Həzrət Fatimə (ə)

Başqa eyni adlı məqalələrlə səhv salmamaq üçün "Fatimə (səhv salmamaq üçün)" adlı bölməyə daxil olun.

Həzrət Fatimə (ə)

Rolu	Məsum - Kisa əshabı
Künyəsi	Ümmi Əbiha - Ümmil-əimmə - Ümmil-Həsən - Ümmil-Hüseyn - Ümmil-Möhsin
Təvəllüd günü	20 Cəmadius-sani, Besətin 5-ci ilində
Doğulduğu məkan	Məkkə
Şəhadəti	3 Cəmadius-sani, h.q 11
Dəfn olunduğu məkan	Bilinmir.
Yaşadığı məkan	Məkkə - Mədinə
Ləqəbləri	Zəhra - Siddiqə - Tahirə - Raziyə - Mərziyyə - Mübarəkə - Bətül - Seyyidətu nisail-aləmin - Kövsər
Atası	İslam peyğəmbəri (s)
Anası	Həzrət Xədicə (ə)
Həyat yoldaşı	İmam Əli (ə)
Övladları	Həsən - Hüseyn - Möhsin - Zeynəb - Ümmul Kulsum
Ömür müddəti	İxtilaflıdır. Şiələr arasında məşhur fikir: 18 il

Fatimeyi Zəhra (ərəbcə: السيدة فاطمة الزهراء عليها السلام) kimi məşhur olan (besətin 5-ci ili-h.q 11-ci il ) həzrət Fatimə (ə) İslam Peyğəmbəri (s) və həzrət Xədicənin (ə) qızı, İmam Əlinin (ə) həyat yoldaşıdır. O, on iki imamçı şiələrin məsum hesab etdiyi Ali-Əbanın (Əba əhlinin) beş nəfərindən biridir. Şiələrin ikinci və üçüncü imamları imam Həsən və imam Hüseyn eləcə də, Zeynəb və Ümmi Gülsüm onun övladlarıdır. Zəhra, Bətul, Səyyidətu-nisail-aləmin (hər iki dünyada xanımların ən üstünü) onun ləqəblərindən, Ummu-Əbiha (atasının anası) onun ən məşhur künyəsidir. Həzrət Fatimə (ə) Peyğəmbərin (s) Nəcran məsihiləri ilə mübahiləyə getdiyi gün həzrətin (s) yanında olan yeganə xanımdır.

Kövsər surəsi, Təthir ayəsi, Məvəddət ayəsi, İt`am ayəsi və Biz`ə hədisi kimi hədislər həzrət Fatimənin (ə) məqamı və fəziləti barəsində nazil və nəql olmuşdur. Hədisdə gəlmişdir ki, Peyğəmbər (s) həzrət Fatiməni (ə) hər iki dünyanın ən üstün xanımı olaraq tanıtdırmış, Onun (ə) qəzəb və razılığını Allahın qəzəb və razılığı olduğunu bildirmişdir.

Həzrət Fatimənin (ə) uşaqlıq və yeniyetməlik illəri barəsində az faktlar mövcuddur. Tarixi mənbələrdə həmin zaman haqqında yalnız Həzrətin (ə) müşriklərin zülmləri qarşısında Peyğəmbərin (s) yanında olması, Həzrətin (ə) Şibu Əbi Talibdə olması və həzrət Əli (ə) ilə birlikdə Mədinə şəhərinə hicrət etməsi haqqında məlumat verilmişdir.

Həzrət Fatimə (ə) hicrətin ikinci ilində İmam Əli (ə) ilə ailə həyatı qurmuşdur. Həzrətin (ə) ictimai fəaliyyətləri və bəzi döyüşlərdə, o cümlədən Məkkənin fəthində Peyğəmbərin (s) yanında olması onun (ə) hicrətdən sonra gördüyü işlərdən bəzisidir.

