Həzrət Abbas (ə)

wikishia saytından
Həzrət Abbas (ə)
Kərbəlada Həzrət Abbasın (ə) hərəmi
Kərbəlada Həzrət Abbasın (ə) hərəmi
AdAbbas
RoluKərbəla şəhidi və İmamzadə
KünyəƏbülfəzl, Əbül-Qasim
TəvəllüdüHicrətin 26-cı ili, 4 Şaban
Doğulduğu yerMədinə
VəfatıHicrətin 61-ci ili, 10 Məhərrəm
Dəfn edildiyi yerKərbəla
LəqəbləriQəməri Bəni Haşim, Səqqa
Atasıİmam Əli (ə)
AnasıÜmmül-Bənin
Həyat yoldaşlarıÜbeydullah ibn Abbasın qızı Lubabə
ÖvladlarıFəzl, Übeydullah
Ömür müddəti34 il


Abbas ibn Əli ibn Əbu Talib (Ərəbcə: العباس بن علي بن أبي طالب عليه السلام) (61-26 hicri qəməri), Əbulfəzl adıyla tanınan, imam Əlinin (ə) beşinci oğlu və Ümmül-Bəninin ilk övladıdır. Həyatının ən mühüm məqamlarından biri, Kərbəla hadisəsində olması və aşura günü şəhidlik zirvəsinə ucalmasıdır. Onun həyatı haqqında hicri tarixi ilə 61-ci il Məhərrəm ayına qədər lazımi qədər məlumat əldə yoxdur, yalnız bu həddə ki, Siffeyn müharibəsində iştirak etmişdir.

O, Kərbəla hadisəsində, imam Hüseyn (ə) qoşununun bayraqdarı və başçısı olmuş və Fərat çayından, imam Hüseynlə (ə) birlikdə olan insanlar üçün su gətirmişdir. Abbas qardaşları ilə birlikdə, Übeydullah ibn Ziyad tərəfindən olan iki əmannaməni rədd edərək, imam Hüseyn (ə) qoşununda döyüşərək şəhid olmuşdur. Bəzi “Məqtəl” kitablarına əsasən, O, iki əlini itirmiş və başına dəmir parçası ilə vurulma nəticisində şəhid edilmişdir. Bəziləri, imam Hüseynin (ə) onun (şəhid olduğu zaman) başı üstündə ağladığını yazır.

Bəzi mənbələrdə onun uca boy, xoş simalı olduğunu vəsf edirlər. Hədislərdə şiə imamları, həzrət Abbas (ə) üçün cənnətdə uca məqam sahibi olduğunu bildirmişlər. Ondan bir çox kəramətlər nəql olunmuşdur o cümlədən, insanların hacətlərinin rəva olmasıdır ki, şiə və müsəlman olub-olmamaqlarından asılı olmayaraq.

Şiələr həzrət Abbasın (ə) yüksək mənəvi məqam sahibi olduğuna inanırlar; onu Babəl-həvaic (hacətlər qapısı) adlandırır və ona təvəssül edirlər. Həzrət Abbasın (ə) hərəmi (ziyarətgahı) imam Hüseynin (ə) hərəmi yaxınlığında yerləşir və şiələrin ən mühüm ziyarət məkanlarından biri sayılır. Bundan əlavə, şiələr onu Kərbəla səqqası olaraq xatırlayır və tasua günü, Məhərrəm ayının doqquzuncu gününü həzrət Abbasa (ə) ixtisas verərək əzadarlıq edirlər. Bu gün İranda ümumi tətil olunur və həmçinin İranda həzrət Abbasın (ə) doğum gününü, “qazilər” günü adlandırmışlar. Bir çox məkanlar o cümlədən Səqqaxanə, Abbasiyə və Səqqanifar həzrət Abbasın (ə) adı ilə tikilmişdir.

Həzrət Abbas (ə) haqqında mənbələrin azlığı

Bəzi tədqiqatçılar bildirirlər, Abbas ibni Əlinin (ə) Kərbəla hadisəsindən əvvəlki həyatı haqqında kifayət qədər tarixi məlumat əldə yoxdur, bunun üçün də onun neçənci ildə dünyaya gəlməsi və həyatı ilə bağlı çoxlu ixtilaflar vardır.[1]Amerikalı İranşünas Çelkoviski, onun həyatını tarixin cəfəngiyatı və əfsanə bilir.[2] Abbas ibni Əli (ə) haqqında müstəqil şəkildə kitablar yazılmışdır, onlardan çoxu hicri-qəməri tarixi ilə 14 və 15-ci əsrlərə aiddir; o cümlədən: Əbdul Vahid Müzəffər, üç cildli “Bətəlul-Əlqəmi” toplusunun müəllifi (vəfat 1310, h.q); Məhəmməd İbrahim Kəlbasi Nəcəfi “Xəsaisul Əbbasiyyə” kitabının müəllifi, (vəfat 1362 h.q);[3] Məhəmməd Əli Ordubadi, “Həyatu Əbil Fəzlil Əbbas” kitabının müəllifi (vəfat 1380 h.q); Musəvi Muqərrəm, “Qəmər Bəni Haşim” adlı kitabın müəllifi, (vəfat 1391 h.q) və Rəbbani Xəlxali, “Çohreye derəxşane Qəməre bəni Haşim” kitabının müəllifi, (vəfat 1389 h.ş)

Ad və nəsəb

Həzrət Abbasın (ə) ana əcdadlarının cədvəli[4]

Abbas ibni Əli ibni Əbu Talib, məşhur Əbulfəzl künyəsi ilə tanınır, imam Əlinin (ə) beşinci oğlu və Əli ibni Əbu Talibin, Ümmül Bənin adıyla tanınan, Fatimə binti Hizam-la ailə hayatı qurduqdan sonra dünyaya gəlmişdir. Abbas Ümmül-Bəninin ilk övladıdır.[5]

Anası

Abbasın anası, Əqilin vasitəsilə ki, nəsəbşünas idi, imam Əliyə (ə) məsləhət görülmüşdür. İmam Əli (ə) Əqildən istəmişdi ki, onun üçün elə bir həyat yoldaşı seçsin ki, onun üçün şücaətli və dilavər övladlar dünyaya gətirsin.[6] Bəziləri nəql edirlər, Aşura gecəsi Zuheyr ibni Qəyn, Şimr tərəfindən olan əmannamə xəbərinin eşitdikdə Abbasa dedi: Ey Əmirəl-mömininin oğlu, atan evlənmək istəyəndə, əmin Əqilə dedi onun üçün dilavərlər nəslindən bir qadın seçsin ki, onun üçün dilavər və şücaətli övlad dünyaya gətirsin, elə bir övlad ki, Kərbəlada Hüseynə (ə) yavər olsun.[7] Ordubadi təkid edir, Zuheyrlə Abbas (ə) arasında olan söhbəti “Əsraruş-şəhadət” kitabından başqa heç bir kitabda görməmişdir.[8]

Künyələri

  • Əbulfəzl: Abbasın ən məşhur künyəsidir.[9] Bəziləri qeyd edirlər, Bəni Haşim tayfasında hər kimin adı Abbas olsaydı, Əbulfəzl deyilərdi, Abbasa uşaqlıq dövrlərindən də Əbulfəzl deyilərdi.[10] Seyyid Əbdulrəzzaq Musəvi Muqərrəm “Əl-Cəridə fi usuli ənsabil Ələviyyin” kitabından nəql edir ki, Abbasın Fəzl adında övladı var idi, bunun üçün də ona Əbulfəzl deyirdilər.[11]
  • Əbulqasim: Abbasın Qasim adında övladı olduğu üçün, ona Əbulqasim də deyilirdi. Bu künyə Ərbəin ziyarətnaməsində də gəlmişdir. [12]
  • Əbulqirbə: Bəziləri düşünürlər ki, bu künyə, bunun üçün ona verilmişdir ki, Kərbəla hadisəsində bir neçə müşk su xeymələrə aparmışdır. Bu künyə bir neçə mənbədə qeyd olunmuşdur.[13] Qirbə, “su müşkü” mənasını daşıyır.[14]
  • Əbulfərcə: Bu künyənin dəlili budur ki, həzrət Abbas, ona təvəssül edənlərin hacətlərini rəva edər.[15] “Fərcə” çətinliklərdən qurtaran və kədəri aradan qaldıran deməkdir.[16]

Ləqəbləri

Şəhidlərin ziyarəti
السَّلَامُ عَلَی الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ، الْمِوَاسِی أَخَاهُ بِنَفْسِهِ، الْآخِذِ لِغَدِهِ مِنْ أَمْسِهِ، الْفَادِی لَهُ الْوَاقِی، السَّاعِی إِلَیهِ بِمَائِهِ الْمَقْطُوعَهِ یدَاهُ

Salam olsun Abbas ibn Əliyə ki, öz canı ilə qardaşına kömək etdi, onun üçün canından keçdi, sabahkı qiyamət günü üçün dünyasından istifadə etdi, qardaşı üçün özünü fəda etdi, onun üçün fədakar mühafizəçi və əsgər oldu. Baxmayaraq ki, özü də susuz idi, əlindəki suyu Hüseynə gətirmək istəsə də, hər iki əli kəsilmişdi. Seyyid ibn Tavus, İqbalul-əmal, c.2, səh 574

Abbas üçün çoxlu ləqəblər qeyd olunmuşdur, onlardan bəziləri qədimi, digərləri isə müasirdir ki, insanlar bəzi sifətlərinə və fəzilətlərinə görə, ona nisbət vermişlər.[17] Onun bəzi ləqəbləri ibarətdirlər:

  • Qəməri bəni Haşim:[18]
  • Babəl-həvaic:[19] Bağdadinin dediyinə əsasən, bu ləqəb bütün şiələr arasında, xüsusilə də İraq şiələri arasında məşhurdur.[20] İnsanların əksəriyyətinin etiqadı budur ki, həzrət Abbasa (ə) təvəssül olunduqda, Allah onların istək və hacətlərini verir.[21]
  • Səqqa: Bəzilərinin fikrincə, bu ləqəb tarixçilər və nəsəbşünaslar arasında məşhurdur.[22] Abbas, Kərbəlada hərəm əhli üçün üç dəfə su gətirmişdir.[23] Həzrət Abbasın (ə) rəcəzlərində bu ləqəbə işarə olunmuşdur, misal üçün “ənəl Əbbas uğdu bil-səqqa” Mən Abbasam, gecəni səqqa adıyla səhər edərəm.[24]
  • Əl-şəhid:[25]
  • Ələmdar və bayraqdar:[26]
  • Babul Hüseyn: Bəziləri mükaşifəyə əsaslanaraq, “Seyyid Əli Qazi Təbatəbai” şiə arifi və bu xəbərin mənşəyidir ki, “həzrət Əbulfəzlil Abbas (ə) övliyaların Kəbəsidir” bu ləqəbi həzrət Abbasa vermişlər.[27]

Bioqrafiyası

Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, həzrət Abbasın (ə) həyatı haqqında Kərbəla hadisəsinə kimi lazımi qədər məlumat əldə yoxdur.[28] Yalnız bu hadisə onun həyatından nəql olunur ki, Siffeyn müharibəsində iştirak etmiş və bir məqam da imam Həsənin (ə) dəfni zamanından qeyd olunmuşdur.[29] Digər bütün mətləblər Kərbəla hadisəsi ilə bağlıdır.[30]

Doğum tarixi

Doğum tarixi haqda ixtilaf vardır.[31] Bu ixtilafların mənşəyi ehtimal verilir, həzrət Abbasın atası, imam Əli (ə) şəhid edildiyi zaman, onun neçə yaşında olduğundan qaynaqlanır, bəziləri onun 16-18 yaş arası olduğunu bildirirlər.[32] Bəziləri isə onun 14 yaş və təklif yaşından az olduğunu bildirirlər.[33]

