dəstəmaz [[Günah|günahların]] təmizlənməsinə,<ref>Ğəzzali, Ehyau ulumid-din, Darul-kutubil-ərəbi, c.2, s.48</ref> qəzəbin yox olmasına,<ref>Muhəddis Nuri, Mustədrəkul-vəsail, c.1, s.353</ref> ömürün uzun olmasına,<ref>Şeyx Mufid, Əl-Əmali, c.1, s.60, h.5</ref> Məhşərdə üzün nurlu olmasına<ref>Qazi Numan, Dəaimul-İslam, h.q 1385, c.1, s.100</ref> və ruzinin artmasına<ref>Müttəqi Hindi, Kənzul-Ummal, h.q 1405, c.16, s.129, h.44154</ref> səbəb olur. Həmçinin dəstəmazı təzələməyin fəziləti<ref>Şeyx Səduq, Mən la Yəhzurul Fəqih, c.1, s.41</ref> və dəstəmazın [[Tövbə|tövbə]]<ref>Hürr Amili, Vəsailuş-şiə, Alul-Beyt (ə), c.1, s.377</ref> olması haqqında da rəvayətlər vardır. | ||
== İstinadlar == | == İstinadlar == | ||
{{İstinadlar}} | {{İstinadlar}} | ||