Həzrət Fatimə (ə) Səqifə hadisəsində Səqifə şurası ilə müxalifətçilik etməklə yanaşı Əbu Bəkrin xilafətini qəsb yolu ilə alınan xilafət olduğunu bildirmiş və onunla beyət etməmişdir. O həzrət (ə) Fədəkin müsadirəsi zamanı və İmam Əlini (ə) müdafiə edərkən Fədəkiyyə adı ilə məşhur olan bir xütbə oxudu. O xanım (s) Peyğəmbərin (s) vəfatından az bir müddət sonra Əbu Bəkrin tərəfdarlarının onun (ə) evinə hücumu zamanı yaralandı və xəstəlik yatağına düşdü. Sonra isə hicrətin 11-ci ilində, Cəmadius-sani ayının üçüncü günündə Mədinə şəhərində şəhadətə çatdı. Peyğəmbər (s) qızının bədəni öz vəsiyyətinə əsasən, gecə vaxtı, gizlincə dəfn edildi və qəbrinin yeri heç vaxt bilinmədi.

Həzrət Fatimənin (ə) zikri, Fatimənin (ə) müshəfi, Fədəkiyyə xütbəsi Xanımın (ə) mənəvi irsinin bir hissəsidir. Fatimənin (ə) müshəfi ilahi mələyin Xanıma ilham etdiyi və İmam Əlinin (ə) yazdığı sözlərdir. Bu səhifə (kitab) rəvayətə əsasən, İmamların (ə) yanında olmuş, hal hazırda isə həzrət Məhdinin (ə) yanındadır.

Şiələr həzrət Fatiməni (ə) özləri üçün nümunə hesab edirlər və Xanımın (ə) Fatimiyyə günləri adı ilə məşhur olan şəhadətinin il dönümündə əzadarlıq edirlər. İranda həzrət Fatimənin (ə) təvəllüdünün ildönümünü ( Cəmadius-sani ayının iyirminci günü ) qadınlar və analar günü adlandırmışlar. Fatimə adı qızlara ən çox qoyulan adlardan biridir.

Həzrət Fatimənin (ə) barəsində yazılan və ya toplanan əsərləri üç hissəyə bölmək olar: müsnədlər (Xanımın (ə) dilindən nəql olunan sözlərinin toplandığı əsərlər), mənaqib (Xanımın (ə) fəzilətlərini toplayan mənbələr), və Xanımın (ə) həyatı haqqında olan əsərlər.

Adı və nəsli

Həzrət Fatimə (ə) İslam Peyğəmbəri Həzrət Məhəmməd (s) ibn Abdullahın və Xədicə binti Xüveylidin qızıdır. Həzrət Fatimə (ə) üçün çoxlu (30-a yaxın) ləqəb qeyd etmişlər. Zəhra, Siddiqə, Mühəddisə, Bətul, Səyyidətu-nisail-aləmin, Mənsurə, Tahirə, Mütəhhərə, Zəkiyyə, Mübarəkə, Raziyə, Mərziyyə həzrət Fatimənin (ə) məşhur ləqəblərindəndir.

Həzrət Fatimə (ə) üçün bir neçə künyə qeyd olunmuşdur: Ummi-əbiha (atasının anası), Ummul-Əimmə (İmamlar anası), Ummul-Həsən, Ummul-Hüseyn, Ummul-Muhsin.

Həyatı

Həzrət Fatimənin (ə) həyatına qısa baxış

5 Besət: 20 Cəmadius-sani	Təvəllüdü
10 Besət: 10 Ramazan	Anası Xədicənin vəfatı
H.q 2: Səfər ayının axırı	Əli ibn Əbi Taliblə (ə) Hz. Fatimənin (ə) əqdi
H.q 2: 1 Zilhiccə	Əmirəl-Mömininlə (ə) evlənməsi və evinə getməsi
H.q 3: 15 Ramazan	İlk övladının dünyaya gəlməsi: İmam Həsən (ə)
H.q 3: 7 Şəvval	Peyğəmbərin (ə) yaralarının müalicəsi üçün Ühüd döyüşü keçirilən yerdə olması
H.q 4: 3 Şaban	İmam Hüseynin (ə) təvəllüdü
H.q 5 və ya 6: 5 Cəmadiul-əvvəl	Həzrət Zeynəbin (ə) təvəllüdü
H.q 6	Ümmü Kulsumun təvəllüdü
H.q 7:	Peyğəmbər (s) tərəfindən Fatiməyə (s) Fədəkin bağışlanması
H.q 9: 24 Zilhiccə	Mübahilədə hüzuru
H.q 11: 12 Rəbiul-əvvəl və ya 28 Səfər	Allah Rəsulu (s) atasının rihləti
H.q 11: Rəbiul-əvvəl	Peyğəmbər (s) məscidində Fədəkiyyə xütbəsini oxuması
H.q 11: Rəbiul-əvvəl	İmam Əli (ə) tərəfindən Hz.Fatimənin (s) şəhadətinə əzadarlıq etmək üçün Bəqidə Beytül-Əhzanın tikilməsi
H.q 11: Rəbiul-əvvəl	Hz.Fatimənin (s) evinə hücum edərək qapını yandıraraq Möhsün ibn Əlinin öldürülməsi
H.q 11: 13 Cəmadiul-əvvəl və ya 3 Cəmadius-sani	Şəhadəti