Məşhur nəzəriyyə budur ki, Abbas hicrətin 26-cı ilində, Mədinədə dünyaya gəlmişdir.[34] Ordubadinin dediyinə əsasən, qədim mənbələrdən də onun hansı gün və hansı ayda dünyaya gəldiyi haqda heç bir məlumat əldə etmək olur. Yalnız “Ənisuş-şiə” adlı kitabda ki, hicri-qəməri ili 13-cü əsrdə yazılmış bu kitab, onun doğum gününü Şaban ayının 4-ü qeyd edir.[35] “Xəsaisul Əbbasiyyə” kitabının müəllifi, heç bir mənbə qeyd etmədən yazır, dünyaya göz açdığında, imam Əli (ə) onu qucağına alıb Abbas adlandırdı və qulaqlarına azan-iqaməni oxudu, sonra isə qollarını öpüb ağladı, Ümmül-Bəninin cavabında ki, dəlilini soruşdu, dedi: Abbasın iki qolu, Hüseyn yolunda bədənindən ayrılacaq və Allah onun bu iki qolu qarşılığında axirətdə ona iki qanad əta edəcək.[36] Digər kitablar da bu mənbəyə əsaslanaraq, Abbasın iki qolunun düşməsi üçün imamın ağladığını nəql edirlər.[37]

Həyat yoldaşı və övladları

Həzrət Abbasın (ə) övladlarının adları cədvəl şəklində[38]

Abbas, Abbas ibni Əbdulmütəllibin nəvəsi Ləbabəylə, hicri qəməri tarixi ilə 40-45-ci illər arasında ailə həyatı qurmuşdur.[39] Bəzi mənbələrdə, Ləbabənin atasının adı Ubeydullah ibni Abbas[40] qeyd olunmuşdur digər mənbələrdə isə Abdullah ibni Abbas[41] olaraq bildirilir. İbni Həbib Bağdadi, üçüncü əsr tarixçisi, Abbasın həyat yoldaşı Ləbabəni, Übeydullahın qızı bilir və Abdullahın qızı Ləbabəni isə Əli ibni Abdullahın həyat yoldaşı olaraq qeyd edir.[42] Ləbabə, Abbas üçün, Əbulfəzl və Ubeydullah adlarında iki oğul dünyaya gətirmişdir.[43] Onun şəhadətindən sonra isə Vəlid ibni Ütbə sonra isə Zeyd ibni Həsən ilə ailə həyatı qurmuşdur.[44]

Abbasın oğlu Ubeydullah, imam Səccadın qızı ilə evlənmişdir.[45] Bəzi tarixçilər, həzrət Abbasın digər övladlarının o cümlədən Həsən, Qasım, Məhəmməd və bir qızı olduğunu bildirirlər. Yazırlar, Qasım və Məhəmməd Aşura günü atalarından sonra şəhid edilmişdir.[46]
Deyilənlərə görə həzrət Abbasın nəsli, onun oğlu Abdullah və Abdullahın oğlu Həsən vasitəsilə davam tapmışdır. Həzrət Abbasın övladları, Ələvi tayfasının ən məşhur nəsli sayılmış və onlardan böyük bir hissəsi alim, şair, qazi və hakim olmuşlar.[47] Həzrət Abbasın nəslinin əhatəsi şimali Afrikadan İrana kimi tutmuşdur.[48] Bəziləri Abbasın nəslinin bu qədər geniş yayılmasının səbəbini, zalım hakimiyyətlərin üzündən, Abbasın övladlarının hicrət etməsində bilirlər.[49]

Siffeyn müharibəsi

Abbasın Siffeyn müharibəsində hazır olması, son dövrlərdə yazılmış kitablarda nəql olunur. O, bu döyüşdə, Malik Əştərin rəhbərliyi altında Siffeyn döyüşündə, Fərata doğru hucum edib həzrət Əlinin (ə) qoşununa su gətirən şəxslər sırasında olmuşdur.[50] Bu son dövrlərdə təlif olunan kitablarda, Şam əhli olan ibni Şəsanın və onun yeddi oğlunun, Abbas tərəfindən öldürülməsi də Siffeyn müharibəsində baş verən hadisələr sırasında özünə yer almışdır.[51] Bəzi yazıçıların fikrincə, Şam camaatı ibni Şəsanın gücünü min atlı qoşun qarşısında görürdülər.[52] Bəziləri isə Abbasın Siffeyn döyüşündə olmasında şübhə edir və tarixlə uyğun olmadığını bildirirlər.[53]
Ordubadinin öz kitabında dediklərinə əsasən, imam Əlinin (ə) Abbasa vəsiyyəti və ona imam Hüseyn (ə) haqqında dediyi tövsiyələr, baxmayaraq ki, məşhurdur, amma sənədi yoxdur.[54]

Kərbəla hadisəsində

Əsl məqalə: Kərbəla hadisəsi

Abbas ibni Əlinin Kərbəla hadisəsində olması, onun hayatının ən önəmli məqamlarından biri sayılır və onun Kərbəla hadisəsində olan bu rolu Şiə üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Abbası, imam Hüseyn (ə) qiyamının ən mühüm şəxsiyyətlərindən bilirlər.[55] Bütün bunlara baxmayaraq, xüsusi şəkildə həzrət Abbas haqqında yazılmış bir çox kitablarda, tarixi və yaxud rəvayi xəbərlərdə, imam Hüseynin (ə) hicri qəməri tarixi ilə 61-ci ilin Məhərrəm ayından öncə, Mədinədən Məkkəyə sonra isə Məkkədən Küfəyə qədər hərəkəti zamanında, Abbas haqqında heç bir məlumat yoxdur.[56]

Məkkədə xütbəsi (çıxışı)

“Xətibi Kəbə” kitabının müəllifi, bir xütbəni həzrət Abbasa nisbət vermiş[57] və onun sənədini “Mənaqibi sadətəl kiram” kitabına istinad edərək təkid edir ki, bu kitabı görməmişdir.[58] Bu xəbərə əsasən həzrət Abbas Zil-hiccə ayının səkkizinci günü, Kəbə evinin üstündə xütbə etmiş və bu söhbətində imam Hüseynin (ə) məqamına işarə edərək, Yezidi şərab içən şəxs olaraq tanıtdırmış və insanları onunla beyət etməsinə görə tənqid etmişdir. O, bu çıxışı əsnasında bildirir, nə qədər ki, o həyatdadır, icazə verməyəcək bir kimsə imam Hüseyni (ə) şəhid etsin, imamın şəhadəti yalnız Abbası öldürdükdən sonra hayata keçə bilər.[59] Cuya Cahanbəxş, məqalələrindən birində, bu xütbəni ədəbi baxımdan intiqad edərək, onun müəllifinin və kitabın tanınmayan bir şəxs tərəfindən yazıldığını bildirərək, onu rədd edib təkid edir ki, bu macəra digər mənbələrdə də gəlməmişdir.[60]

Aşura gününün ələmdarı (bayraqdarı)

Həzrət Abbas (ə) Aşura günü, imam Hüseyn (ə) qoşununun ələmdarı idi. İmam (ə) Aşuranın sübh vaxtında bu məqamı ona həvalə etdi.[61] Bəzi məlumatlara əsasən, imam, Abbası meydana göndərmək üçün çağırdığında, onun ələmdar olduğunu ona xatırladır.[62]

Səqqalıq və su gətirməsi

Tarixi mənbələrə əsasən, o vaxt ki, düşmən suyu imam Hüseyn (ə) karvanının üzünə bağladı və susuzluq imamın əshab və ailəsini əldən saldı, imam, Abbası otuz atlı və iyirmi piyadə döyüşçü ilə, iyirmi su müşkiylə Fərat çayından su gətirməyə göndərdi. Onlar gecənin qaranlığından istifadə edərək Fərat çayına yaxınlaşdılar, lakin Ömər ibni Həccac və onun adamları, onların su götürmələrinə mane olmaq istəsələr də Abbas (ə) və onunla birlikdə olanlar, onları uzaqlaşdıraraq, özlərini Fərat çayına çatdırıb müşklərini su ilə doldurdular. Fərat çayından qayıtdıqları zaman, Ömər ibni Həccac və qoşunu, onlara hücum etdilər. Abbas (ə) və digər atlı əsgərlər onların qarşısını aldılar, piyada dəstə isə suyu xeymələrə çatdırdı.[63]

Əmannamənələri qəbul etməməsi

İmam Hüseynin (ə) karvanı kərbəlada olduğu müddətdə, düşmən Abbas və qardaşları üçün iki əmannamə gətirdi.

Abdullah ibni əbu Məhəli-nin əmannaməsi

Şimr ibni Zil-Cövşən, imam Hüseynlə (ə) döyüş və ya onun təslim olması naməsini ibni Ziyaddan alıb qəsrdən çıxarkən, Ümmül-Bəninin qardaşı oğlu və Şimrin köməkçilərindən olan Əbdullah ibni Əbi Məhəl, öz bibisi uşaqları, Abbas və onun qardaşları üçün Ubeydullah ibni Ziyaddan əmannamə alıb öz xadimi vasitəsilə imam Hüseyn (ə) xeyməgahına, Ümmül-Bənin övladlarına göndərdi. Onun elçisi Abbas və onun qardaşlarının hüzuruna çatdıqda dedi: Bu əmannaməni dayınız sizin üçün göndərib. Onlar cavabında dedilər: Dayımıza salamımızı çatdır və ona de bizim onun əmannaməsinə ehtiyacımız yoxdur, amma Allah bizim üçün ibni Süməyyənin əmannaməsindən daha üstündür.[64]

Şimr zil-Cövşənin əmannaməsi

Məhərrəm ayının doqquzuncu gecəsi, Şimr, Hüseynin (ə) əshabının qarşısında durub dedi: Bacım oğlanları haradadır?! Abbas, Cəfər və Osman xeymədən çıxaraq dedilər: Nə istəyirsən?! Şimr dedi: Siz amandasız. Onlar dedilər: Sən əgər bizim dayımızsansa Allah sənə və sənin əmannamənə lənət etsin, sən peyğəmbər balasını yaddan çıxarıb yalnız bizim üçün əmannamə gətirmisən![65]

İbni Əsəm (vəfat 316 h.q) bir xəbərdə bu cür nəql edir: Şimr, Ümmül-Bənin övladlarını səslədikdə, Hüseyn (ə) qardaşlarına dedi: Ona cavab verin baxmayaraq ki, fasiqdir, amma o sizin dayınız sayılır. Həzrət Abbas (ə) və qardaşları Şimrə dedilər: Nə istəyirsən? Şimr dedi: Ey bacım uşaqları! Siz amandasız. Özünüzü Hüseynlə ölümə aparmayın və əmirəl-möminin Yezidə itaət edin. Bu zaman Abbas ibni Əli dedi: Ölüm olsun sənə ey Şimr! Alah sənə də əmannamənə də lənət etsin; ey Allahın düşməni! Bizə deyirsən qardaşımızdan əl çəkib düşmənə itaət edək?![66]

İbni Kəsirin (vəfat 774 h.q) verdiyi digər bir xəbər, qədim mənbələrin əksi olaraq bu cür nəql olunur: Hüseynin (ə) qardaşları, Şimrə dedilər: Sən əgər bizə və qardaşımız Hüseynə (ə) aman versən, biz də sənin əmannaməni qəbul edərik, əks təqdirdə sənin əmannamənə ehtiyacımız yoxdur.[67] Amma qeyd etmək lazımdır ki, ibni Kəsirin və ibni Əsəmin xəbərləri, tarixi baxımdan son zamanlara təsadüf etdiyindən və məzmun cəhətindən, etimad ediləcək həddə deyil, o cür ki, qədim mənbələrdə gələn xəbərlərin də əksinədir.[68]

Abbasın qardaşlarının şəhadəti

Bəzi tarixi məlumatlara əsasən, imam Əlinin (ə) Ümmül-Bəninlə ailə hayatı qurduqdan sonra, Abbas, Cəfər, Abdullah və Osman adlarında dörd oğulları olmuşdur.[69] Aşura günü, Abbas öz qardaşlarını mübarizə etməyə təşviq etmişdir. Bu xəbər, tarixi mənbələrdə iki cür öz əksini tapır.

