Əmr ibn Əbduvəd
| Nəsəb / Qəbilə | Bəni Amir bin Lua nəsli-Qüreyş |
|---|---|
| Ölüm günü və məkanı | Mədinə-Xəndək döyüşü |
| Ölüm halı | İmam Əlinin (ə) əli ilə |
| İştirak etdiyi döyüşlər | Bədr döyüşü (bəzi rəvayətlərə əsasən) |
| Şöhrət tapmasının səbəbi | İmam Əli (ə) tərəfindən öldürülməsi |
| Başqa fəaliyyətləri | Döyüşçü |
Əmr ibn Əbduvəd (ərəbcə: عمرو بن عبد ود) və ya Əmru bin Əbduvud (miladi 5-də öldürülmüşdür) Əməvi döyüşçüsü Xəndək döyüşündə İmam Əli (ə) tərəfindən öldürülən Qureyşin ən görkəmli döyüşçülərindən biri idi. Bəzi rəvayətlərə görə, Peyğəmbər (s) İmam Əlinin (ə) Əmr bin Əbduvədi zərbəsini bu müharibədə cin və insanların ibadətindən üstün hesab etmişdir. Sünni alimi və sələfi hərəkatının banisi İbn Teymiyyə Əmr bin Əbduvədin varlığını inkar edirdi.
Bəzi tədqiqatçılar İbn Teymiyyənin bu istəyini İmam Əlinin (ə) fəzilətlərini inkar etmək kimi qiymətləndirmişlər. İbn Şəhraşubun “Mənaqibu Ali Əbi Talib” kitabına görə, İmam Əli (ə) Əmr bin Əbduvədlə döyüşərkən, Əmr onun üzünə tüpürdüyü zaman bir müddət döyüşü dayandırdı və qəzəbini cilovladıqdan sonra Əmri öldürdü.
Xəndək döyüşündə öldürülməsi
Əmr bin Əbdüvədin doğulması və həyatı haqqında tarixi və rəvayət olunan mənbələrdə heç bir məlumat yoxdur, yalnız onun Qureyşdən olan Bəni Amir bin Lua nəslindən olduğu bildirilir.[1] Şiə və sünni mənbələrində deyildiyi kimi, Əmr bin Əbduvəd Əkrimə bin Əbi Cəhl, Hubeyrə bin Ebi Vəhb, Nufel bin Abdullah bin Meğira və Zərrar bin Xəttab ilə birlikdə hicri 5-ci ildə Xəndək döyüşündə (Əhzab döyüşü) , çətinliklə müsəlmanların qazdıqları səngərdən çıxdı.[2] Amr bin Əbduvəd Qüreyşin üçüncü ən yaxşı döyüşçüsü sayılırdı[3] və min döyüşçü ilə bərabər tutulurdu.[4] O, müsəlmanları aşağıladı və dedi: “Mənim qışqırmaqdan səsim batdı, neçə dəfə sizin aranızda müharibə tələbi ilə fəryad etdim ki (aranızdan döyüşməyə cəsarəti olan qabağa gəlsin).”[5] Mənbələrə görə, Əmr bin Əbdüd hər dəfə döyüş tələb etdikdə Əli bin Əbi Talib ayağa qalxardı, ancaq peyğəmbərin istəyi ilə oturardı. O vaxta qədər ki, peyğəmbər imam Əliyə döyüşmək icazəsi verib öz əmmaməsini onun başına bağladı, qılıncını ona verdi və Əmrlə döyüşməyə icazə verdi.[6]
İmam Əli (ə) zərbəsi