Həzrət Fatimə (ə) Peyğəmbərin (s) və xanım Xədicənin (ə) sonuncu övladıdır. Xanım Fatimə (ə) tarixçilərin fikir birliyinə əsasən, Məkkədə, Xədicənin (ə) evində, Məsa yaxınlığında Ruqaqul-Əttarin və ya Ruqaqul-Həcər adlı məhəllədə dünyaya gəlmişdir.

Təvəllüdü və yeniyetməlik dövrü

Həzrət Fatimə (ə) şiələrin məşhur nəzərinə əsasən, Əhqafiyyə ili (Əhqaf surəsinin nazil olduğu il) adı ilə məşhur olan, besətin 5-ci ilində dünyaya gəlmişdir. Şeyx Müfid və Kəfəmi hicrətin ikinci ilini Fatimənin (ə) doğum ili olaraq qeyd etmişlər. Əhli-sünnə arasında məşhur nəzərə əsasən, Həzrət Fatimənin (ə) təvəllüdü besətdən beş il əvvəl baş vermişdir.

Şiə mənbələrində Həzrət Fatimənin (ə) təvəllüd gününü Cəmadius-sani ayının iyirminci günü olaraq qeyd etmişlər. İmam Baqirdən (ə) nəql olunan hədisə əsasən, bu adqoyma Allah tərəfindən baş vermişdir. Bu adqoyma hədisinin ardında Allahın Fatiməni (ə) (Zərr aləmi və ya Ələst adlı aləmi adlı) Misaq aləmində seçdiyi və çirkinlikdən uzaqlaşdırdığı deyilir. Həmçinin (7-ci hicri əsrində yazılmış) Zəxairul-üqba kitabında Peyğəmbərdən (s) nəql olunan rəvayətə əsasən, Həzrət Fatimə (ə) Allah onu və övladlarını cəhənnəm odundan azad etdiyi üçün Fatimə adlandırılmışdır .

Fatimənin (ə) uşaqlıq və yeniyetməlik dövrü haqqında az sayda tarixi məlumatlar mövcuddur. Tarixi məlumatların bildirdiyinə əsasən, Fatimə (ə) Peyğəmbərin (s) dəvəti aşkar olduqdan sonra bəzi hallarda müşriklərin Həzrətə (s) qarşı etdiyi kobud rəftarların şahidi olmuşdur. Bundan əlavə, həzrət Fatimənin (ə) uşağlığının 3 ili Şibu Əbi Talibdə və müşriklərin Bəni-Haşimə eləcə də, Peyğəmbərin (s) tərəfdarlarına qarşı göstərdiyi iqtisadi və ictimai təzyiqlər altında keçmişdir. Həzrət Fatimə (ə), həmçinin uşaq ikən anası xanım Xədicəni (ə) itirmişdir. Qüreyşin Peyğəmbəri (ə) öldürmək qərarı, Peyğəmbərin (s) gecə vaxtı Məkkədən Mədinəyə hicrət etməsi, həzrət Fatimənin (ə) Əli (ə) və bəzi qadınlarla birlikdə Mədinəyə hicrət etməsi Fatimənin (ə) uşaqlıq illərində baş verən ən mühüm hadisələrdir.