Gedin ki, mən irs aparım

Bir xəbərə əsasən ki, (Əbu Hənifə 157 h.q); (Təbəri 310 h.q); (İbni Əsir 630 h.q) nəql edirlər: Həzrət Abbas, Aşura gününün əsr vaxtında, anadan bir olan qardaşları Abdullah, Cəfər və Osmana dedi: Ey anam balaları, gedin meydana ki, mən sizdən irs aparım, çünki sizin övladınız yoxdur, odur ki, onlar da bunu edib, şəhid oldular.[70] Amma bu xəbər, bəzilərinin fikrincə yalnışdır, çünki o şəraitdə Abbas (ə) da bilirdi öldürüləcək və irs istəmək mənasız idi.[71] Bundan əlavə, bu xəbər irs qanunu ilə də müxalifdir, çünki Ümmül-Bəni hayatda olduğu üçün və Abbasın qardaşlarının heç birinin ailə-uşağı olmadığı halda, irs həzrət Abbasa deyil, bəlkə Ümmül-Bənin özü övladlarının varisi olacaqdır.[72]

Sizin mübarizənizin şahidi olum

Digər tarixi bir xəbərdə, Şeyx Mofid (413 h.q); Təbərsi (548 h.q); İbni Nəma (645 h.q); İbni Hatəm (664 h.q) nəql edirlər: O zaman ki, Abbas ibni Əli (ə) gördü ki, onun ətrafında olanlardan çoxları şəhid oldu, qardaşları Abdullah, Cəfər və Osmana dedi: Ey anam övladları! Meydana gedin sizin mübarizənizin şahidi olum (Allah yolunda necə şəhid olursunuz); mən sizi Allah və onun rəsuluna nəsihət etdim və sizin övladınız yoxdur.[73] Mümkündür həzrət Abbas (ə) qardaşlarını döyüş meydanına özündən əvvəl göndərməsinin səbəbi bu olsun ki, onları cihada hazırlamasının və o cümlədən qardaşlarının şəhadətinə səbr etməsinin də savabına nail olsun.[74]

Aşura günündə rəcəzləri

Kərbəla hadisəsində, həzrət Abbasdan (ə) müxtəlif rəcəzlər nəql olunmuşdur;[75] o cümlədən:

أقسَمتُ بِالله الأَعَزِّ الأَعظَم *** وَ بِالحَجونِ صادِقاً وَ زَمزَم
وَ بِالحَطيمِ وَالفَنَا المُحَرَّمِ *** لَيُخضَبَنَّ اليَومَ جِسمي بِدَمي
دونَ الحُسَينِ ذِي الفَخارِ الأَقدَمِ *** إمامُ أهلِ الفَضلِ وَالتَّكَرُّم [76]

‏ And olsun o əziz və və uca olan Allaha və sadiqanə and olsun Hucuna və Zəmzəmə. And olsun Allahın evinə və məscidul həramın ehtiramına, bu gün iftixar və fəsilət sahibi və kəramət-məqam sahiblərinin rəhbəri olan Hüseynin (ə) ayaqları altında peykərim qanıma boyanacaq.

لا أرهَب الموتَ إذ الموتُ زقا *** حتى أُوارى في المصاليت لقا
نفسي لنفس المصطفى الطُّهر وَقا *** اني أنا العباس أغدو بالسِّقا
و لا أخاف الشر يوم المُلتقى *** و لا أخاف الشر يوم الملتقى [77]

Ölümün məni səsləyəcəyi andan qorxmuram, elə ki, təcrübə toplamış kişilərlə bir, torpaq üstümü örtsə. Canım seçilmiş pak Hüseynə (ə) fəda və sipərdir, mən Abbasam müşk ilə gecəni səhər edərəm, döyüş günündə düşmən şərrindən heç qorxum yoxumdur mənim.


مرگ اگر مرد است گو نزد من آی *** تا در آغوشش بگیرم تنگ تنگ
من از آن عمری ستانم جاودان *** او زمن دلقی ستاند رنگ رنگ [78]

Ölüm əgər mərddirsə de gəlsin sorağıma, onu sıx-sıx qucaqlayıb bağrıma basım, mən Ondan cavidan ömür istərəm, O mənim dəyərsiz cismimi (qiymətsiz vücudumdan) rəngarəng (bəzəkli gəlin) yaradar.

وَاللهِ إن قَطَعتُمُ يَميني *** إنّي اُحامي أبَداً عَن ديني
وعَن إمامٍ صادِقِ اليَقينِ *** نَجلِ النَّبِيِّ الطّاهِرِ الأَمين [79]

And olsun Allaha! Baxmayaraq ki, sağ qolumu vurub saldınız, amma mən həmişə öz dinimdən və peyğəmbərin pak və əmin balası, yəqinində sadiq olan imamdan himayət edəcəm.

Şəhadəti

Seyyid Mürtəza Avini:

Abbas ibn Əlinin əlləri kəsilmişdi ki, o lənətlənmiş şəxs gürzünü onun başına vura bildi. Amma zahiri əllər kəsilmədikcə, cənnət qanadları uzanmaz. Dünyanın səması cənnətdirsə, Abbas ibn Əlinin quşu olduğu behiştin səması hardadır bəs?

Məhəmməd Hüseyn Müzəffərin yazdığına əsasən, əksər tarixçilərin nəzəri budur, həzrət Abbas (ə) Məhərrəm ayının 10-cu günü şəhid olmuşdur. Müzəffər iki digər nəzəriyyəyə də işarə edir ki, Məhərrəm ayının yeddinci və ya doqquzuncu günü şəhid olduğu bildirir, lakin onları zəif və yaxud nadir nəzəriyyə sayır.[80]

Həzrət Abbasın (ə), Aşura günü döyüşləri və necə şəhid olması haqqında müxtəlif rəvayətlər nəql olunmuşdur.[81] Bəzi mənbələrin yazdığına əsasən, Bəni Haşim və imam Hüseynin (ə) səhabələrinin ən sonuncusu şəhid olana qədər Abbas (ə) meydana getməmişdir.[82]

Şeyx Mofidin fikrincə, İmam Hüseyn (ə) və Abbas birlikdə döyüş meydanına getdilər, amma Ömər ibni Sədin qoşunu onlarin ikisinin arasında fasilə saldı. İmam Hüseyn (ə) yaralanaraq xeyməyə qayıtdı, Abbas isə tək başına ağır yaralanıb döyüş gücünü itirənədək döyüşdü. Bu zaman Zeyd ibni Vərqa Hənəfi və Hükəym ibni Tufeyl Sinbisi onu şəhid etdilər.[83] Şeyx Mofid bu hadisənin digər təfərrüatlarına işarə etməmişdir. Məqtəli Əbi Müxənnəfdə də həzrət Abbasın şəhadətinin təfərrüatlarına işarə olunmamışdır.[84] Məşhur olmayan Nahiyə ziyarətnaməsində, Yezid ibni Vəqqad və Həkim ibni Tufəyl Əl-Tai, həzrət Abbası qatilləri olaraq bildirilmişdir.[85]

Digər mənbələrə əsasən, bütün Bəni Haşim ailəsi və səhabələr şəhid olduqdan sonra, Abbas xeymələrə su gətirməyə səy göstərmişdir. O, Fərat çayına tərəf hücum edərək, mühafizəçilər arasından özünü Fərat çayına çatdırdı. Qayıtdığı zaman, düşmən ona həmlə etdi. O, xurma bağlarında düşmənlə döyüşüb xeymələrə doğru hərəkət edirdi, bu zaman Zeyd ibni Vərqa Cəhəni bir xurma ağacı arxasından çıxaraq, onun sağ qoluna zərbə endirdi. Abbas qılıncını sol əlinə alıb düşmənlə döyüşə davam etdi. Digər bir ağac arxasında özünü gizlədən Həkim ibni Tufeyl Tai, onun sol qoluna zərbə vurdu sonra isə dəmir parçası ilə həzrətin başına zərbə endirib, onu şəhid etdilər.[86]

Xarəzminin yazdığı xəbərə əsasən, Abbas şəhid olduğu zaman, imam Hüseyn (ə) özünü qardaşının cansız bədəninə çatdırıb şiddətlə ağlayaraq dedi: “اَلآنَ اِنکَسَرَ ظَهری وَ قَلَّت حیلَتی” İndi belim qırıldı, ümüdüm kəsildi.[87] Bunun üçün də Xarəzmi, Abbası döyüş meydanına gedən sonuncu şəxs bilmir.[88]

İmam Hüseynə (ə) xatir su içmir

Fəxruddin Tureyhi, (h.q 11-ci əsrin alimi) “Əl-Muntəxəb” kitabında yazır; Abbas, Fərat çayına çatdıqda, ovcunu su ilə doldurdu ki, içsin, amma onu üzünə yaxınlaşdırdıqda, Hüseynin (ə) susuzluğunu xatırladı, odur ki, suyu içmədi və müşkü suyla doldurub, susuz halda Fərat çayından ayrıldı.[89] Əllamə Məclisi də bu mətləbi, mənbəsini zikr etmədən Biharul-Ənvarda qeyd etmişdir.[90] Əhli-beyt şairi və mərsiyəxanı, Həbibullah Çayçiyan bu haqda belə yazır:

کربلا کعبه‌ی عشق است و من اندر احرام *** شد در این قبله‌ی عشاق دو تا تقصیرم
دست من خورد به آبی که نصیب تو نشد *** چشم من داد از آن آبِ روان تصویرم
[91]باید این دیده و این دست دهم قربانی *** تا که تکمیل شود حجّ من و تقدیرم

Kərbəla eşq Kəbəsidir, mən də ehram halında, oldu bu aşiqlər qibləsində iki təqsirim. Əlim dəyən su, sənə nəsib olmadı, gözüm verdi o axar sudan təsvirimi. Bu göz və əlimi gərək qurban verim ki, mənim həccimlə təqdirim kamil olsun.

Ordubadi, bir neçə şer və Nahiyeye müqəddəsə ziyarətnaməsindən bir hissəsini təhlil edərək, çalışır isbat etsin ki, bu hadisə baş vermişdir.[92] Cuya Cəhanbəxş, “mirasşünas”, qeydlərindən birində, bu hadisənin qədim mənbələrdə olmadığına təkid edir. Ehtimal verir, bu dastanın mənşəyi qədim rozəxanlardan olan “Məqatilul Talibin” olsun. Onda deyilir, Abbas bütün susuzluğuyla, suyu Hüseynə (ə) fəda etdi.[93]

Xüsusiyyətlər və Fəzilətlər

Bəziləri, həzrət Abbasın (ə) ən önəmli xüsusiyyət və fəzilətlərindən birini, imam Əli (ə), imam Həsən (ə) və imam Hüseynlə (ə) birlikdə olduğunu bilirlər.[94] Əbdulrəzzaq Müqərrəm “Əl-Əbbas” kitabında, “Əsrarul-şəhadət” kitabından bir cümləni, məsum imamlardan hədis ünvanıyla nəql edir ki, Abbas elm sahibi olmuşdur.[95] Cəfər ona şərh olaraq yazır “O, elm, təqva, itaət və ibadət cəhətdən, əhli-beytin böyük şəxsiyyətlərindən idi”.[96] Bəziləri düşünürlər, baxmayaraq ki, Abbas məsumlar məqamında deyildi, amma onlara ən yaxın insanlardan sayılırdı.[97] Həzrət Abbas (ə) beş məsum imamı görmüşdür; imam Əli (ə), imam Həsən (ə), imam Hüseyn (ə), imam Səccad (ə) və imam Baqiri (ə) və Kərbəla hadisəsində də olmuşdur.[98] Şəmsi ililə ondördüncü əsrdə yaşamış dini şerlər oxuyan, Seyyid Məhəmmədəli Riyazi, məruf şerlərindən birində bu fəzilətinə işarə etmişdir.

