Hicri-qəməri təqvimi: Redaktələr arasındakı fərq

Hicri-qəməri təqviminin başlanğıcı [[Həzrət Muhəmməd (s)|Məhəmməd peyğəmbərin (s)]] miladi təqvimi ilə 622-ci ildə Məkkədən [[Mədinəyə hicrət|Mədinəyə hicrətindən]] götürülmüşdür. Məşhur nəzərə görə, hicri-qəməri təqvimi [[Ömər İbn Xəttab|Ömər İbn Xəttabın]] xilafəti dövründə [[İmam Əli (ə)|İmam Əlinin (ə) təşəbbüsü]] ilə müsəlmanların rəsmi təqvimi kimi qəbul edilmişdir.

Hicri-qəməri təqvimi Ayın Yer ətrafında dövr etməsinə əsasən hesablanır. Təqvimin başlanğıcı Məhəmməd peyğəmbərin (s) miladi təqvimi ilə 622-ci ildə Məkkədən [[Mədinəyə hicrət]] etməsindən götürüldüyünə görə, hicri-qəməri adlanmışdır.<ref>[https://hawzah.net/fa/Question/View/63835 «پیدایش سال هجری قمری».], hawzah.net saytı</ref> Müsəlmanlar dini ayinlərini və əlamətdar günlərini ona müvafiq şəkildə icra edirlər. Buna görə də hicri-qəməri təqvimi İslam təqvimi də adlanır.<ref>Fərimən, Təqvimhaye İslami və məsihi və cədvəlhaye təbdile anha be yekdigər, s.73</ref>

Tarixi məlumatlara əsasən, hicri-qəməri təqviminin başlanğıcı Məhəmməd peyğəmbərin (s) Məkkədən Mədinəyə hicrət etməsinə əsasən müəyyən edilmişdir. Amma sözükeçən qərarın nə vaxt qəbul edildiyinə dair yekdil rəy yoxdur. Bəzi məlumatlara əsasən, İslam tarixinin başlanğıcı olaraq Məhəmməd peyğəmbərin (s) Məkkədən Mədinəyə hicrət etdiyi ilin əsas tutulması [[Ömər ibn Xəttab|Ömər ibn Xəttabın]] xəlifəlik dövrünə, xüsusi ilə hicri-qəməri təqviminin 17-ci və ya 18-ci ilinə təsadüf edir.<ref>Miskəveyh, Təcaribul-uməm, h.ş 1379, c.1, s.413</ref> Tarixi məlumatlara görə, Əbu Musa Əşəri Ömər ibn Xəttaba məktub yazaraq intizamlı təqvimin mövcud olmadığına görə narazılığını bildirir. Çünki, xəlifə tərəfdən ona ünvanlanan məktubların altında tarix qeyd edilmədiyinə görə, hansı məktubun əvvəl və hansının sonra yazıldığını müəyyən etmək çətinlik yaradırmış.<ref>Miskəveyh, Təcaribul-uməm, h.ş 1379, c.1, s.413; Təbəri, Tarixul-uməmi vəl-muluk, h.q 1387, c.2, s.388</ref> Ömər ibn Xəttab tənqidləri nəzərə alaraq, İslam təqvimini yaratmaq üçün şura təşkil edir.<ref>Təbəri, Tarixul-uməmi vəl-muluk, h.q 1387, c.2, s.388; İbn Kəsir, Əl-Bidayə vən-nəhayə, h.q 1407, c.3, s.207</ref> Şurada Məbəs, Məhəmməd peyğəmbərin (s) vəfatı və hicrəti İslam təqviminin başlanğıcını müəyyən etmək üçün təklif edilir.<ref>Təbəri, Tarixul-uməmi vəl-muluk, h.q 1387, c.2, s.389</ref> İmam Əli (ə), Məkkədən Mədinəyə hicrət edilən ili təqvimin başlanğıcı üçün əsas götürülməsini təklif edir. Hamının dəstəklədiyi bu təşəbbüs İslam təqviminin başlanğıcı kimi qəbul edilir.<ref>Yəqubi, Tarixu Yəqubi, Daru Sadir, c.2, s.145; Məsudi, Murucuz-zəhəb, h.q 1409, c.4, s.300</ref>

Digər tarixi mənbələrə əsasən, Məkkədən Mədinəyə hicrətdən sonra, İslam tarixinin başlanğıcı olaraq hicrətin əsas götürülməsi Məhəmməd peyğəmbərin (s) birbaşa təşəbbüsü ilə qəbul edilib.<ref>Təbəri, Tarixul-uməmi vəl-muluk, h.q 1387, c.2, s.388</ref> Görkəmli şiə fəqihi, mütəkəllimi və tarixçisi [[Cəfər Sübhani|Cəfər Sübhaninin]] nəzərinə görə, [[Həzrət Muhəmməd (s)|Məhəmməd peyğəmbərin (s)]] dövrünə aid hicri-qəməri tarixli müəyyən məktublaşmalar mövcuddur. O, fikrini əsaslandırmaq üçün Peyğəmbərin (s) Nəcran məsihiləri ilə [[Hicrətin 5-ci ili|hicri-qəməri təqvimi ilə 5-ci ildə]] imzaladığı sülh sazişini,<ref>Sübhani, Seyyidul-mursəlin c.1, s.610</ref> yaxud onun 9-cu ildə İmam Əlinin vasitəsi ilə  [[Salman Farsi|Salman Farsiyə]] yazdığı vəsiyyətini nümunə göstərir.<ref>Sübhani, Seyyidul-mursəlin c.1, s.609</ref>

Hiciri-qəməri təqvimi [[Məhərrəm ayı|məhərrəm ayı]] ilə başlayır, [[Zilhiccə ayı|zilhiccə ayı]] ilə sona çatır.<ref>Məsudi, Murucuz-zəhəb, h.q 1409, c.2, s.188-189</ref> Bu təqvim İslamın rəsmi təqvimi seçilməzdən qabaq ərəblər və yəhudilər arasında geniş yayılmışdı və təzə il məhərrəm ayı ilə başlayırdı.<ref>Məsudi, Murucuz-zəhəb, h.q 1409, c.2, s.189</ref> Hicrət, İslam tarixinin başlanğıcı kimi qəbul ediləndən sonra, ramazan və məhərrəm ayları təqvimin ilk ayları kimi təklif edilir, Ömər ibn Xəttab məhərrəm ayını seçir.<ref>Təbəri, Tarixul-uməmi vəl-muluk, h.q 1387, c.2, s.389</ref>

Hicri-qəməri ayları on iki aydan ibarətdir.<ref>Məsudi, Murucuz-zəhəb, h.q 1409, c.2, s.188-189</ref> Hər ay 30 gün və ya 29 gündür. Lakin aylardan hansının 30 və ya 29 gün olmasını müəyyən etmək üçün xüsusi ardıcıllıq və qayda yoxdur.<ref>Abdullahi, Müərrifiye do təqvime daimiye cədid qahşömarihaye hicri şəmsi və hicri qəməri, s.734</ref> Bununla belə, şərti olaraq tək aylar 30 gün, cüt aylar isə 29 gün və eləcədə uzun illərdə sonuncu ay 30 gün qəbul edilmişdir. Hicri-qəməri təqviminin günləri, 365 gün olan miladi və şəmsi təqvimlərinin günlərindən 10 və ya 11 gün azdır. Buna görə də hicri-qəməri təqvimi günləri adi illərdə 354, uzun illərdə isə 355 gün olur.<ref>Abdullahi, Müərrifiye do təqvime daimiye cədid qahşömarihaye hicri şəmsi və hicri qəməri, s.734-735</ref>