Elçilik və evlilik

Əsas məqalə: Əlinin (ə) Fatimə ilə evliliyi

Həzrət Fatimənin (ə) çoxlu elçiləri var idi. Lakin sonda İmam Əli (ə) ilə evləndi. Bəzi araşdırmaçıların fikrincə, Peyğəmbər (s) Mədinə şəhərinə hicrət etdikdən və müsəlman cəmiyyətinin rəhbərliyini öhdəsinə aldıqdan sonra Fatimə (ə) Peyğəmbərin (s) övladı olduğu üçün müsəlmanlar arasında xüsusi hörmət və uca məqam qazandı. Bununla yanaşı, Peyğəmbərin (s) Fatiməyə (ə) olan məhəbbətini göstərməsi və Fatimənin (ə) öz dövrünün qadınları ilə müqayisədə bir sıra xüsusiyyətlərə sahib olması bəzi müsəlmanların Peyğəmbər (s) qızı ilə evlənməyə çalışmalarına səbəb oldu. Digərlərindən öncə müsəlman olmuş və ya münasib maddi qüdrətə malik olan Qüreyşin bir sıra böyükləri Fatiməyə (ə) elçi düşdülər. Əbu Bəkr, Ömər, Əbdür-Rəhman ibn Ovf həmin şəxslərdən idilər. Elçilərin hamısı Peyğəmbərdən (s) mənfi cavab eşitdilər. Peyğəmbər (s) onların cavabında belə buyururdı: "Fatimənin (ə) evliliyi səmavi bir məsələdir və Allahın hökmünə ehtiyac var." Bəzi məqamlarda da Fatimənin (ə) elçilərlə evlənməyə razı olmadığını bildirərdi.

Əli (ə) Peyğəmbərlə (ə) ailəvi münasibətlərin olduğu, həmçinin Fatimənin (ə) din və əxlaq baxımından bir sıra xüsusiyyətlərə malik olduğu üçün onunla evlənməyi çox istəyirdi. Lakin tarixçilərin yazdığına əsasən, O (ə), özündə Peyğəmbər (s) qızına elçilik etmək cürəti tapmırdı. Səd ibn Məaz bu məsələni Peyğəmbərə (s) çatdırdı və Peyğəmbər (s) Əlinin (ə) elçi düşməsinə razılıq verdi. Peyğəmbər (s) imam Əlinin (ə) elçiliyə gəldiyini və Onun bir sıra xüsusiyyət və üstünlüklərini həzrət Fatiməyə (s) danışdı və həzrət Fatimə (ə) bu işə razılıq verdi. Peyğəmbər (s) də Allahın əmri ilə həzrət Fatiməni (ə) həzrət Əli (ə) ilə evləndirdi. Həzrət Əli (ə) digər mühacirlər kimi hicrətin ilk aylarında ağır iqtisadi şəraitə malik idi. Buna görə də Peyğəmbərin (s) tövsiyəsi ilə öz zirehini satdı (və ya girov qoydu) və ondan gələn məbləği həzrət Fatimənin (ə) mehriyyəsi etdi. Həzrət Əli (ə) və həzrət Fatimənin (ə) evlilik mərasimi müsəlmanların iştirakı ilə məsciddə keçirildi. Evlilik mərasiminin tarixi haqqında fikir ayrılığı vardır. Mənbələrin çoxunda hicrətin ikinci ili olaraq qeyd olunmuşdur. Evlilik mərasimi hicrətin ikinci ilində Bədr döyüşündən sonra Şəvval və ya Zil-hiccə ayında keçirilmişdir.

Həzrət Əli (ə) ilə birgə həyat

Əsas məqalə: Həzrət Fatimənin (s) evi

Tarixi məlumatlarda və hədis mənbələrində həzrət Fatimənin (ə) həzrət Əliyə (ə) müxtəlif formalarda, hətta Peyğəmbərin (s) hüzurunda sevgisini bildirdiyi və onu ən yaxşı həyat yoldaşı hesab etdiyi qeyd olunur. Həzrət Fatimənin (ə) həzrət Əliyə (ə) evdə məhəbbət dolu sözlərlə, insanlar arasında isə Əbəl-Həsən künyəsi ilə müraciət etdiyi nəql olunur. Bəzi mənbələrdə həzrət Fatimənin (ə) evdə ətir və zinət vasitələri ilə bəzəndiyi qeyd olunur.

