İstifadəçi:V.Safar/3
Qəbir üzərində bina tikmək (ərəbcə: البناء على القبور) – qəbir üzərində hər cür tikinti işinin aparılması, məsələn, günbəz, zərih, məscid və sairə deməkdir. Müsəlman alimlərinin əksəriyyəti qəbir üzərində bina tikməyi caiz və dini baxımdan məqbul hesab edirlər. Onlar bu məsələdə Peyğəmbərin (s), səhabələrin və tabeinlərin həyat tərzinə istinad edirlər. Lakin vəhhabilərin fikrincə, bu əməl bidət və şirkdir. Onlar qəbir üzərində tikilmiş binaların dağıdılmasına dair fətva vermişlər.
Tarix boyu vəhhabilər müxtəlif dövrlərdə şiə imamlarının və din böyüklərinin qəbirləri üzərində tikilmiş bəzi binaları dağıtmışlar. Bəqi qəbiristanlığındakı türbələrin dağıdılması buna misaldır. Həmçinin hicri 1216-cı ildə Kərbəlaya hücum etmiş, İmam Hüseynin (ə) və Həzrət Abbasın (ə) hərəmini dağıtmış, o hərəmlərin mal-dövlətini, ehtiyatlarını və qiymətli əşyalarını talamışlar.
Məna və mövqeyi
Qəbir üzərində bina tikmək dedikdə, qəbir üzərində hər cür tikinti – günbəz, türbə, ev, zərih, məscid və s. nəzərdə tutulur.[1] Peyğəmbərlərin, saleh insanların və Allah dostlarının qəbirləri üzərində bina tikmək məsələsi bu gün (hicri 15-ci əsrdə) vəhhabilərin xüsusi həssaslıq göstərdiyi mövzulardandır. Onlar bu işi görən digər müsəlmanları, o cümlədən şiələri tənqid və məzəmmət edirlər.[2] Bu səbəbdən, İslam dinində bu əmrin şəriət baxımından məqbul olub-olmaması alim və tədqiqatçıların diqqət mərkəzində olan mövzulardan biridir.[3]
Qəbirlərin üzərində bina tikilməsinin tarixi
Bildirilir ki, İslamın zühurundan sonra qəbirlərin üzərində bina tikmək müsəlmanların əməli sünnəsi olmuş və bu əməl nə Peyğəmbər (s), nə səhabələri, nə də tabein tərəfindən etirazla qarşılanmamışdır.[4] Məsələn, tarixçilərin bildirdiyinə görə, Peyğəmbər (s) Fatimə bint Əsədi məscidin bir hissəsində dəfn etmişdir ki, bu yer İslam tarixində Fatimənin qəbri kimi tanınmışdır.[5] Həmçinin İslamın ilk dövrlərində, Hüdəybiyyə sülhü zamanı, ilk bina və ya məscid qəbir üzərində Əbu Cündul tərəfindən səhabə Əbu Bəsirin qəbri üzərində tikilmişdir və Peyğəmbər (s) bu işdən xəbərdar olsa da, ona mane olmamışdır.[6]
Peyğəmbər Əkrəm (s) özü də evində dəfn olunmuşdur və onun evinin binasının qorunması və təmiri, vəfatından sonra ilk illərdən etibarən müsəlmanlar və xilafət rəhbərləri tərəfindən diqqət və qayğı ilə qarşılanmışdır.[7] Bu ənənə Peyğəmbərdən (s) sonra, səhabə və tabein dövründə də davam etmiş və qəbirlərin üzərində bina tikmək müsəlmanlar arasında geniş yayılmış bir əməl olmuşdur. Məsələn, nəql olunur ki, Əqil ibn Əbu Talib evində quyu qazarkən bir daşla qarşılaşmış və məlum olmuşdur ki, bu, Səxr ibn Hərbin qızı Həbibənin qəbridir. O, sonra quyunu torpaqla doldurmuş və üzərində bir otaq tikmişdir.[8]