Müasir qələm sahibləri yazırlar ki, özünü iki böyük qardaşları, yəni imam Həsən və imam Hüseynlə bir məqamda görməz və həmişə onları öz imamı bilərdi, odur ki, özünü onların qarşısında təvazökar və onları özünə rəhbər bilərdi,[99] onları hər zaman “yəbnə Rəsuləllah” və yaxud “ya seyyidi” kimi xitab edərək səsləyərdi.[100]

Kəlbasi “Xəsaisul Əbbasiyyə” kitabında yazır, həzrət Abbasın gözəl siması olduğu üçün onu Qəməri bəni Haşim adlandırırdılar.[101] Həzrət Abbasın qatilindən nəql olunur ki, deyir: Kərbəlada gözəl-göyçək bir cavanı öldürdüm, gözlərinin arasında (alnında) səcdə yerinin nişanəsi var idi.[102] Bəzi məlumatlara əsasən o, Bəni Haşim tayfasının tanınmış simalarından sayılırdı, güclü bədən, uzun boylu idi, bir həddə ki, ata minsəydi ayaqları yerlə gedərdi.[103]

Həzrət Abbasın (ə) digər fəzilətlərindən biri budur ki, Kəlbasi iddia edir dost və düşmən onu tərif etmiş və elə bir şəxs olmamışdır ki, onu inkar etsin, o da onun şücaəti idi.[104] Bəziləri, onun digər fəzilətlərindən kərəm və səxavət əhli olduğunu sayırlar, o cür ki, camaat arasında onun bu xüsusiyyəti, misala çevrilmişdir.[105]

Abbasın Cənnətdəki məqamı və şəhidlərin ona qibtəsi

Abbası, Aşura günündə imam Hüseynin (ə) ən böyük və mühüm səhabələrindən bilirlər.[106] O, Kərbəla vaqiəsində, imam Hüseynin (ə) ələmdarı idi.[107] İmam Hüseyn (ə), Abbas haqqında “canım sənə fəda olsun qardaş” cümləsini işlətmişdir,[108] o cümlədən Abbasın cansız bədəni üzərində ağlamışdır.[109] Bəziləri, bu sözləri və hərəkətləri, Abbasın üçüncü imam yanında xüsusi mövqeyinin olmasına nişanə olaraq, qeyd edirlər.[110]
Hədislərdə, Abbasın (ə) behiştdə bu cür məqama sahib olmasına təkid olunmuşdur; bir rəvayətə əsasən, imam Səccad (ə) buyurur: Allah əmim Abbasa rəhmət etsin ki, özünü, qardaşı imam Hüseynə (ə) fəda etdi və bu yolda iki qolunu itirdi, odur ki, Allah bunun bu kəsilmiş qollarının əvəzinə ona axirətdə iki qanad verəcək, bu iki qanadıyla behiştdə mələklərlə birlikdə uçacaq o cür ki, Cəfər ibni əbu Talibə də iki qanad əta olunmuşdur.[111] İmam sonra əlavə edir, əmim Allah yanınında yüksək məqama sahibdir, qiyamət günü bütün şəhidlər ona qibtə edəcəklər.[112] Əbu Nəsr Buxari, imam Sadiqdən (ə) rəvayət nəql edir ki, o rəvayətdə Abbası (ə) “Nafizul-bəsirət” bəsirət sahibi kimi vəsf edir və onun möhkəm iman sahibi olduğunu bildirir, odur ki, imam Hüseynin (ə) yanında cihad edib şəhadət məqamına yüksəlmişdir.[113] Bu rəvayət digər mənbələrdə də nəql olunmuşdur.[114]

Seyyid Əbdulrəzzaq Muqərrəm, “Məqtəlul Hüseyn” kitabında deyir: İmam Səccad (ə) Aşura hadisəsindən sonra, bütün Kərbəla şəhidlərini dəfn etmək üçün, Bəni Əsəd qəbiləsindən kömək istədi, amma imam Hüseyn (ə) və Abbası (ə) dəfn etmək üçün onlardan kömək istəmədi. Dedi: Bunları dəfn etmək üçün başqaları mənə kömək edirlər, sizin köməyinizə ehtiyac yoxdur.[115]

Ziyarətnamələr

“Pejuheş dər sire və simaye Əbbas ibni Əli” kitabının məlumatına əsasən, müxtəlif kitablarda, həzrət Abbas (ə) haqqında onbir ziyarətnamə nəql olunmuşdur[116] ki, onlardan bəziləri, digər ziyarətnamələrin xülasəsi olaraq bildirilir.[117] Qeyd olunan onbir ziyarətnamədən, üçü imam Sadiqdən (ə) nəql olunmuş[118] və bəzilərinin isə məsum imamlardan nəql olunması barəsində şübhələr vardır.[119]

Bu ziyarətnamələrdə, həzrət Abbası (ə) təmcid edən ibarətlər zikr olunmuşdur, misal üçün “Əbdi Saleh” o cümlədən bir şəxs ki, peyğəmbərin canişini qarşısında təslim olub onu təsdiq edərək ona vəfadar olmuşdur, Allah, peyğəmbər və imamlar qarşısında itaətkar olmuşdur. O bir şəxsdir ki, Bədr döyüşündə olanlar və mücahidlər kimi, Allah yolunda hərəkət etmişdir.[120] Bəziləri isə həzrət Abbas haqqında olan “Nahiyeye müqəddəsə” ziyarətnaməsinin müəyyən məqamlarını sitat gətirərək, onun imam Zamanın (ə) dilində uca məqam sahibi olduğunu bildirirlər.[121]

Həzrət Abbasın kəramətləri

Həzrət Abbasın kəramətləri, Şiə arasında məşhurdur, həzrət Abbasın vasitəsilə xəstələrin şifa tapması və digər çətinliklərin həll olması dastanları insanlar arasın geniş şəkildə yayılmışdır. “Dər kənare Əlqəme kəramatul Əbbasiyə” kitabında, bu cür dastanlardan 72 dastan toplamışdır.[122] Rəbbani Xəlxali də “Çöhreye derəxşan Qəməri bəni Haşim” kitabında həzrət Abbasdan təqribən səkkizyüz kəramət toplamış və hər bir cilddə 250 dastan nəql etmişdir. Baxmayaraq ki, bəzi dastanlar təkrar gətirilmişdir. Bu mənbələrə əsasən, həzrət Abbasın (ə) kəramətləri təkcə şiələrə aid olmamışdır bəlkə digər əqidə və dinlərdə olan insanlar, o cümlədən sünni məzhəbi, məsihilər, Kuleymilər və Zərtuştlar haqqında olmasını da nəql etmişlər.[123]

Abbas (ə) şiə mədəniyyətində

Məşhurdur ki, şiələrin həzrət Abbasla (ə) mehribancasına rabitələri vardır, ondörd məsumdan sonra onun üçün ən yüksək məqama inanırlar.[124] Məhəmməd Bağdadi kitabının bir fəslini, şiələrin həzrət Abbasla olan irtibatlarına ixtisas vermiş və şiələrin Abbasa olan əlaqə və məhəbbətlərinin nə qədər yüksək və açıq-aşkar olduğunu bildirir.[125] Bu irtibat səbəb olmuşdur ki, şiə mədəniyyətində həzrət Abbas (ə) təvəssül məclislərində, əzadarlıqlarda və digər mərasimlərdə mühüm mövqe daşısın.

Həzrət Abbasa (ə) təvəssül etmək

Şiələr arasında həzrət Abbasın (ə) xüsusi yer tutduğu üçün, insanlar öz hacətlərini almaqda, həzrət Abbasa təvəssül edib onun üçün nəzirlər edirlər.[126] Bəziləri də həzrət Abbasın əhli-sünnə, məsihilər, kəlimilər haqqında olan kəramətlərindən danışırlar.[127]

Tasua gününün əzadarlığı

Məhərrəm ayının ilk on günlük məzhəbi əzadarlığında, Məhərrəm ayının doqquzuncu gününü, Tasua günü olaraq Həzrət Abbas (ə) üçün əzadarlığa ixtisas verilir ki, Aşura günündən sonra, əzadarlıq üçün şiələr arasında ikinci ən mühüm gün kimi məscidlərdə, dəstələrdə və evlərdə qeyd olunur. Bu günü İran və bir sıra islam ölkələri tətil elan edir.[128] Bu mərasimlərdə həmişə icra olunan proqramlardan biri də “iki nəfəs” hazırlıqıdır ki, burada imam Hüseyn (ə) əzadarları iki dəstəyə ayrılıb, bir dəsdə ilk misranı dedikdə digər dəstə ikinci misranı oxuyurlar.

[129]ای اهل حرم میر و علمدار نیامد، علمدار نیامد *** سقای حسین(س) سید و سالار نیامد، علمدار نیامد
Ey əhli hərəm, miro ələmdar nəyaməd, ələmdar nəyaməd
Səqqayi Hüseyn (ə) seyyido salar nəyaməd, ələmdar nəyaməd

Zəncan şəhərində “Yəvmul Əbbas” Abbas günü: Hər il Məhərrəm ayının səkkizinci günün, gün batan vaxtı, əzadarlardan ibarət böyük bir cəmiyyət, Zəncanın Əzəm Hüseyniyyəsi ilə imamzadə Seyyid İbrahim ziyarətgahı arasında olan fasilədə toplaşaraq nohə deyib, əzadarlıq edirlər. Deyilənlərə görə, camaatın etdiyi nəzirlər sayəsində, şəmsi ililə 1396-cı ildə 9700 və 1395-ci ildə isə oniki mindən çox qurbanlıq qoyun kəsilmişdir.[130] Son illərdə, hər il bu mərasimdə təxmini beş yüz min insan iştirak edir. Bu mərasim, İranın mənəvi irslərindən biri kimi qeydə alınmışdır.[131]

“Ya Kaşifəl-kərb” zikri

Bu zikr, «یا کاشفَ الکَرْبِ عنْ وَجهِ الْحُسَین اِکْشِفْ کَرْبی بِحَقِّ أَخیکَ الحُسَین» “Ey Hüseynin (ə) üzündən qəm-qüssəni götürən, qardaşın Hüseynin (ə) haqqına xatir, mənim də cətinliklərimi həll et” həzrət Abbasa (ə) təvəssül zikri olaraq məruf olmuşdur, bəzi vaxtlar tövsiyə olunur bu zikr 133 dəfə (əbcəd hesabıyla “Abbas”ın adı ibarətdir: ع =70; ب =2; ا = 1; س =60) deyilsin.[132] Bu zikr şiənin hədis kitablarında nəql olunmuşdur.

