Cəm kəffarəsi

Cəm kəffarəsi (ərəbcə: كفارة الجمع), orucu haram işlə və ya qəsdən adam öldürməklə pozmağın cəzası olaraq nəzərdə tutulmuş vacib kəffarəyə deyilir. Bu kəffarə bir qul azad etmək, altımış gün oruc tutmaq və altımış yoxsula yemək verməkdən ibarətdir. Əlbəttə bəzi müctəhidlərin rəyinə əsasən, haram işlə orucu pozmağa görə cəm kəffarəsi vermək ehtiyata əsaslanır.

Cəm kəffarəsində oruc 31 gün ardıcıl şəkildə tutulmalı və yoxsula verilən yeməyin (buğda, arpa və s. ) miqdarı isə 750 q olmalıdır. Fəqihlərin fətvasına əsasən, hər üç kəffarəni birgə yerinə yetirmək mümkün olmadıqda, kəffarə mümkün olduğu qədər yerinə yetirilməlidir. Onlardan heç birini yerinə yetirmək əsla mümkün olmazsa, istiğfar edilməlidir.

Məfhumu

Cəm kəffarəsi, bəzi haram işləri etməyə görə, bir neçə kəffarənin birgə vacib olmasına deyilir. Bu kəffarələr aşağıdakılardan ibarətdir: bir qulaq azad etmək, altımış gün oruc tutmaq və altımış yoxsula yemək vermək. Kəffarə, bəzi günahları etməyə görə ödənilməsi lazım olan maddi və fiziki cərimədir.

Vacibolma halları

Cəm kəffarəsi, orucu haram işlə və ya qəsədən adam öldürməklə pozanda vacib olur:

Orucu haram işlə pozmaq

Bəzi fəqihlərin fətvasına görə, orucu haram işlə, məsələn, napak bir şey yeməklə, zina, istimna etməklə pozmaq cəm kəffarəsinin vacib olmasına səbəb olur. Bu haram işin əvvəldən haram olması ilə sonradan, məsələn, qeyri-qanuni mənimsəmək və ya napak olmaq və yaxud zərərli olması səbəbi ilə haram olması arasında heç bir fərq yoxdur. İmam Rzadan (ə) nəql edilən bir hədisə görə, orucu haram işlə pozmaq cəm kəffarəsinə səbəb olur. Bəzi müctəhidlər fiqhi qaydalara və müəyyən rəvayətlərə istinad edərək, orucu haram işlə pozmağa görə, yalınız bir kaffərənin vacib olduğunu bildirirlər. Ayətullah Xamenei və Ayətullah Sistani belə hallarda cəm kəffarəsini müstəhəb ehtiyata, bəzi müctəhidlər isə vacib ehtiyata müvafiq bilirlər.

Bəzi fəqihlərə görə, cəm kəffarəsi təkcə ramazan ayının orucunu haram işlə pozmağa aid deyil, digər vacib oruclara da aiddir. Bəzi müctəhidlər sinədən və başdan gələn bəlğəmi də bu hökmə əlavə etmişlər. Həmçinin, bəzi fəqihlərə görə, qana qarışmış ağız suyunu udmaq da cəm kəffarəsinə səbəb olur və vacib ehtiyata müvafiq olaraq, üç kəffarə ödənilməlidir.

Habelə, bəzi müctəhidlərə görə, oruc halında Allahın və Peyğəmbərin (s) adından yalan danışmaq da cəm kəffarəsinə səbəb olur, hərçənd ki, mövzu ilə əlaqədar fikir ayrılıqları mövcuddur.

Qəsdən qətl törətmək

Müsəlmanı bilərəkdən qətlə yetirmək cəm kəffarəsinə səbəb olur. Bu hökm hədislərdə keçmişdir. Həmçinin, rəvayətlərə əsasən, qatilin tövbəsinin qəbul olmasının şərti cəm kəffarəsini ödəməkdir.

Bəzilərinə görə, cəm kəffarəsi ancaq fərd özü qətl törətməyə təşəbbüs göstərəndə vacib olur. Əgər kiminsə vasitəsi ilə və yaxud qətlə əmr etməklə bunu törədərsə, ona kəffarə vacib olmaz.

Qətl kəffarəsi, müsəlman qadının, kişinin, qulun, müstəqil şəxsin, ağıllı adamın, ruhi xəstənin, yaşlı və ya azyaşlının qətlə yetirilməsi ilə vacib olur. Bu höküm ana bətnindəki ruh üfrülmüş dölə də aiddir.

Qətl törədən ruhi xəstəyə və ya azyaşlı uşağa cəm kəffarəsinin vacib olmasına dair yekdil rəy yoxdur. Bəzi müctəhidlərə görə, bu şəxslərin malından yeməyin və qul azad etməyin məbləği götürülməli və orucu isə həddi-buluğa çatandan və yaxud sağalandan sonra tutmalıdırlar.

Əksər fəqihlərə görə, qisasdan sonra yoxsulların yeməyinin və qul azad etməyin məbləği qatilin malından götürülməlidir. Eləcədə əgər qatil kəffarə ödəməzdən qabaq qətlə yetirilərsə, kəffarənin məbləği onun malından götürülməlidir. Əgər qatil qisas hökmünə şamil olmasa belə, məsələn, övladını qətlə yetirən ata kimi, yenə də ona cəm kəffarəsi vacibdir.

Əgər bir neçə nəfər bir nəfəri qətlə yetirərsə, onların hər birinə cəm kəffarəsi vacib olacaq. Bəzi rəvayətlərdə qeyd edilir ki, əgər kimsə haram aylarda qətl törədərsə, kəffarəyə əməl etmək məqsədi ilə həmin aylarda oruc da tutmalıdır.

Hökümlər

Cəm kəffarəsinin bəzi hökümləri

• Altımış günün orucunun ən az otuz bir gününün orucu ardıcıl tutulmalıdır;

• Yoxsula verilən yeməyin miqdarı ən azı 750 q (bir müdd) buğda, arpa və bunlara bənzər şeylər olmalıdır. Əllamə Məclisiyə görə, yeməyin miqdarının bir müdd və yaxud iki müdd olması haqqında fəqihlər arasında fikir ayrılığı mövcuddur;

• Əgər hər üç kəffarəni birgə yerinə yetirmək mümkün olmasa, kəffarə imkan daxilində yerinə yetirilməlidir. Əgər onlardan heç birini yerinə yetirmək əsla mümkün olmazsa, istiğfar edilməlidir.