Şafii məzhəbinin misirli alimlərindən olan Səmhudi (v. 911 h.q.) nəql edir ki, Həmzə ibn Əbdülmuttəlibin məzarı üzərində gözəl və möhkəm bir günbəz və dəmir qapı olmuşdur ki, bu bina, Ən-Nasır li-Dinillahın xilafəti dövründə tikilmişdir.[9]
Həmçinin bildirilir ki, sünni fiqh məzhəblərinin imamlarının qəbirləri üzərində də günbəz və binalar tikilmişdir. Tarixçilərin dediyinə görə, Hənəfi məzhəbinin imamı Əbu Hənifənin (v. 150 h.q.) Bağdaddakı qəbrinin üzərində 4 və 5-ci əsrlərdə tikilmiş bir günbəz və türbə olmuşdur.[10] Maliki məzhəbinin imamı Malik ibn Ənəsin (v. 179 h.q.) Bəqi qəbiristanlığındakı qəbri,[11] Şafii məzhəbinin imamı Məhəmməd ibn İdris Şafiinin (v. 150 h.q.) Misirdəki qəbri[12] və Hənbəli məzhəbinin imamı Əhməd ibn Hənbəlin (v. 241 h.q.) Bağdaddakı qəbri üzərində də günbəzlər olmuşdur.[13]
Cəfər Sübhaninin dediyinə görə,[14] bu nümunələrin olmasına baxmayaraq, İslam tarixində ilk dəfə İbn Teymiyyə və onun tələbəsi İbn Qəyyim əl-Cəvzi qəbirlərin üzərində bina tikilməsinə qarşı çıxmış və onun haram olduğunu, həmçinin bu binaların dağıdılmasının vacib olduğuna dair fətva veriblər.[15]
Müsəlman alimlərinin baxışı
Vəhhabilər istisna olmaqla, müsəlman alimləri qəbir üzərində bina tikilməsini qanuni hesab etmiş və bu fikri sübut etmək üçün aşağıdakı dəlillərə istinad ediblər:
- “Kəhf” surəsinin 21-ci ayəsinə əsasən, insanlar “Kəhf əshabı”nın vəziyyətindən xəbərdar olduqda və onların cəsədlərini mağarada gördükdə, müşriklərin bir dəstəsi bu hadisənin – yəni qiyaməti sübut etmək üçün dəlil olan bu möcüzənin – unudulması üçün mağaranın qapısının bağlanmasını təklif etdilər. Lakin möminlərin bir dəstəsi bu təklifdən xəbər tutdular və onların xatirəsinin silinməməsi, insanların ziyarət və ibadət yeri olması üçün qəbir üzərində məscid tikmək istədilər.[16] Bəzi müsəlman alimləri bu ayəyə istinad edərək qəbir üzərində bina tikilməsinin qanuni olduğunu bildiriblər.[17]
- Peyğəmbərlərin və Allah dostlarının qəbirlərinin üzərində bina tikmək və onları məhv olmaqdan qorumaq, Allahın nişanələrinə hörmət etməyin nümunəsi sayılmışdır. Bu da “Budur (həcc əməlləri)! Kim Allahın (buyurduğu həccin və Onun dininin) nişanələrinə ehtiram göstərsə, şübhəsiz, (bu ehtiram) qəlblərdəki təqvadan hasil olur” ayəsində vurğulanmışdır.[18]