İmam Əli (ə) əvvəlcə Əmr ibn Əbduvədi Allahın birliyinə və nübüvvət şəhadətinə dəvət etdi və əgər qəbul etməsə, ondan gəldiyi yolla qayıtmasını istədi. Qəbul etmədikdə ona atından enib döyüşməsini dedi və Əmr razılaşdı. İbn Əbil-Hədidin rəvayət etdiyinə görə, o, öz atına zərbə vurdu və at qaçdı.[7] Yaxud bəzi mənbələrdə deyildiyi kimi, o atının üzünə qılıncı ilə zərbə vurdu və atı qaçdı.[8] İmam Əlinin yanında olan şahid Cabir bin Abdullah Ənsari deyir ki, Əli ibn Əbi Taliblə Əmr ibn Əbduvəd arasında müharibə getdikcə şiddətlənirdi. Birdən İmam Əli (ə)-ın “təkbir” səsini eşidildi və müsəlmanlar Əmr bin Əbduvədin öldüyünü başa düşdülər.[9] Cabir ibn Abdullah bu mənzərəyə şahid olan digər müşriklərin qaçmasını Davudun Calutun öldürülməsi və Calutun ordusunun məğlubiyyətinə bənzətdi.[10] Tarixi mənbələrə görə, Əmr bin Əbduvəddən başqa onun oğlu Hesl də İmam Əli tərəfindən öldürülmüşdür.[11] Bəzi məlumatlara görə, İmam Əli Əmr bin Əbduvədi öldürdükdən sonra onun başını həzrəti Məhəmməd (s.a.s.) qarşısına qoydu, Əbu Bəkr və Ömər ayağa qalxıb Əlinin üzündən öpdülər və Peyğəmbər(s) üzündə açıq aydın sevinclə (s) açıq şəkildə ifadə etdi. “Bu qələbə (həqiqətən) böyük bir qələbədir” və ya “Bu, ilk qələbədir” ki, bunu və müşriklərin qorxusu və ya onların əzəmtli görünmələri aradan qalxdı və bundan sonra onlar bizimlə vuruşmayacaqlar bəlkə biz də onlarla vuruşacağıq.[12]
Bu səbəbdən, İmam Əlinin şəninə (ə) İbn Şəhraşub əl-Mazandəraninin (vəfatı 588) “Mənaqibu Ali Əbi Talib” kitabında deyildiyi kimi, İmam Əli (ə) Əmr bin Əbduvədlə döyüşərkən, Əmr bin Əbduvəd onun üzünə tüpürdü və Əli bin Əbi Talib Əbduvədi qəzəblə öldürməsin deyə bir müddət əl saxlayıb buraxdı və qəzəbini cilovladıqdan sonra Allah yolunda Əmri öldürdü.[13]
Mövlananın (ö. 672) bir şeirində belə başlayır “Səmimiyyəti Əlidən öyrən ki əməlin ixlası onda görünür... [14]
Rəvayətlərə görə, Həzrət Peyğəmbər (s) buyurur: “Əlinin (ə) Əmr bin Əbduvədə vurduğu zərbə cin və insanların ibadətindən daha üstündür.”[16] Bəzi sünni mənbələrində Peyğəmbər (s) buyurur: “Ya Əli, bu gün vurduğun zərbə mənim ümmətimin əməlləri üzərində üstünlük və ağırlıq daşıyır.”[17] Başqa bir rəvayətdə Hakim Nişaburi Peyğəmbərin (s) “Əl-Mustədrək ələs-Səhiheyn” kitabında belə dediyini nəql edir: “ Əlinin zərbəsi, ümmətimin Qiyamət qədər etdiyi əməllərdən daha üstündür.”[18] İmam Əli (ə) Əmr ibn Əbduvədi öldürdükdən sonra onun şəxsi əşyalarından heç nə götürmədi. Niyə belə etdiyini (onun zirehi ərəblər arasında ən qiymətli zerehlərdən sayılırdı) soruşduqda “əmi oğlumun pisliklərini ifşa etməyə həya edirəm cavabını verib.