Digər mərasim və atributlar

  • Ələm gəzdirmək: Ələm (bayraq) gəzdirmək, imam Hüseyn (ə) əzadarlığı mərasimlərində Kərbəla ələmdarı həzrət Abbası (ə) xatırlamaq üçün olan atributlardan biri sayılır.[133]
  • Səqqalıq (su paylamaq): Əzadarıq günlərində xüsusilədə Tasua və Aşura günlərində icra olunan digər bir mərasim isə, şəxsin (həzrət Abbasın) məqam və mənzilətini vəsf etmək üçün icra olunan proqramdır. Bu atribut bəzi vaxtlar mərasimə toplanan insanlar tərəfindən birlikdə oxunan şeirlərlə baş tutur, bəzi vaxtlar isə əzadarlıq mərasimi keçirilən zaman və camaatın hərəkət etdiyi yollarda insanlar arasında “səqqanın” susuz insalara su paylaması ilə həyata keçirilir; ilk işarə olunan atributun keçirilmə şəraiti budur ki, özünə məxsus şer və mədhlər vardır; amma ikinci qayda budur ki, “səqqa”-lar özlərinə məxsus libaslar geyib, küzə və yaxud müşklə, əzadarlıq məclisinə gələn insanlara su paylayırlar.[134] Bu dəstələrdə iştirak edən insanlar, səqqa olmaq üçün, öz üzərlərinə səqqalıq əlaməti olan əşyalar asırlar. Onlar bir əlləri ilə çiyinlərindən asdıqları su ilə dolu müşkün ağzını tutub digər bir əllərində isə cam ilə, əzadarlar arasında gəzib-dolanıb susuz insanlara su verib, susuz imam Hüseyn (ə) və o həzrətin əshabı haqqında şerlər oxuyurlar ki, su içən şəxs bu əsnada, daha çox imamı və səhabəsini xatırlasın; misal üçün Fars şəhərinin Servistan məntəqəsində bu şeri oxuyurlar:
آبی بنوش و لعنت حق بر یزید کن *** جان را فدای مرقد شاه شهید کن
İç suyu, Allahın lənətin et Yezidə; Canını şəhidlərin ağası, qəbrinə fəda et.[135]

Səqqalıq (su paylama) atributu İran və İraqın bir çox şiə yaşayan şəhərləində geniş şəkildə yayılmışdır.[136] Səqqalıq mədəniyyətinin təsirini, həzrət Abbasın (ə) adı ilə tikilmiş bir çox səqqaxanələrdə müşahidə etmək olar.[137]

  • Həzrət Abbasa and içmək: Həzrət Abbasa and içmək, Şiə və Əhli-sünə məzhəbləri arasında geniş şəkildə özünə yer tutmuşdur, bəziləri nəql edirlər ki, Şiələr öz aralarında olan ixtilafa son qoymaq üçün həzrət Abbasa (ə) and içirlər. Hətta bəziləri, həqiqi and içməyi, həzrət Abbasın (ə) adına and içməkdə bilirlər.[138] Şiələr arasında bəzi tayfalar, öz aralarında olan müqavilələrin, daha etibarlı və möhkəm olması üçün həzrət Abbasa and içməklə təsbit edirlər.[139] Həzrət Abbasa and içilməsinin bu qədər önəmli olmasının səbəbi, onun şücaətli, vəfadar, qeyrətli, ədəbli və mərd olmasındadır.[140] Deyilənlərə görə, həzrət Abbasa (ə) and içilməsinə ən çox sünnü məzhəbi davamçıları, xüsusilə də İraqda yaşayan sünnüləri etibar edir; o cümlədən İraqın sabiq müdafiə naziri Hərdan Təkriti deyir, Əhməd Həsən Əlbikr (İraqın keçmiş prezidentlərindən), Səddam və digər bir neçə nəfər istədilər birlikdə bir müqavilə imzalasınlar, amma bu müqaviləni daha möhkəmlətmək və bir birlərinə xəyanət etməmək üçün, bu qərara gəldilər ki, and içsinlər. Baxmayaraq ki, bəziləri and içməyə Əbu Hənifənin dəfn olunduğu yeri məsləhət gördü, amma son nəticələri bu oldu ki, həzrət Abbasın (ə) hərəminə gedib orada and içsinlər.[141]
  • Əbulfəzl süfrəsi: Süfrə ya nəzir süfrəsi, bir növ şiələrin nəzirləri və qadın mərasimləridir[142] ki, orada ehsan süfrəsi salınıb, özünə məxsus zikrlər oxunur. Ən mühüm ehsan süfrələrndən biri də “Əbulfəzl” süfrəsidir.[143]
  • Əbbasiyələr və ya beytul-Əbbas: O məkanlara deyilir ki, həzrət Abbasın (ə) adı ilə və xüsusilə də əzadarlıq mərasimlərinin təşkili üçün tikilmişdir. Bəziləri yazırlar, bu yerlərdə bir çox mərasimlər keçirilir və Hüseyniyyələrin göstərdiyi fəaliyyətlər ona da şamildir.[144]
  • Qazilər günü: İran İslam respublikasının rəsmi təqvimində, Şaban ayının dördüncü günü, həzrət Abbasın doğum günü münasibətilə, “Qazilər günü” olaraq adlandırılmışdır.[145]
  • Beşbarmaq: Bəzi şiə yaşayan məntəqələrində beşbarmaq və atribut olaraq istifadə olunur, ələm və yaxud bayrağın yuxarı hissəsinə, həzrət Abbasın (ə) kəsilmiş əllərinin nişanəsi olaraq vurulur. Bəzi şiələr isə onun beş “ali-əba” (beş məsum) nişanəsi olaraq bilir.[146]

Həzrət Abbasa məxsus abidələr və məkanlar

İran və İraq ölkələrində, bəzi yerlər vardır ki, zaman keçdikcə o məkanlara ehtiram edilir və insanlar öz nəzirlərini vermək üçün o yerlərə üz tuturlar və inancları budur ki, nəzir verib təvəssül etdiklərində hacətləri rəva olur.

Həzrət Abbasın (ə) hərəmi (ziyarətgahı)

Həzrət Abbasın (ə) zərihi h.ş 1395-ci ildə quraşdırılmışdır.
Əlavə olaraq baxın: Həzrət Abbasın hərəmi

Həzrət Abbasın dəfn olunduğu yer, Kərbəla şəhərində imam Hüseynin (ə) hərəmini şimal şərqinin 378 metrliyində yerləşir və şiələrin ən mühüm ziyarətgahlarından biri sayılır. Həzrət Abbasla imam Hüseynin (ə) hərəmləri arasında olan məsafəni “Beynəl-hərəmeyn” adlandırırlar.[147]

Bir çox tarixçilərin fikrincə, Abbas (ə) şəhid olduğu yerdə, yəni Əlqəmə çayının kənarında dəfn olunmuşdur,[148] çünki imam Hüseyn (ə) onu başqa şəhidlərdən fərqli olaraq, şəhid olduğu yerdən digər şəhidlərin yanına aparmamışdır.

Bəzi tarixçilərin, o cümlədən Əbdulrəzzaq Müqərrəmin fikrincə, imam Hüseynin (ə), Abbası xeymələrə aparmamasının dəlili, həzrət Abbasın öz istəyi və yaxud həzrət Abbasın bədənində olan çoxsaylı yaraların olmasına görə deyil, bəlkə Hüseyn ibni Əli (ə), istəyirdi qardaşı da özünə məxsus hərəm və mərqədə sahib olsun.[149] Müqərrəm bu sözü üçün heç bir dəlil qeyd etməmişdir.

Kəfful-Əbbas (Abbasın əli) məqamı

“Kəfful-Əbbas” məqamı, Sol əlin düşdüyü yer
Əlavə olaraq baxın: Kəfful-Əbbas

“Kəfful-Əbbas” məqamı, iki yerin adıdır, deyilənlərə əsasən həzrət Abbasın qolları bu iki yerdə bədənindən ayrılmışdır. Bu iki yer, həzrət Abasın (ə) hərəminin şimal şərq və cənub şərq tərəfində və kiçik bazara bənzər iki küçənin girişində yerləşir. Bu iki yerdə nişanələr qoyulmuşdur ki, zəvvarlar o məkanları ziyarət edirlər.[150]

Qədəmgah, səqqaxanə və səqqanifar

  • Qədəmgah: İranda həzrət Abbasın (ə) adıyla bağlı bir çox qədəmgahlar vardır ki, insanlar nəzirlərini əda etməyə və ya hacətlərini almaq üçün bu məkanlara gedirlər, o cümlədən bu məkanlarda ibadətlə məşqul olurlar.[151] Bu kimi qədəmgahlardan Semnan, Huveyzə, Buşehr və Şiraz qədəmgahlarına işarə etmək olar.[152] Xəlxalinin yazdığına əsasən, Lar şəhərində də “Nəzirgah” vardır ki, orada yaşayan Sünnü məzhəb davamçıları hər həftənin ikinci günləri nəzirlərini vermək və hacətlərini almaq məqsədilə bu məkana üz tuturlar.[153]
  • Səqqaxanə: Şiə məzhəbinin atributlarından biridir. Səqqaxanələr kiçik ölçülərdə və insanların hərəkət etdiyi yol kənarlarında, yoldan keçən insanlara su verib savab əldə etmək məqsədilə tikilir. Səqqaxanə şiə mədəniyyətində, həzrət Abbasın (ə) Kərbəla hadisəsində su paylamasını xatırlayıb, qoruyub-saxlamaq məqsədilədir, odur ki, səqqaxanələri imam Hüseyn (ə) və həzrət Abbasın (ə) adı ilə bəzəyirlər.[154] Bəzi insanlar hacətlərinin qəbul olması üçün bu məkanlarda şam yandırır və yaxud (kiçik parçadan və...) dəxil bağlıyırlar.[155] Dünyanın müxtəlif yerlərində, həzrət Abbasın (ə) adıyla bağlı səqqaxanələr tikilmişdir.[156]
  • Səqqanifar: İranın Mazandaran məntəqəsində, keçmiş binalar Səqqanifar və ya səqqatəlar adlarıyla mövcuddur ki, bu məkanlardan əzadarlıq mərasimləri və nəzirlərini əda etmək üçün istifadə edirlər. Bu cür məkanlar çox vaxtlar məscidlərin, Hüseyniyyələrin və ... yaxınlığında tikilir. Səqqanifar adlanan bu yerlər çox zamanlar həzrət Abbasın (ə) adıyla bağlı olur, bəziləri bu cür məkanlara “Əbulfəzli” də deyirlər.[157]

Həzrət Abbasın (ə) təsviri

Həzrət Abbasa (ə) nisbət verilən təsvir

Ümumi olaraq şiə mədəniyyətində bir sıra təsvirlər vardır ki, həzrət Abbasın (ə) təsviri olaraq təqdim olunur. Bu təsvirlər məzhəbi heyət və mərasimlərdə də istifadə olunur. Bir çox müctəhidlərin fikrincə, bu təsvirləri ona nisbət vermək qəbul edilməzdir. Baxmayaraq ki, onlar deyirlər bu cür təsvirlərdən məzhəbi heyət və məclislərdə istifadə olunması, haram işə və o həzrətə hörmətsizliyə səbəb olmazsa, şəriət nəzərində eybi yoxdur, amma tövsiyə edirlər bu cür təsvirlərdən istifadə olunmasın.[158]

Son illərdə, Kərbəla hadisəsi mövzusunda iki film “Muxtarnamə” və “Rəstaxiz” çəkilmişdir ki, “Muxtarnamə” filmində həzrət Abbasın nümayiş etdiriləcək hissəsi bəzi müctehidlərin müxalifət etdiklərinə əsasən bu filmdən silinmiş[159] və bu səbəbdən də “Rəstaxiz” filminin ekrana verilməsinin qarşısı alınmışdır.[160]

Biblioqrafiya

Həzrət Abbasın (ə) şəxsiyyəti haqqında kitablar yazılmışdır ki, onlardan bəziləri bunlardır:

  1. Zendeqaniye Qəməri Bəni Haşim: Zuhure eşqe əla, Hüseyn Bədruddin, Tehran, Mehtab, h.ş 1382
  2. Saqi xuban: Şərhe zendeqani Həzrət Əbül-fəzl Abbas (ə), Muhəmməd Əraki, Qum, Nəşre Mürtəza, h.ş 1376
  3. Zendeqaniye Həzrət Əbül-fəzl Abbas (ə) Ələmdare Kərbəla, Riza Dəşti, Tehran, h.ş 1382
  4. Çöhre derəxşane Qəməri Bəni Haşim Əbül-fəzl Abbas, Əli Rəbbani Xəlxali, Qum, Məktəbul_Hüseyn, h.ş 1378, (3 cild)
  5. Şərhe zendeqaniye Həzrət Əbül-fəzl (ə), Məcid Zəccaci Kaşani, Tehran, Sübhan, h.ş 1379
  6. Abbas (ə) Sepəhsalare Kərbəla: Zendeginame, Abbas Şəbüstəri, Tehran, Hurufiyyə, h.ş 1381
  7. Abbas ibn Əli (ə), Cavad, Nohomin şomare əz məcmue aşnayi ba usveha, Enteşarate bustane ketabe Qum, 8-ci çap, h.ş 1393[161]
  8. Əbül-fəzl Abbas (ə): Pejuheşi dər siyre və simaye Abbas ibn Əli (ə), Cavad Xürrəmiyan, Nəşre rahe səbz, 1-ci çap, h.ş 1386