- Peyğəmbərin (s) və müsəlmanların həyat tərzi İslamın əvvəllərindən bu günə qədər qəbir üzərində bina tikilməsinin qanuni və caiz olduğunu göstərir.[19] Hakim Nişaburi “əl-Müstədrək ələs-Səhiheyn” kitabında qəbir üzərində bina tikilməsini qadağan edən rəvayətlərin aşağısında bu rəvayətlərə əməl edilmədiyini bildirir; çünki müsəlman rəhbərləri bu əməli etmiş və sonrakılar da onlara tabe olmuşlar.[20]
- Bəzi alimlər qəbir üzərində bina tikilməsinin müsəlman alimləri arasında icma ilə qəbul edildiyini bildiriblər.[21]
- Şiə rəvayət mənbələrində peyğəmbərlərin və Allah dostlarının qəbirləri üzərində bina tikilməsinin qanuniliyini göstərən rəvayətlər mövcuddur. Məsələn, bir rəvayətdə İmam Sadiq (ə) səhabəsi Səffvan Cəmmala bir miqdar pul verərək İmam Əlinin (ə) qəbrini təmir etməsini istəmişdir.[22]
Vəhhabilərin Baxışı
Vəhhabilər İbn Teymiyyəyə tabe olaraq[23] qəbir üstündə bina tikilməsinə qarşı çıxırlar və bu əməli bidət və şirk hesab edirlər.[24] Onlar bu inanca əsas olaraq Peyğəmbərin (s) qəbirlər üzərində məscid tikilməsini qadağan edən rəvayətlərə istinad edirlər.[25] Bu qrupa cavab olaraq deyilib ki, həmin rəvayətlər bu əməli haram və bidət kimi göstərmir, ən çoxu bu əməlin məkruh olduğunu bildirir.[26] Bu səbəbdən İslam məzhəblərinin fəqihləri yalnız onun məkruh olduğuna dair fətva veriblər; lakin onlar da peyğəmbərlərin, övliyaların və ilahi vəsilələrin qəbirləri üzərində bina tikilməsini bu hökmdən istisna ediblər.[27] Onların bəziləri isə din alimlərinin qəbirləri üzərində bina tikilməsini belə məkruh saymayıblar.[28]
Vəhhabilərin qəbirlərin üzərlərindəki binaları dağıtması
Əsas məqalələr: Bəqinin dağıdılması, Yəvmul-hədm, Vəhhabilərin Kərbəlaya hücumu, İmam Hüseynin (ə) hərəminin dağıdılması və Əskəriyyeyn hərəminin dağıdılması
Vəhhabi fəqihləri yalnız qəbir üzərində bina tikilməsini haram və bidət saymaqla kifayətlənməmiş, həm də bu cür tikilmiş binaların dağıdılmasına dair fətva verib və bunu həyata keçiriblər. Onlar hicri 1220-ci ildə[29] və daha sonra hicri 1344-cü ilin Şəvval ayının səkkizinci günü Bəqi qəbiristanlığını dağıdıblar. Bu iki hücum zamanı Həzrət Fatiməyə (s) aid edilən və “Beytül-Əhzan” adlanan günbəz və Bəqi qəbiristanlığının bütün tarixi izləri, o cümlədən Bəqi türbələri məhv edilmiş və Peyğəmbərin (s) hərəminə də zərər yetirilmişdir.[30]
Vəhhabilər hicri 1216-cı ildə, Qədir-Xum bayramı günü Kərbəlaya hücum etmiş,[31] İmam Hüseyn (ə) və Həzrət Abbasın (ə) hərəmini dağıtmış, o hərəmlərin mal və qiymətli əşyalarını talan etmişlər.[32]