Əmrin bacısı bu hadisədən xəbər tutduqda dedi: "Qardaşımın öldürülməsinə heç vaxt təəssüflənmərəm, çünki onu kərim və səxavətli biri öldürdü. Başqası olsaydı, ölənə kimi göz yaşı tökərdim".[20]
Əmrin olması şübhəsi
İbn Teymiyyə sünni alimlərinin aparıcı simalarından biri və sələfi cərəyanının banisidir.[21] O, Əmr bin Əbdivədin varlığına şübhə ilə yanaşdı. Onun sözlərinə görə, Bədr, Uhud və digər müharibələrdə Əmr bin Əbduvədin adından əsər-əlamət yoxdur. Bundan əlavə, Xəndək müharibəsində Əmr bin Əbduvədlə bağlı hekayətlər əhli sünnənin mötəbər hesab etdikləri “Səhih-Müslim” və “Səhihi Buxari” kimi mühüm hədis kitablarında yer almayıb.[22] Lakin Əmr bin Əbduvədin Xəndək döyüşündə iştirakı Təbərinin “Tarix-Təbəri”[23] və “Zəhəbinin “Tarixi əl-İslam”[24] kimi tarixi mənbələrdə qeyd olunur. Hakim Nişaburi kimi sünni alimləri Əmr bin Əbduvədin Bədr döyüşündə iştirak etdiyi və "Əl-Mustədrək ələs-Səhiheyn" adlı əsərində yaralandığı barədə şayiədən sitat gətirmişlər.[25] Bundan əlavə, şair Həsən bin Sabitin Əmrin qətli ilə bağlı tərifləri[26] və Əmr bin Əbduvədin yoldaşları ilə Xəndəq yolunda qarşılaşan[27] səhabələrdən Məsafi bin Əbdümənafın[28] şeirləri həmçinin Əmrin bacısı[29] ilə bağlı məlumatlar mənbələrdə yer alır. Bəzi tədqiqatçılar İbn Teymiyyənin bu şübhələrini Əlinin (ə) fəzilətlərini inkar etmək istəyi və meyli ilə əsaslandırmışlar.[30]
İstinadlar
- ↑ İbn Hişam, Siyrətun-Nəbi, h.q 1383, c.3, s.732; İbn Əsakir, Tarixu Mədinəti Dəməşq, h.q 1415, c.42, s.78; İbn Əsir, Əl-Kamilu fit-tarix, h.q 1385, c.2, s.181
- ↑ Təbəri, Tarixut-Təbəri, h.q 1387, c.3, s.573-574; Şeyx Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.1, s.100
- ↑ Hakim Nişaburi, Əl-Mustədrək, h.q 1411, c.3, s.34, hədis 4329
- ↑ İbn Şəhraşub, Mənaqibu Ali Əbi-Talib, h.q 1375, c.2, s.324
- ↑ Şeyx Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.1, s.100
- ↑ Şeyx Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.1, s.100
- ↑ İbn Əbil-Hədid, Nəhcül-Bəlağənin şərhi, h.q 1404, c.19, s.64
- ↑ Şeyx Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.1, s.100-101
- ↑ Şeyx Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.1, s.102
- ↑ Şeyx Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.1, s.102
- ↑ İbn Kəsir, Əl-Bidayətu vən-nəhayə, h.q 1407, c.4, s.116; Amili, Əs-Səhihu min siyrətin-Nəbiyyil-əzəm, h.q 1426, c.11, s.160
- ↑ İbn Əbil-Hədid, Nəhcül-Bəlağənin şərhi, h.q 1404, c.19, s.62
- ↑ İbn Şəhraşub, Mənaqibu Ali Əbi Talib, h.q 1375, c.1, s.381
- ↑ Humayi, Movləvinamə, h.ş 1385, c.1, s.52-54
