Həcərul-əsvəd

Bu məqalə Həcərül-əsvəd barəsindədir. İstilami həcər və Həcərul-əsvəd rüknü haqda məlumat almaq üçün adı keçən məqalələrə daxil olun.

Həcərül-əsvədin Kəbədəki yeri

Həcərül-əsvəd (ərəbcə: الحجر الأسود) Kəbənin divarına qoyulmuş qara daşdır. Bu daş yer üzündə tikilmiş ilk ibadətgahdan qalan yeganə parçadır. İmam Baqirdən (ə) nəql edilən rəvayətə görə, Həcərül-əsvəd yer üzündəki üç Cənnət daşından biridir.

İslam peyğəmbəri (s) Qara daşa toxunmağı tövsiyə edib və müsəlman fəqihləri bunu müstəhəb hesab ediblər. Kəbənin təvafı bu daşın qarşısından başlayır və burada da bitir. Hər bir vacib və müstəhəb təvafda bu daşa sağ əllə toxunub onu öpmək, mümkün olmadıqda isə əli ilə işarə edib onunla əhdi təzələmək tövsiyə olunur.

Bəzi şiə alimlərinin fikrincə, Məhəmməd ibn Hənəfiyyə ilə İmam Səccad (ə) arasında imamlıq mübahisəsi düşəndə İmam (ə) Həcərül-əsvədi hakim təyin etdi və daş İmam Səccadın (ə) imamətinə şahidlik etdi. Tarix boyu Qara daşa dəfələrlə hücum edilib və bir çox insanlar onu dağıtmağa və ya oğurlamağa çalışıb, bəzən buna nail də olublar.

Təqdimatı və məqamı

İmam Sadiq (ə): “Allah Qara daşı yaratdı və sonra bəndələrdən əhd aldı. Sonra daşa dedi: “Bu əhdi içində saxla”. Möminlər (daşa toxunmaqla) əhdə sadiq olduqlarını bildirirlər”.

Həcərül-əsvəd Kəbənin şərq sütununda divara vurulan qara daşdır. Bu daş müsəlmanlar arasında böyük mənəvi dəyərə malikdir. Kəbənin şərq sütununa Qara daş orada olduğu üçün Həcərül-əsvəd sütunu da deyirlər.

Bu daş Məscidül-haramın yerindən bir metr yarım hündürdür. Daş gümüş qutuya qoyulub. Bu gün bu daşdan yalnız səkkiz kiçik parça qalıb ki, onların ən böyüyü bir xurma ölçüsündədir.

İmam Baqirdən (ə) gələn rəvayətə görə, yer üzündə Cənnətdən üç daş vardır ki, onlardan biri Həcərül-əsvəddir.

Quranda Qara daşdan bəhs edilmir. Buna baxmayaraq, “Ali-İmran” surəsində Allahın evinin “aydın nişanələr”i olduğu bildirilir və bu ayənin təfsirində Qara daşı Kəbənin aydın nişanələrinin nümunələrindən biri hesab edirlər.

İkinci xəlifə Qara daşı insanlara heç bir faydası və zərəri olmayan daş hesab edirdi. Qara daşı sevməyi ancaq Peyğəmbərin (s) sevdiyi üçün lazım bilirdi. İmam Əli (ə) xəlifə ilə razılaşmadı və dedi ki, Allah bu daşı Qiyamət günü bir dili və iki dodağı olduğu halda dirildəcək və o, əhd-peymanına sadiq olanlara şəhadət verəcək. Bu daş insanların Allaha beyət etdiyi sağ əlini təmsil edir.

Peyğəmbər (s) Ümrətül-qəza zamanı dəvəyə minərək üzərində Kəbəni təvaf etdi və əsa ilə Qara daşa toxundu.

Fəziləti

Əli Şəriəti: “Öncə Qara daşa toxunmalısınız. Sağ əlinizlə ... Bu, daş əlin simvoludur, sağ əlin, Allahın sağ əlinin! İndi isə, ... Allah sağ əlini sənə uzadıb, sağ əlini gətir, onun beyətində ol, onunla əhd bağla, əvvəlki bütün əhd-peymanlarını ləğv et”.

İslam peyğəmbəri (s) Qara daşa toxunmağı tövsiyə edib və bu daşı insanların ona toxunması üçün Allahın sağ əli hesab edib. Şiə alimlərindən Ayətullah Cavadi Amuli (h. q. 1312) Qara daşa toxunmağı müsəlmanların Allaha beyət etməsi kimi dəyərləndirir. Bəziləri Peyğəmbərin (s) sözlərini belə qəbul ediblər ki, insan Qara daşla səadətə nail ola bilər. Həmçinin, bir rəvayətdə deyilir ki, İmam Zaman (ə) zühur edəndən sonra Qara daşa söykənəcək və insanlar ona beyət edəcəklər.