Hicri-şəmsi təqvimi ilə 1384 və 1386-cı illərdə vəhhabi düşüncəsinə sahib təkfirçi terrorçular Əskəriyyəyn hərəminə hücum etmiş, nəticədə günbəzin kərpic örtüyü, qızıl işləmələri, divarların kaşıları və həmçinin minarələri dağıdılmışdır.[33]
İstinadlar
- ↑ Şərbini, Muğnil-muhtac, h.q 1421, c.1, s.364
- ↑ Sübhani, Ayine Vəhhabiyyət, Came müdərrisin hozeye elmiyyeye Qum, s.38
- ↑ Sübhani, Ayine Vəhhabiyyət, Came müdərrisin hozeye elmiyyeye Qum, s.92-93
- ↑ Rizvani Vəhhabiyyət və məsəleye Qubur, h.ş 1390, s.32
- ↑ Səmhudi, Vəfaul-vəfa, h.q 1374, c.3, s.3
- ↑ Amili, Əs-Səhihu min siyrətin-Nəbiyyil-əzəm, h.q 1426, c.16, s.182; Ğəmari Həsəni,Əhyaul-qubur min ədilləti cəvazi bənail-məsacid ələl-qubur, h.q 1429, s.69
- ↑ Nümunə üçün baxın: Səmhudi, Vəfaul-vəfa, h.q 1374, c.2, s.109-110; Əmin, Kəşful-İrtiyab, h.q 1411, s.315-316
- ↑ Numeyri Bəsri, Tarixul-Mədinə, h.q 1410, c.1, s.120
- ↑ Səmhudi, Vəfaul-vəfa, h.q 1374, c.3, s.104
- ↑ İbn Cəvzi, Əl-Muntəzəmu fi tarixil-uməmi vəl-muluk, h.q 1412, c.16, s.100; İbn Bəttutə, Tuhfətun-nuzzari fi ğəraibil-əmsar və əcaibil-əsfar: Rihlətu ibn Bəttutə, Daruş-şərqil-ərəbi, c.1, s.172
- ↑ İbn Cübeyr, Ər-Rihlət, Daru Beyrut lit-təbaəti vən-nəşr, s.173; İbn Bəttutə, Tuhfətun-nuzzari fi ğəraibil-əmsar və əcaibil-əsfar: Rihlətu ibn Bəttutə, Daruş-şərqil-ərəbi, c.1, s.65
- ↑ İbn Bəttutə, Tuhfətun-nuzzari fi ğəraibil-əmsar və əcaibil-əsfar: Rihlətu ibn Bəttutə, Daruş-şərqil-ərəbi, c.1, s.25
- ↑ İbn Bəttutə, Tuhfətun-nuzzari fi ğəraibil-əmsar və əcaibil-əsfar: Rihlətu ibn Bəttutə, Daruş-şərqil-ərəbi, c.1, s.173
- ↑ Sübhani, Ayine Vəhhabiyyət, Came müdərrisin hozeye elmiyyeye Qum, s.38
- ↑ İbn Teymiyyə, Minhacus-sünnət. h.q 1406, c.1, s.478; İbn Teymiyyə, Məcmuətur-Rəsail vəl-məsail, Li-Cənnətit-turasil-ərəbi, c.1, s.59-60; İbn Qəyyim Cəvzi, Zadul-məad, h.q 1415, c.3, s.443
- ↑ Nümunə üçün baxın: Təbərsi, Məcməul-bəyan, h.q 1415, c.6, s.328; Təbatəbai, Əl-Mizan, h.q 1393, c.13, s.265-267; Məkarim Şirazi, Nümunə təfsiri, h.ş 1374, c.12, s.382
- ↑ Nümunə üçün baxın: Ğəmari Həsəni,Əhyaul-qubur min ədilləti cəvazi bənail-məsacid ələl-qubur, h.q 1429, s.21-22; Sübhani, Ayine Vəhhabiyyət, Came müdərrisin hozeye elmiyyeye Qum, s.45
- ↑ Sübhani, Əl-Vəhhabiyyət fil-mizan, h.ş 1385, s.33-37; Sübhani, Ayine Vəhhabiyyət, Came müdərrisin hozeye elmiyyeye Qum, s.43-44
- ↑ Nümunə üçün baxın: Hakim Nişaburi, Əl-Müstədrəku ələs-səhiheyn, h.q 1411, c.1, s.525; İbn Həcər Heytəmi, Əl-Fətaval-fiqhiyyətul-kübra, Əl-Məktəbətul-İslamiyyə, c.2, s.16; Tahiri Xürrəmabadi, Əl-Binau ələl-quburi şərun əm xurafətun ?, h.q 1430, s.61