İstinadlar

  1. ↑ Bağdadi, Əl-Abbas, h.q 1433, s.73-75; Mahmudi, Mahe bi ğrub, h.ş 1379, s.38
  2. ↑ Çelkoviski, Abbase cəvanmərd və delir, s.373
  3. ↑ Məhdəvi, Elame İsfahan, h.ş 1386, c.1, s.110
  4. ↑ Xürrəmiyan, Əbül-fəzl Abbas, h.ş 1386, s.25
  5. ↑ Əmin, Əyanuş-şiə, h.q 1406, c.7, s.429; Qummi, Nəfsul-məhmum, h.ş 1376, s.285
  6. ↑ Buxari, Sirrus-silsilətil-Ələviyyə, h.q 1380, s.88; İbni İnəbh, Umdətut-talib, h.q 1381, s.357; Muzəffər, Musuətu bətəlil-əlqəmiy, h.q 1429, c.1, s.105
  7. ↑ Musəvi Muqərrəm, Əl-Abbas (ə), h.q 1427, s.177; Ordubadi, Həyatu Əbil-Fəzl Abbas, h.q 1436, s.52-53
  8. ↑ Ordubadi, Həyatu Əbil-Fəzl Abbas, h.q 1436, s.52-53
  9. ↑ Əbül-fərəc İsfahani, Məqatilut-Talibin, h.q 1408, s.89; Hilli, Musirul-Əhzan, h.ş 1380, s.254
  10. ↑ Muzəffər, Musuətu Bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.2, s.12
  11. ↑ Musəvi Muqərrəm, Əl-Abbas (ə), h.q 1427, c.2, s.138
  12. ↑ Behişti, Qəhrəmane Əlqəme, h.ş 1374, s.43; Muzəffər, Musuətu Bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.2, s.12
  13. ↑ Bəlazuri, Ənsabul-Əşraf, h.q 1394, c.2, s.191; Təbərsi, İlamul-vəra bi-əlamil-Hüda, h.q 1390, s.203; Əbül-fərəc İsfahani, Məqatilut-Talibin, h.q 1358, s.55; Behişti, Qəhrəmane Əlqəme, h.ş 1374, s.43
  14. ↑ Dəhxoda, Lüğətname Dəhxoda, h.ş 1377, c.11, s.17497
  15. ↑ Muzəffər, Musuətu Bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.2, s.12
  16. ↑ Dəhxoda, Lüğətname Dəhxoda, h.ş 1377, c.11, s.17037
  17. ↑ Muzəffər, Musuətu bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.2, s.14-20; Behişti, Qəhrəmane Əlqəmə, h.ş 1374, s.45-50Hadi Məneş, Künyeha və ləqəbhaye Həzrət Abbas (ə), s.106
  18. ↑ Əbül-fərəc İsfahani, Məqatulut-Talibin,h.q 1408, s.90; İbn Nəma Hilli, Musirul-Əhzan, h.ş 1380, s.254
  19. ↑ Nasiri, Mauld al-Abbas bin Ali (a.s.), h.ş 1372, s.30
  20. ↑ Bağdadi, Əl-Abbas, h.q 1433, s.20
  21. ↑ Behişti, Qəhrəmane Əlqəme, h.ş 1374, s.48; Şərif Qərəşi, Zendeqani Həzrət Abbas, h.ş 1386, s.36-37
  22. ↑ Muzəffər, Musuətu bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.2, s.14; Əmin, Əyanuş-şiə, h.q 1406, c.7, s.429; Təbəri, Tarixul-uməmi vəl-muluk, m.1967, c.5, s.412-413; Əbül-fərəc İsfahani, Məqatulut-Talibin, h.q 1407, s.117-118
  23. ↑ Təme, Tarixu mərqədil-Hüseyn vəl-Abbas, h.q 1416, s.238
  24. ↑ Qummi, Nəfsul-məhmum, Əl-Məktəbətul-Heydəriyyə, s.304
  25. ↑ Müzəffər, Musuətu bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.2, s.108-109
  26. ↑ İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu Ali Əbi Talib, c.4, s.108; Əllamə Məclisi, Biharul-Ənvar, h.q 1403, c.45, s.40
  27. ↑ «حضرت ابوالفضل علیه السلام کعبه اولیا», hawzah.net saytı
  28. ↑ Bağdadi, Əl-Abbas, h.q 1433, s.73-75; Mahmudi, Mahe bi ğrub, h.ş 1379, s.38
  29. ↑ Musəvi Muqərrəm, Əl-Abbas (ə), h.q 1435, s.247-251
  30. ↑ Bağdadi, Əl-Abbas, h.q 1433, s.74
  31. ↑ Ordubadi, Həyatu Əbil-Fəzl-Abbas, s.61; Mahmudi, Mahe biğrub, h.ş 1379, s.31
  32. ↑ Mahmudi, Mahe biğrub, h.ş 1379, s.31 və 50
  33. ↑ Nasiri, Mauld Al-Abbas ibn Əli, h.ş 1372, s.62; Təme, Tarixu mərqədil-Hüseyn vəl-Abbas, h.q 1416, s.242
  34. ↑ Zəcaci kaşani, Səqqaye Kərbəla, h.ş 1379, s.89-90; Əmin, Əyanuş-şiə, h.q 1406, c.7, s.429
  35. ↑ Ordubadi, Həyatu Əbil-Fəzl-Abbas, s.64
  36. ↑ Kəlbasi, Xəsaisul Əbbasiyyə, h.q 1420, s.64-70
  37. ↑ Nasiri, Mauld Al-Abbas ibn Əli, h.ş 1372, s.61-62; Xəlxali, Çöhre derəxşane Qəməre Bəni Haşim, h.ş 1378, s.140
  38. ↑ Xürrəmiyan, Əbül-fəzl Abbas (ə), h.ş 1386, s.45
  39. ↑ Zübeyri, Nəsəbe Qüreyş, m. 1953, c.1, s.79; Zəcaci Kaşani, Səqqaye Kərbəla, h.ş 1379, s.98
  40. ↑ Bağdadi, Əl-Mühəbbər, s.441; Təlməsani, Əl-Cəvhərətu, Ənsariyan, s.59
  41. ↑ İbn Sufi, Əl-Məcdi, h.q 1422, s.436
  42. ↑ Bağdadi, Əl-Muhəbbər, s.441
  43. ↑ İbn Sufi, Əl-Məcdi, h.q 1422, s.436
  44. ↑ Bağdadi, Əl-Muhəbbər, s.441
  45. ↑ Muzəffər, Musuətu bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.3, s.429
  46. ↑ Rəbbani Xəlxali, Çöhre derəxşane Qəməre Bəni Haşim, h.ş 1378, c.2, s.123
  47. ↑ Rəbbani Xəlxali, Çöhre derəxşane Qəməre Bəni Haşim, h.ş 1378, c.2, s.118; Mahmudi, Mahe bi ğrub, h.ş 1379, s.89
  48. ↑ Rəbbani Xəlxali, Çöhre derəxşane Qəməre Bəni Haşim, h.ş 1378, c.2, s.118
  49. ↑ Rəbbani Xəlxali, Çöhre derəxşane Qəməre Bəni Haşim, h.ş 1378, c.2, s.126
  50. ↑ Hairi Mazandarani, Məalis-Sibteyn, h.q 1412, c.2, s.437; Musəvi Muqərrəm, Əl-Abbas (ə), h.q 1427, s.242
  51. ↑ Musəvi Muqərrəm, Əl-Abbas (ə), h.q 1427, s.242
  52. ↑ Musəvi Muqərrəm, Əl-Abbas (ə), h.q 1427, s.242
  53. ↑ «بررسی ادعای حضور حضرت ابوالفضل در صفین», hawzah.net saytı
  54. ↑ Ordubadi, Həyatu Əbil-Fəzl-Abbas, h.q 1436, s.55
  55. ↑ Baqir Şərif, Zendeqani Həzrət Əbül-fəzl Əl-Abbas, h.ş 1386, s.124
  56. ↑ Bağdadi, Əl-Abbas, h.q 1433, s.73-75; Muzəffər, Musuətu bətəlil-Əlqəmi, h.q 1429, c.1, 2, 3; Musəvi Muqərrəm, Əl-Abbas (ə), h.q 1427; Hairi Mazandarani, Məalis-sibteyn, h.q 1412; Təme, Tarixu mərqədil-Hüseyn vəl-Abbas, h.q 1416; İbn Cəvzi, Təzkirətul-Xəvass, h.q 1418; Ordubadi, Musuətul-əllamətil-Ordubadi, h.q 1436; Baqir Şərif, Zendeqani Həzrət Əbül-fəzl Əl-Abbas, h.ş 1386; Xarəzmi, Məqtəlul-Hüseyn, h.q 1423, c.1
  57. ↑ Yunisiyan, Xətibe Kəbə, h.ş 1386, s.46
  58. ↑ Yunisiyan, Xətibe Kəbə, h.ş 1386, s.46
  59. ↑ Yunisiyan, Xətibe Kəbə, h.ş 1386, s.46-48
  60. ↑ Cahanbəxş, Gənci nuyafte ya vəhmi bər yafte ?, s.28-56
  61. ↑ Bəlazuri, Ənsabul-əşraf, h.q 1417, c.3, s.187; Əbül-Fərəc İsfahani, Məqatilut-Talibin, h.q 1408, s.90; Mofid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.2, s.95; Buxari, Sirrus-silsilətil-Ələviyyə, h.q 1382, s.88-89
  62. ↑ Qummi, Məfsul-Məhmum, Əl-Məktəbətul-Heydəriyyə, s.306
  63. ↑ Əbu Mixnəf, Məqtəlul-Hüseyn, h.ş 1364, s.98 və 99; Təbəri, Tarixu Təbəri, c.4, s.312; Əbül-Fərəc, Məqatilut-Talibin, m. 1370, s.117; Xarəzmi, Məqtəlul-Hüseyn, h.q 1418, c.1, s.346 və 347; Dəynəvəri, Əxbarut-Tival, m. 1960, s.255; İbn Əsəm, Əl-Ftuh, h.q 1411, c.5, s.92
  64. ↑ Əbu Mixnəf, Məqtəlul-Hüseyn, s.103 və 104; Təbəri, Tarixu Təbəri, c.4, s.314; İbn Əsəm, Əl-Ftuh, h.q 1411, c.5, s.94; İbn Əsir, Əl-Kamilu fit-Tarix, h.q 1399, c.4, s.56; İbn Kəsir, Əl-Bidayətu vən-Nəhayə, h.q 1408, c.8, s.190
  65. ↑ Əbu Mixnəf, Məqtəlul-Hüseyn, s.104; Təbəri, Tarixu Təbəri, c.4, s.315; Şeyx Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.2, s.89; Təbərsi, İlamul-vəra, c.1, s.454; Dəməşqi, Cəvahirul-mətalib, h.q 1416, c.2, s.281
  66. ↑ İbn Əsəm, Əl-Ftuh, h.q 1411, c.5, s.94
  67. ↑ İbn Kəsir, Əl-Bidayətu vən-nəhayə, h.q 1408, c.8, s.190
  68. ↑ Salihi Haci Abadi, Şühədaye Neynəva, h.ş 1386, s.40
  69. ↑ Əbu Mixnəf, Məqtəlul-Hüseyn, h.ş 1364, s.175; Təbəri, Tarixu Təbəri, c.2, s.342; İbn Kəsir, Əl-Kamilu fit-tarix, h.q 1399, c.4, s.76
  70. ↑ Əbu Mixnəf, Məqtəlul-Hüseyn, s.174 və 175; Təbəri, Tarixu Təbəri, c.4, s.342; İbn Əsir, Əl-Kamilu fit-tarix, h.q 1399, c.4, s.76
  71. ↑ Musəvi Muqərrəm, Əl-Abbas (ə), h.q 1427, s.184-186; Baqir Şərif, Zendeqani Həzrət Abbas, h.ş 1386, s.221-222
  72. ↑ Salihi Hacızadə, Şühədaye Neynəva, h.ş 1396, s.41-45
  73. ↑ Şeyx Mufid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.2, s.109; Təbərsi, İlamul-vəra, s.248; İbn Nəma, Musirul-Əhzan, h.q 1369, s.5; İbn Hatəm, Əd-dürrün-nəzim, s.556
  74. ↑ Ordubadi, Musuətul-Əllamətil-Ordubadi, h.q 1436, c.9, s.106