- ↑ Mövləvi, [1], ganjoor.net saytı
- ↑ Əllamə Hilli, Nəhcül-həqq, m. 1982, s.234
- ↑ Qunduzi, Yənabiul-məvəddə, h.q 1422, c.1, s.284
- ↑ Hakim Nişaburi, Əl-Mustədrək, h.q 1411, c.3, s.34
- ↑ Şeyx Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.1, s.104
- ↑ Sübhani, Furuğu Əbədiyyət, h.ş 1385, c.1, s.628
- ↑ İbn Teymiyyə, Minhacus-sunnətin-Nəbəviyyə, h.qq 1406, c.8, s.105-110
- ↑ İbn Teymiyyə, Minhacus-sunnətin-Nəbəviyyə, h.qq 1406, c.8, s.109
- ↑ Təbəri, Tarix-Təbəri, h.q 1387, c.2, s.573
- ↑ Zəhəbi, Tarixi əl-İslam, h.q 1410, c.2, s.290
- ↑ Hakim Nişaburi, Əl-Mustədrək ələs-Səhiheyn, h.q 1411, c.3, s.34, hədis 4329
- ↑ İbn Hişam, Əs-Siyrətun-Nəbəviyyə, Darul-mərifə, c.2, s.268-269
- ↑ Təbəri, Tarix-Təbəri, h.q 1387, c.2, s.573-574
- ↑ İbn Hişam, Əs-Siyrətun-Nəbəviyyə, Darul-mərifə, c.2, s.266-267
- ↑ Şeyx Müfid, Əl-İrşad, h.q 1413, c.1, s.106-109
- ↑ Yazıçılardan bir qrup, İmam Əli (ə), Sazmane Həcc və ziyarət, c.2, s.148
Ədəbiyyat
- İbn Əbil Hədid, Əbdül-Həmid ibn Hibbətullah, Nəhcül-bəlağənin şərhi, Düzəliş: İbrahim Məhəmməd Əbül-fəzl, Qum, 1-ci çap, h.q 1404
- İbn Əsir, Əli ibn Məhəmmməd, Əl-Kamilu fit-tarix, Beyrut, Daru sadir və daru Beyrut, h.q 1385\m.1965
- İbn Teymiyyə, Əhməd ibn Əbdül-Həlim, Minhacus-sunnətin-Nəbəviyyə, Camiətul-İmami Muhəmməd ibn Səudil-İslamiyyə, h.q 1406\m.1986
- İbn Şəhraşub, Məhəmməd ibn Əli, Mənaqibu Ali Əbi Talib, Nəcəf, h.q 1375\m.1956
- İbn Əsakir, Əli ibn Həsən, Tarux Mədinəti Dəməşq, Beyrut, Darul-fikr, h.q 1415\m.1995
- İbn Hişam, Əbdül-Məlik, Siyrətun-Nəbi, Təhqiq: Muhəmməd Muhyiddin Əbdül-Həmid, Qahirə, h.q 1383\m.1963
- İbn Hişam, Əbdül-Məlik, Siyrətun-Nəbəviyyə, Təhqiq: Mustafa Səqa, Beyrut, Darul-mərifə
- Yazıçılardan bir qrup, İmam Əli (ə), Qum, Sazmane Həcc və ziyarət
- Hakim Nişaburi, Məhəmməd ibn Abdullah, Əl-Mustədrəku ələs-səhiheyn, Təhqiq: Mustafa Əbdül-Qadir Əta, Beyrut, Darul-kutubil-elmiyyə, h.q 1411\m.1990
- Zəhəbi, Məhəmməd ibn Əhməd, Tarixul-İslam, Beyrut, Darul-kutbil-ərəbi, h.q 1410\m.1990
- Şeyx Müfid, Məhəmməd ibn Məhəmməd, Əl-İrşad, Qum, h.q 1413
- Təbəri, Məhəmməd ibn Cərir, Tarix-Təbəri, Beyrut, Darut-teras, h.q 1387
- Amili, Cəfər Mürtəza, Əs-Səhihu min siyrətin-Nəbiyyil-əzəm, Qum, h.q 1426\h.ş 1385
- Əllamə Məclisi, Məhəmməd Baqir, Biharul-ənvar, Beyrut, 2-ci çap, h.q 1403
- Qunduzi, Süleyman ibn İbrahim, Yənabiul-məvəddə, Təhqiq: Əli Əşrəf, Qum, h.q 1422
- Mövləvi, Cəlalud-din Məhəmməd, Məsnəvi mənəvi, Gəncur saytı
- Humayi, Cəlaluld-din, Mövləvinamə, Mövləvi çe mi quyəd ?, Tehran, h.ş 1385