- ↑ Hakim Nişaburi, Əl-Müstədrəku ələs-səhiheyn, h.q 1411, c.1, s.525
- ↑ Hakim Nişaburi, Əl-Müstədrəku ələs-səhiheyn, h.q 1411, c.1, s.525; Əmin, Kəşful-İrtiyab, h.q 1411, s.288
- ↑ Əllamə Məclisi, Biharul-ənvar, h.q 1403, c.100, s.280
- ↑ Əmin, Kəşful-İrtiyab, h.q 1411, s.286
- ↑ Nümunə üçün baxın: İbn Baz, Məcmu fətava, Darul-qasim lin-nəşr, c.13, s.237; Qəffari, Usulu məzhəbiş-şiətil-İmamiyyətil-isna əşəriyyə, (Ərz və nəqd), h.q 1414, c.2, s.481
- ↑ Nümunə üçün baxın: Müslim, Səhih-Müslim, h.q 1412, c.2, s.666-667; Buxari, Səhih-Buxari, h.q 1410, c.1, s.291
- ↑ Tahiri Xürrəmabadi, Əl-Binau ələl-quburi şərun əm xurafətun ?, h.q 1430, s.43-45; Bir qrup yazıçı, Əl-Musuətul-fiqhiyyətul-Kuveytiyyə, h.q 1427, c.32, s.250
- ↑ Təbatəbai Yəzdi, Əl-Ürvətul-vüsqa, h.q 1417, c.2, s.127-128; Tahiri Xürrəmabadi, Əl-Binau ələl-quburi şərun əm xurafətun ?, h.q 1430, s.43-45; Bir qrup yazıçı, Əl-Musuətul-fiqhiyyətul-Kuveytiyyə, h.q 1427, c.32, s.250
- ↑ Nümunə üçün baxın: İbn Həcər Heytəmi, Əl-Fətaval-fiqhiyyətul-kübra, Əl-Məktəbətul-İslamiyyə, c.2, s.17
- ↑ Cəbərti, Əcaibul-asar, Darul-cil, c.3, s.91
- ↑ Cəbərti, Əcaibul-asar, Darul-cil, c.3, s.91; Maciri, Əl-Bəqiu qissətit-tədmir, h.q 1411, s.113-139; Əmini, Bəqiul-ğərqəd, h.ş 1386, s.49
- ↑ Təmə, Turase Kərbəla, h.ş 1393, s.116
- ↑ Təmə, Səlman Hadi, Tarixu mərqədil-Hüseyn vəl-Abbas, h.q 1416, s.263
- ↑ Sihhəti Sərdivədi, Qozideye simaye Samirra, h.ş 1388, s.68; Xameyar, Təxribe ziyarətqahhaye İslami dər keşvərhaye ərəbi, h.ş 1393, s.29-30
Ədəbiyyat
- İbn Bəttutə, Məhəmməd ibn Abdullah, Tuhfətun-nuzzari fi ğəraibil-əmsar və əcaibil-əsfar: Rihlətu ibn Bəttutə, Daruş-şərqil-ərəbi, Məkanı məlum deyil, Tarixsiz
- İbn Cübeyr, Məhəmməd ibn Əhməd, Ər-Rihlət, Beyrut, Daru Beyrut lit-təbaəti vən-nəşr, Tarixsiz
- İbn Cəvzi, Əbdür-Rəhman ibn Əli, Əl-Muntəzəmu fi tarixil-uməmi vəl-muluk, Təhqiq: Məhəmməd Əbdül-Qadir Əta, Beyrut, Darul-kutubil-elmiyyə, h.q 1412
- İbn Baz, Əbdül-Əziz, Məcmu fətava, Darul-qasim lin-nəşr, Riyaz, Tarixsiz
- İbn Teymiyyə, Əhməd ibn Əbdül-Həlim, Minhacus-sünnət, Məkansız, Camətul-imam Məhəmməd ibn Səudil-İslamiyyə, h.q 1406
- İbn Teymiyyə, Əhməd ibn Əbdül-Həlim, Məcmuətur-Rəsail vəl-məsail, Li-Cənnətit-turasil-ərəbi, Təhqiq: Seyid Məhəmməd Rəşid Rza, Tarixsiz, Məkansız
- İbn Həcər Heytəmi,Əhməd ibn Məhəmməd, Əl-Fətaval-fiqhiyyətul-kübra, Əl-Məktəbətul-İslamiyyə, Ölkə məlum deyil, Tarixsiz
- İbn Qəyyim Cəvzi, Məhəmməd ibn Əbu Bəkir, Zadul-məad fi huda xeyril-ibad, Beyrut, Ər-Risalə müəssisəsi, h.q 1415