  75. ↑ Kəlbasi, Xəsaisu Əbbasiyyə, h.ş 1387, s.181-188; Xürrəmiyan, Əbül-fəzl Abbas, h.ş 1386, s.106-112; Ordubadi, Musuətul-Əllamətil-Ordubadi, h.q 1436, c.9, s.219-220; Muzəffər, Musuətu bətəlil-Əlqəmi, h.q 1429, c.3, s.175-176
  76. ↑ Xarəzmi, Məqtəlul-Hüseyn (ə), h.ş 1374, c.2, s.34; İbn Əsəm Kufi, Əl-Ftuh, h.q 1411, c.5, s.114; Muzəffər, Musuətu bətəlil-Əlqəmi, h.q 1429, c.3, s.175-176
  77. ↑ Qummi, Nəfsul-məhmum, c.1, s.304
  78. ↑ Şerani, Dəmus-sucum, Nəfsul-məhmum kitabının tərcüməsi, h.q 1374, s.173
  79. ↑ Muzəffər, Musuətu bətəlil-Əlqəmi, h.q 1429, c.3, s.175; Kəlbasi, Xəsaisu Əbbasiyyə, h.ş 1387, s.187; Ordubadi, Musuətul-Əllamətil-Ordubadi, h.q 1436, c.9, s.220; Xürrəmiyan, Əbül-Fəzl Abbas, h.ş 1386, s.110
  80. ↑ Muzəffər, Musuətu bətəlil-Əlqəmi, h.q 1429, c.3, s.172
  81. ↑ Xarəzmi, Məqtəlul-Hüseyn, h.q 1423, c.1, s.345-358; İbn Əsəm Kufi, Əl-Ftuh, h.q 1411, c.5, s.84-120; Şeyx Müfid, Əl-İrşad, h.q 1428, s.338; İb Cəvzi, Təkirətul-Xəvass, h.q 1426, c.2, s.161; Təbərsi, İlamul-vəra, h.q 1417, c.1, s.457; Bağdadi, Əl-Abbas, h.q 1433, s.73-75; Ordubadi, Həyatu Əbil-fəzl-Abbas (ə), h.q 1436, s.192-194
  82. ↑ Ordubadi, Həyatu Əbil-fəzl-Abbas (ə), h.q 1436, s.192-194
  83. ↑ Şeyx Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.2, s.109-110
  84. ↑ Əbu Mixnəf, Vəqətut-təff, h.q 1433, s.245
  85. ↑ Seyyid ibn Tavus, İqbalul-əmal, h.q 1409, c.2, s.574
  86. ↑ İbn Şəhr Aşub, Mənaqibu Ali Əbi Talib, h.q 1376, c.3, s.256; Müzəffər, Musuətu bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.3, s.174-178; Ordubadi, Həyatu Əbil-fəzl Abbas (ə), h.q 1436, s.219-220; Xürrəmiyan, Əbül-fəzl Abbas (ə), h.ş 1386, s.106-114
  87. ↑ Xarəzmi, Məqtəlul-Hüseyn (ə), h.ş 1374, c.2, s.34; Müzəffər, Musuətu bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.3, s.178; İbn Əsəm Əl-Kufi, Əl-Ftuh, h.q 1411, c.5, s.98; Xürrəmiyan, Əbül-fəzl Abbas (ə), h.ş 1386, s.113
  88. ↑ Xarəzmi, Məqtəlul-Hüseyn (ə), h.ş 1374, c.2, s.34
  89. ↑ Türeyhi, Əl-Müntəxəb, m.2003, s.307
  90. ↑ Məclisi, Biharul-Ənvar, h.q 1403, c.45, s.41
  91. ↑ Həbibullah Çayçiyan, Ey eşkha berizid, h.ş 1363, s.210
  92. ↑ Ordubadi, Həyatu Əbil-Fəzl Abbas (ə), h.q 1436, s.222-225
  93. ↑ آیا حکایت ایثار حضرت ابوالفضل(ع) ریشه تاریخی ندارد؟., kateban.com saytı
  94. ↑ Müzəffər, Musuətu bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.2, s.11-12; Kəlbasi, Xəsaisul-Abbasiyyə, h.ş 1387, s.107-108, 123 və 203; Musəvi Muqərrəm, Əl-Abbas (ə), h.q 1427, s.130
  95. ↑ Musəvi Muqərrəm, Əl-Abbas (ə), h.q 1427, s.158
  96. ↑ Cəfər Nəqdi, Əl-ənvarul-Ələviyyə
  97. ↑ Kəlbasi, Xəsaisul-Abbasiyyə, h.ş 1387, s.123; Behişti, Qəhrəmane Əlqəme, h.ş 1374, s.103 və 107
  98. ↑ Əllamə Məclisi, Biharul-ənvar, c.46, s.212
  99. ↑ Müzəffər, Musuətu bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.2, s.355-356; Məhmudi, Mahe bi ğrub, h.ş 1379, s.97
  100. ↑ Müzəffər, Musuətu bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.2, s.355-356; Bağdadi, Əl-Abbas, h.q 1433, s.71-73
  101. ↑ Kəlbasi, Xəsaisul-Abbasiyyə, h.ş 1387, s.107-109; Müzəffər, Musuətu bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.2, s.94
  102. ↑ Muhəmməd Nəcəfi, İbsarul-eyn fi ənsaril-Hüseyn, c.1, s.63
  103. ↑ Təme, Tarixu mərqədil-Hüseyn vəl-Abbas, h.q 1416, s.236; Müzəffər, Musuətu bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.2, s.94
  104. ↑ Kəlbasi, Xəsaisul-Abbasiyyə, h.ş 1387, s.109
  105. ↑ Təme, Tarixu mərqədil-Hüseyn vəl-Abbas, h.q 1416, s.236
  106. ↑ Xürrəmiyan, Əbül-fəzl Abbas (ə), h.ş 1386, s.159
  107. ↑ Xürrəmiyan, Əbül-fəzl Abbas (ə), h.ş 1386, s.123-126
  108. ↑ Şeyx Müfid, Əl-İrşad, h.ş 1388, c.2, s.90
  109. ↑ Müzəffər, Musuətu bətəlil-əlqəmi, h.q 1429, c.3, s.178; İbn Əsəm Əl-Kufi, Əl-ftuh, h.q 1411, c.5, s.98; Xarəzmi, Məqtəlul-Hüseyn (ə), h.ş 1374, c.2, s.34
  110. ↑ Hüseyn Həmədani, Sarəllah, h.ş 1376, s.247
  111. ↑ Şeyx Səduq, Xisal, h.q 1410, s.68
  112. ↑ Şeyx Səduq, Xisal, h.q 1410, s.68
  113. ↑ Buxari, Sirrus-silsilətil-Ələviyyə, h.q 1382, s.89
  114. ↑ İbn İnəbh, Umdətut-talib, h.q 1381, s.356
  115. ↑ Seyyid Əbdulrəzzaq Muqərrəm, Məqtəlul Hüseyn, h.q 1426, s.337
  116. ↑ Xürrəmiyan, Əbül-fəzl Abbas, h.ş 1386, s.181-321
  117. ↑ Xürrəmiyan, Əbül-fəzl Abbas, h.ş 1386, s.321
  118. ↑ Xürrəmiyan, Əbül-fəzl Abbas, h.ş 1386, s.282, 304 və 305
  119. ↑ Xürrəmiyan, Əbül-fəzl Abbas, h.ş 1386, s.317
  120. ↑ Xürrəmiyan, Əbül-fəzl Abbas, h.ş 1386, s.283
  121. ↑ Xürrəmiyan, Əbül-fəzl Abbas, h.ş 1386, s.123-126
  122. ↑ Mahmudi, Dərkənare Əlqəme, h.ş 1379
  123. ↑ Rəbbani Xəlxali, Çöhre derəxşane Qəməre Bəni Haşim, h.ş 1380
  124. ↑ Bağdadi, Əl-Abbas, h.q 1433, s.149
  125. ↑ Bağdadi, Əl-Abbas, h.q 1433, s.149
  126. ↑ Bağdadi, Əl-Abbas, h.q 1433, s.151; Kəlbasi, Xəsaisul-Abbasiyyə, h.ş 1387, s.213-214
  127. ↑ Rəbbani Xəlxali, Çöhre derəxşane Qəməre Bəni Haşim, h.ş 1386, c.2, s.267; Kəlbasi, Xəsaisul-Abbasiyyə, h.ş 1387, s.214
  128. ↑ Məzahiri, Fərhənge suge şii, h.ş 1395, s.110-111
  129. ↑ «خدا تو این مداحی‌ها نیست», Ey əhli hərəm, miro ələmdar nəyaməd, ələmdar nəyaməd
  130. ↑ «یوم العباس در زنجان؛ بزرگترین میعادگاه عاشقان حسینی در کشور», Zəncan, Ölkədə Hüseyni sevənlərin ən böyük görüş yeri
  131. ↑ «یوم العباس در زنجان؛ بزرگترین میعادگاه عاشقان حسینی در کشور», Gənc Jurnalistlər Klubu
  132. ↑ Rəbbani Xəlxali, Çöhre derəxşane Qəməre Bəni Haşim, h.ş 1386, c.2, s.326
  133. ↑ Məzahiri, Fərhənge suge şii, h.ş 1395, s.354-356
  134. ↑ Məzahiri, Fərhənge suge şii, h.ş 1395, s.281-283; Rəbbani Xəlxali, Fərhənge suge şii, h.ş 1386, c.3, s.182-213
  135. ↑ «سقاخانی», Zülfüqari
  136. ↑ Rəbbani Xəlxali, Fərhənge suge şii, h.ş 1386, c.3, s.182-213
  137. ↑ Kəlbasi, Xəsaisul-Abbasiyyə, h.ş 1387, s.213-214
  138. ↑ Çelkoviski, Abbase cəvanmərd və delir, s.375
  139. ↑ Bağdadi, Əl-Abbas, h.q 1433, s.20
  140. ↑ Mir Dərikundi, Dəryaye teşnə; Teşnə dərya, h.ş 1382, s.111-113
  141. ↑ Tikriti, Hərdan ət-Tikritinin xatirələri, m.1971, s.5
  142. ↑ Çelkoviski, Abbase cəvanmərd və delir, s.374
  143. ↑ Məzahiri, Fərhənge suge şii, h.ş 1395, s.274-275
  144. ↑ Rəbbani Xəlxali, Fərhənge suge şii, h.ş 1386, c.2, s.243-258
  145. ↑ http://www.iranculture.org/fa/simpleView.aspx?provID=948 «نامگذاری روزها و هفته‌های خاص»], iranculture.org saytı
  146. ↑ Blukbaşi, Məfahim və nemədqarha, s.100
  147. ↑ «حرم حضرت ابوالفضل العباس (ع)»
  148. ↑ Zəccaci Kaşani, Səqqaye Kərbəla, h.ş 1379, s.135
  149. ↑ Musəvi Muqərrəm, Əl-Abbas (ə), h.q 1427, s.262-263; Zəccaci Kaşani, Səqqaye Kərbəla, h.ş 1379, s.135-137
  150. ↑ Ələvi, Rahnəmaye musəvvər səfəre siyarəti İraq, h.ş 1391, s.300
  151. ↑ Rəbbani Xəlxali, Çöhre derəxşan Qəməre Bəni Haşim, h.ş 1386, c.2, s.267-274
  152. ↑ Rəbbani Xəlxali, Çöhre derəxşan Qəməre Bəni Haşim, h.ş 1386, c.2, s.267-274
  153. ↑ Rəbbani Xəlxali, Çöhre derəxşan Qəməre Bəni Haşim, h.ş 1386, c.2, s.267
  154. ↑ Çelkoviski, Abbase cəvanmərd və delir, s.374
  155. ↑ Ətyabi, Səqqaxanehaye İsfahan, s.55-59
  156. ↑ Rəbbani Xəlxali, Çöhre derəxşan Qəməre Bəni Haşim, h.ş 1386, c.2, s.240-241
  157. ↑ Məzahiri, Fərhənge suge şii, h.ş 1395, s.280
  158. ↑ Mahmudi, Məsaile cədid əz didqahe üləma və mərace, h.ş 1388, c.4, s.105-107
  159. ↑ «۱۸ دقیقه از مختارنامه سانسور شد», fararu.com saytı
  160. ↑ «اظهارات احمدرضا درویش پس از توقف اکران رستاخیز», isna.ir saytı
  161. ↑ عباس بن علی علیهما السلام؛ نهمین شماره از مجموعه آشنایی با اُسوه‌ها