“Təfsiri-nümunə”də bu daşın fəziləti ilə bağlı danışarkən onun bir ibadət ocağında tikinti materialı kimi istifadə edilən ən qədim əşya olduğu bildirilir. Çünki yer üzündəki bütün məbədlər, hətta Kəbə də dəfələrlə yenidən tikilib, materialları dəyişdirilib. Yalnız bu, min illər sonra bu məbədin daimi hissəsi kimi qalmış yeganə daş parçasıdır.

Şiə mənbələrində duaların Qara daşın yanında oxunması tövsiyə olunur. Kəbənin təvafı bu daşdan başlayır və bu daşla da bitir. Hər bir vacib və müstəhəb təvafda bu daşa sağ əllə toxunub onu öpmək, mümkün olmadıqda isə əli ilə işarə edib onunla əhdi təzələmək tövsiyə olunur.

Tarixi qaynaqlara görə, Qara daşa tarix boyu, hətta ona böyük ehtiram bəslənilən Cahiliyyət dövründə də heç vaxt sitayiş edilməyib və büt sayılmayıb. Əksinə, o, həmişə xalis tövhidin və sirki inkarın əlaməti olub.

İstilami-həcər

Əsas məqalə: İstilami Həcər

İstilami-həcər Qara daşa toxunmaq və təbərrük niyyəti ilə onu öpmək deməkdir. Hədislərdə Qara daşa toxunub öpmək tövsiyə olunur. Şiə və sünni fəqihləri Qara daşa toxunmağı müstəhəb hesab edirlər.

Əllamə Təbatəbainin “Təfsirül-mizan”da yazdığına görə, Qara daşa toxunmaq və onu öpmək hökmü göstərir ki, mütləq şəkildə ilahi nişanələri, Peyğəmbərə (s) ehtiramı, onu və Əhli-beytini (ə) sevməyi tövsiyə edən və s. bu qəbildən olan bütün rəvayət və ayələr düzgün tövsiyələrdir. Onun fikrincə, bütün bunlarda heç bir irad yoxdur və onlara şirk damğası vurmaq olmaz.

Mənşəyi və rəngi

Qara daş parçalarının təsviri

Həcərül-əsvəd Cənnət daşı hesab olunur. Bəzi rəvayətlərə görə, Həcərül-əsvəd ilkin olaraq bütün mələklərdən qabaq ilahi əhdə sadiq olan mələklərdən biri olub və Allah onu bütün məxluqatın əmini edib.

Bəzi rəvayətlərə görə, Adəm (ə) Kəbənin inşasında bu Cənnət daşından istifadə edib. Həzrət İbrahim (ə) Kəbəni yenidən tikəndə bu daş Əbu Qübeys dağında idi və İbrahim onu Kəbənin üzərinə qoydu.

Bəzi rəvayətlərə görə, bu daş əvvəllər çox ağ olub, lakin insanların günahları, günahkarların və münafiqlərin toxunuşu onu qara rəngə çevirib. Onun həddindən artıq tutqun və qara olmasının Kəbənin müxtəlif dövrlərdə bir neçə dəfə yandırılması ilə bağlı olduğu da söylənilir. Həmçinin, bəzi rəvayətlərdə onun qaralmasına səbəb kimi kafirlərin toxunması göstərilib.

Müasir şiə təfsirçilərindən Məhəmməd Cavad Muğniyə (h. q. 1322) hesab edir ki, Qara daşın Cənnət daşı olması və onun əvvəlcə ağ, sonra isə qara olması bizim qəbul etməyə heç bir məsuliyyətimiz olmayan vahid xəbər və ya hekayəçilikdir.

Tarixi hadisələr

İslam peyğəmbərinin (s) nübüvvətindən beş il əvvəl Kəbənin yenidən bərpa olunması zamanı hər qəbilə Qara daşı özü yerləşdirmək istəyirdi. Mübahisə daha da şiddətləndi və nəhayət, həzrət Məhəmmədin (s) təklifi ilə daş parçanın içinə qoyuldu və ətrafı Qüreyş başçılarına tapşırıldı. Onlar daşın qoyulacağı yerə çatanda Peyğəmbər (s) özü daşı götürüb yerinə qoydu.

6-cı əsrdə yaşamış şiə alimi İbn Həmzə Tusi və başqalarının nəql etdiyinə görə, Məhəmməd ibn Hənəfiyyə imam olmaq üçün İmam Səccad (ə) ilə mübahisə etdi. İmam Səccad (ə) onunla danışdı, lakin o, qəbul etmədi. Sonda İmam Həcərül-əsvədi hakim təyin etdi. Allahın izni ilə Həcərül-əsvəd İmam Səccadın (ə) imamətinə şəhadət verdi.

Həcərül-əsvəd tarix boyu dəfələrlə hücuma məruz qalıb və bir çox insanlar onu dağıtmağa və ya oğurlamağa çalışıbşlar. Hicri-qəməri 317-ci ilin zilhiccə ayında Qərmətlilər Məkkəyə hücum etdilər. Kəbədən Qara Daşı çıxarıb paytaxtlarına apardılar. 339-cu ildə Qara daşı külli miqdarda pul qarşılığında Kəbəyə qaytardılar.