- Əmin, Seyid Möhsin, Kəşful-İrtiyab, Beyrut, Nəşriyyat yeri məlum deyil, h.q 1411
- Əmini, Məhəmməd Əmin, Bəqiul-ğərqəd, Tehran, Məşər, h.ş 1386
- Buxari, Məhəmməf ibn İsmail, Səhih-Buxari, Dəməşq, Daru təvqin-nəcat, h.q 1410
- Cəbərti, Əbdür-Rəhman, Əcaibul-asar, Beyrut, Darul-cil, Tarixsiz
- Bir qrup yazıçı, Əl-Musuətul-fiqhiyyətul-Kuveytiyyə, Vəzəratul-əvqafi vəş-şuunil-İslamiyyə, h.q 1427
- Hakim Nişaburi, Məhəmməd ibn Abdullah, Əl-Müstədrəku ələs-səhiheyn, Beyrut, Darul-kutubil-elmiyyə, 1-ci çap, h.q 1411
- Xameyar, Əhməd, Təxribe ziyarətqahhaye İslami dər keşvərhaye ərəbi, Qum, Darul-ilam li-mədrəsəti əhli-yar, h.ş 1393
- Rizvani, Əli-Əsğər, Vəhhabiyyət və məsəleye Qubur, Tehran, Məşər nəşri, h.ş 1390
- Sübhani, Cəfər, Əl-Vəhhabiyyət fil-mizan, Qum, İmam Sadiq (ə) müəssisəsi, h.ş 1385
- Səmhudi, Əli ibn Abdullah, Vəfaul-vəfa, Beyrut, Darul-kutubil-elmiyyə, h.q 1374
- Şərbini, Məhəmməd ibn Əhməd, Muğnil-muhtac, Beyrut, Darul-kutubil-elmiyyə, h.q 1421
- Sihhəti Sərdivədi, Məhəmməd, Qozideye simaye Samirra sinaye se Musa, Məşər, Tehran, h.ş 1388
- Tahiri Xürrəmabadi, Seyid Həsən, Əl-Binau ələl-quburi şərun əm xurafətun ?, Qum, Məcmə cəhani təqribe məzahibe İslami, h.q 1430
- Təbatəbai, Seyid Məhəmməd Hüseyn, Əl-Mizan fi təfsiril-Quran, Beyrut, Muəssisəstul-ələmi lil-mətbuat, h.q 1393
- Təbatəbai Yəzdi, Məhəmməd Kazim, Əl-Ürvətul-vüsqa, Qum, İslami nəşr müəssisəsi, h.q 1417
- Təbərsi, Fəzl ibn Həsən, Məcməul-bəyan, Beyrut, Muəssisəstul-ələmi lil-mətbuat, h.q 1415
- Təmə, Salman Hadi, Turase Kərbəla, Tehran, Məşər nəşri, h.ş 1393
- Təmə, Səlman Hadi, Tarixu mərqədil-Hüseyn vəl-Abbas, Beyrut, Muəssisəstul-ələmi lil-mətbuat, h.q 1416
- Amili, Cəfər Mürtəza, Əs-Səhihu min siyrətin-Nəbiyyil-əzəm, Qum, Muəssiseye elmi fərhəngi darul-hədis, h.q 1426
- Əllamə Məclisi, Məhəmməd Baqir, Biharul-ənvar, Beyrut, Əl-Vəfa müəssisəsi, h.q 1403
- Ğəmari Həsəni, Əhməd, Əhyaul-qubur min ədilləti cəvazi bənail-məsacid ələl-qubur, Qahirə, h.q 1429
- Qəffari, Nasir ibn Abdullah, Usulu məzhəbiş-şiətil-İmamiyyətil-isna əşəriyyə, (Ərz və nəqd), Məkanı məlum deyil, Nəşriyyat yeri məlum deyil, h.q 1414
- Maciri, Yusif, Əl-Bəqiu qissətit-tədmir, Beyrut, Muəssisətu Bəqi li-ihyait-turas, h.q 1411
- Müslim, Müslim ibn Həccac, Səhih-Müslim, Qahirə, Darul-hədis, h.q 1412
- Məkarim Şirazi, Nasir, Nümunə təfsiri, Tehran, Darul-kutubil-İslamiyyə, h.ş 1374
- Numeyri Bəsri, Ömər ibn Şəbbə, Tarixul-Mədinə, Məkanı məlum deyil, Darul-fikr nəşriyyatı, h.q 1410