Ədəbiyyat

  • Təqiyye əz "Muxtarnamə" sansur şod, Sayte xəbəri fəraru, Mətləbin dərci: h.ş 1389 Azər 14
  • Ezharate Əhmədrza Dərviş pəs əz təvəqqofe ekrane Rəstaxiz, İsna saytı, Mətləbin dərci: h.ş 1394 Tir 24
  • İbn Əsir, Əli ibn Muhəmməd, Əl-Kamilu fit-tarix, Beyrut, Daru sadir, h.q 1386
  • İbn Əsəm Əl-Kufi, Əhməd ibn Əli, Əl-Ftuh, Təhqiq: Əli Şiri, Beyrut, 1-ci çap, h.q 1411\m.1991
  • İbn Cəvzi, Təzkirətul-Xəvass, Qum, h.q 1417
  • İbn Şəhr Aşub, Muhəmməd ibn Əli, Mənaqibu Ali Əbi Talib, Nəcəf, h.q 1376
  • İbn Sufi, Əl-Məcdi fi Ənsabit-Talibin, Qum, Məktəbu Ayətullah Mərəşi Nəcəfi, h.q 1422
  • İbn Tavus, Əli ibn Musa, Əl-Luhuf, Qum, h.q 1412
  • İbn İnəbh, Əhməd, Umdətut-talibi fi ənsabi Ali Əbi Talib, Nəcəf, h.q 1381\m.1961
  • İbn Nəma Hilli, Cəfər ibn Muhəmməd, Musirul-Əhzan, Tərcümə: Əli Kərrumi, Qum, 1-ci çap, h.ş 1380\m
  • Əbül-Fərəc İsfahani, Əli ibn Hüseyn, Məqatilut-Talibin, Beyrut, Muəssisətul-ələmi lil-mətbuat, h.q 1408\m. 1987
  • Əbu Mixnəf, Lut ibn Yəhya, Vəqətut-təff, Təhqiq: Hadi Yusifi Ğərəvi, Qum, Məcmə cəhaniye Əhlil-Beyt, h.q 1433\h.ş 1390
  • Ordubadi, Muhəmməd Əli, Həyatu Əbil-Fəzl-Abbas (ə), Kərbəla, h.q 1436
  • Ətyabi, Əzəm, Səqaxanehaye İsfəhan, Dər məcəlle fərhənge mərdom
  • Əmin, Seyyid Möhsin, Əyanuş-şiə, Beyrut, Darut-taruf lil-mətbuat, h.q 1406
  • Buxari, Əbu Nəsr Səhlibn Abdullah, Sirrus-silsilətil-Ələviyyə, Təhqiq: Muhəmməd Sadiq Bəhrul-ulum, Nəcəf, Məktəbətul-Heydəriyyə, h.q 1382
  • Bağdadi, Muhəmməd ibn Həbib, Əl-Muhəbbər, Beyrut, Darul-afaqil-cədidə
  • Bağdadi, Muhəmməd, Əl-Abbas ibn Əli (ə), Kərbəla, h.q 1433
  • Blukbaşi, Əli, Məfahim və nəmadqarha, İranın Antropologiya və Xalq Mədəniyyəti Jurnalında, Tehran, h.ş 1386
  • Behişti, Əhməd, Qəhrəmane Əlqəme, Tehran, Entaşarate ettelaat, h.ş 1374
  • Cəhanbəxş, آیا حِکایَتِ إیثارِ حَضرَتِ أَبوالفَضْل ـ عَلَیْهِ السَّلام ـ دَر بابِ «آب»، ریشۀ تاریخی نَدارَد؟!
  • Çelkoviski, Pitr, Abbase cəvanmərd və delir, Tərcümə: Ğulamöhsin Sabiri, İranşenasi, n.38
  • Hairi Mazandarani, Muhəmməd Mehdi, Məalis-sibteyn, Beyrut, Muəssisətun-numan, h.q 1412
  • Xarəzmi, Məqtəlul-Hüseyn (ə), Təhqiq: Muhəmməd Səmavi, Qum, Ənvarul-hüda, 1-ci çap, h.q 1418
  • Dəhxoda, Əli Əkbər, Lüğətnamə dəhxoda, Tehran, Enteşarate daneşqahe Tehran, h.ş 1377
  • Əbu Hənifə ibn Davud, Əl-əxbarut-tival, Təhqiq: Əbdül-munim Amir, Qum, h.ş 1368
  • Rəbbani Xəlxali, Əli, Çöhre derəxşan Qəməre Bəni Haşim Əbül-fəzl Abbas (ə), Qum, Enteşarate Məktəbul-Hüseyn, h.ş 1378
  • Zübeyri, Musəb ibn Abdullah, Nəsəbu Qüreyş, m. 1953
  • Zəcaci Kaşani, Məcid, Səqqaye Kərbəla, Tehran, Nəşre Sübhan, h.ş 1379
  • Şərif, Baqir, Zendeqani Həzrət Əbül-fəzl Abbas (ə), Tərcümə: Seyyid Həsən İslami, Qum, Dəftəre enteşarate İslami, h.ş 1386
  • Şeyx Səduq, Muhəmməd ibn Əli, Əl-Xisal, Təhqiq: Əli Əkbər Ğəffari, Beyrut, Muəssisətul-ələmi lil-mətbuat, h.q 1410\m.1990
  • Şeyx Müfid, Muhəmməd ibn Muhəmməd, Əl-İrşad, Tərcümə: Həsən Musəvi, Qum, Enteşarate Surur, h.ş 1388
  • Şeyx Müfid, Muhəmməd ibn Muhəmməd, Əl-İrşad, Qum, konqre Şeyx Müfid, 1-ci çap, h.q 1413
  • Təbərsi, Fəzl ibn Həsən, İlamul-vəra bi əlamil-hüda, Qum, Muəssisətul Alil-Beyt (ə) li ehyait-teras, h.q 1417
  • Təbəri, Muhəmməd ibn Cərir, Tarixul-uməmi vəl-muluk, Təhqiq: Muhəmməd Əbül-fəzl İbrahim, Beyrut, 2-ci çap, m. 1967
  • Tureyhi, Fəxrud-din, Əl-muntəxəb, Muəssisətul-ələmi lil-mətbuat, m. 2003
  • Təme, Salman Hadi, Tarixu mərqədil-Hüseyn vəl-Abbas, Muəssisətul-ələmi lil-mətbuat, h.q 1416
  • Əllamə Məclisi, Muhəmməd Baqir, Biharul-ənvar, Beyrut, Muəssisətul-vəfa, h.q 1403
  • Ələvi, Seyyid Əhməd, Rahnəmaye musəvvər səfəre ziyarəti İraq, Qum, Nəşre məruf, h.ş 1391
  • Qummi, Şeyx Abbas, Nəfsul-məhmum, Tərcümə: Əbül-Həsən Şerani, Qum, Hicrət, 3-cü çap, h.ş 1376
  • Qummi, Şeyx Abbas, Nəfsul-məhmum, Qum, Əl-məktəbətul-Heydəriyyə
  • Kəlbasi Nəcəfi, Muhəmməd İbrahim, Əl-xasaisul-Abbasiyyə, Əl-məktəbətul-Heydəriyyə, Qum, h.q 1420
  • Kəlbasi Nəcəfi, Muhəmməd İbrahim, Əl-xasaisul-Abbasiyyə, Tərcümə və təhqiq: Muhəmməd İskəndəri, Tehran, h.ş 1387
  • Məhmudi, Seyyid Möhsin, Məsaile cədid ız didqahe üləma və mərace, Muəssiseye elmi fərhəngi Sahibəz-Zəman (ə.f), h.ş 1388
  • Məhmudi, Seyyid Muhəmməd Möhsin, Dər kənare Əlqəme kəramatul-Əbbasiyyə, Qum, h.ş 1379
  • Məhmudi, Əbasəli, Mahe bi ğrub: Zendeginame Əbül-fəzl Abbas (ə), Tehran, Feyz Kaşani, h.ş 1379
  • Məzahiri, Möhsin, Fərhənge suge şii, Tehran, Xeymə, h.ş 1395
  • Müzəffər, əbdül-Vahid ibn Əhməd, Musuətu bətəlil-Əlqmi, Nəcəf, h.q 1429
  • Musəvi Muqərrəm, Əs-Seyyid Əbdür-Rəzzaq, Məqtəlul-Hüseyn, Muəssisətul-Xorasan lil-mətbuat, Beyrut, h.q 1426
  • Musəvi Muqərrəm, Əs-Seyyid Əbdür-Rəzzaq, Əl-Abbas (ə), Nəcəf, h.q 1427
  • Musəvi Muqərrəm, Əs-Seyyid Əbdür-Rəzzaq, Əl-Abbasu ibnul-İmam Əmirəl-möminin Əli ibn Ibi Talib (ə), h.q 1435
  • Hadi Məneş, Əbül-fəzl, Fərzəndan və nəvedəqane Həzrət Abbas (ə), Dər nəşriyye fərhənge Kövsər, Enteşarate Astane Müqəddəse Həzrət Məsumə (ə), h.ş 1364, h.ş 1384
  • Hadi Məneş, Əbül-fəzl, Künyeha və ləqəbhaye Həzrət Abbas (ə), Dər nəşriyye mübəlliğan, n. 106
  • Hadi Məneş, Əbül-fəzl, Neqahi be şəxsiyyət və əməlkərde Həzrət Abbas (ə), piş əz vaqie Kərbəla, Dər nəşriyye mübəlliğan, n.58
  • Yunisiyan, Əli Əsğər, Xətibe Kəbe, Tehran, Ayine Zəman, h.ş 1386
  • İzharate Əhməd Rza Dərviş pəs əz təvəqqofe ekrane Rəstaxiz, İsna saytı
  • Abbas ibn Əli (ə), Nümunələr ilə tanışlıq silsiləsinin 9-cu buraxılışı

Xarici keçid

Mənbə — "https://az.wikishia.net/w/index.php?title=Həzrət_Abbas_(ə)&oldid=15864"