Həzrət Fatimənin (ə) həzrət Əli (ə) ilə yaşayışının ilk vaxtları çətin iqtisadi şəraitlə yanaşı idi və bəzən İmam Həsəni (ə) və imam Hüseyni (ə) doydurmaq miqdarında belə yeməkləri yox idi. Amma həzrət Fatimə (ə) mövcud vəziyyətə etiraz etmirdi və bəzən öz həyat yoldaşına xərclərin ödənməsi üçün kömək məqsədi ilə yun əyirirdi.

Həzrət Fatimə (ə) Peyğəmbərin (ə) tövsiyəsinə əsasən, özü ev daxili işləri etməyə, çöl işlərini isə həzrət Əlinin (ə) öhdəsinə qoymağa meyilli idi. Fizzəni xadim olaraq evə gətirdiyi zaman ev işlərinin yarısını özü edər, qalan yarısını isə Fizzəyə tapşırardı. Bəzi mənbələrə əsasən, həzrət Fatimənin (ə) tövsiyəsi əsasında bir gün Fizzə, bir gün isə həzrət Fatimə (ə) ev işlərini edərdi.

İmam Əli (ə) qarşılıqlı olaraq həzrət Fatiməyə (ə) hörmət edərdi. Bir hədisdə imam Əlinin (ə) belə buyurduğu nəql olunur: "Mən heç vaxt Fatiməni (ə) qəzəbləndirmədim, Fatimə (ə) də heç vaxt məni qəzəbləndirmədi." Əbu Bəkr və Ömər Əlidən (ə) həzrət Fatimə (ə) ilə görüş istədiyi zaman Xanım (ə) həzrət Əliyə (ə) belə dedi: "Ev sənin evindir. Səninlə danışan bu riyasız şəxs sənin xanımındır. İstədiyin hər bir işi yerinə yetir."

Övladları

Şiə və sünni mənbələri Həsənin (ə), Hüseynin (ə), Zeynəbin və Ümmi-Gülsümün imam Əli (ə) və həzrət Fatimənin (ə) dörd övladı olmasında həmfikirdirlər. Şiə mənbələrində, həmçinin bəzi əhli-sünnə mənbələrində həzrət Fatimənin (ə) Peyğəmbərdən (s) sonra baş verən hadisələr zamanı yaralanmaq nəticəsində tələf olan digər bir övladının da adı nəql olunur. Onun adı Muhsin və ya Muhəssən olaraq qeyd olunmuşdur.

Ömrünün son hadisələri

Həzrət Fatimənin (ə) ömrünün son bir neçə ayında acı hadisələr baş vermişdir. Deyilənə əsasən, bu müddətdə heç kim həzrət Fatiməni (ə) gülən görmədi. Peyğəmbərin (ə) dünyadan köçməsi, Səqifə hadisəsi, xilafətin qəsb olunması, Fədəkin Əbu Bəkr tərəfindən müsadirə olunması və səhabənin hüzurunda Fədəkiyyə xütbəsinin oxunması onun (ə) ömrünün sonlarının ən mühüm hadisələridir. Həzrət Fatimə (ə) imam Əlinin (ə) yanında Səqifə şurasının və Əbu Bəkr hakimiyyətinin ən əsas müxaliflərindən biri idi. Buna görə də xilafət aparatı tərəfindən təhdidə məruz qaldı və bunun nümunəsi Fatimənin (ə) evinin yandırılmaqla hədələnməsidir. Həzrət Əlinin (ə) və Əbu Bəkrə müxalif olanların beyət etməməsi, onların xanım Fatimənin (ə) evində bəstdə oturması xəlifə dostlarının həzrət Fatimənin (ə) evinə hücum etməsinə səbəb oldu. Bu hücumda həzrət Fatimə (ə) imam Əlinin (ə) Əbu Bəkrlə məcburi beyət etməyə aparılmasına mane olduğu üçün yaralandı və bətnindəki övladı düşdü. Bu hadisədən sonra həzrət Fatimə (ə) xəstəlik yatağına düşdü və qısa bir müddətdən sonra şəhadətə çatdı. Əl-İhticac kitabında həzrət Fatiməyə (ə) baş çəkən Mədinə qadınları ilə görüşdə həzrətin (ə) mövqeyini və onun (ə) insanların Peyğəmbərdən (s) sonra olan mövqeləri haqqında narahatlığını ifadə edən bəzi sözləri nəql olunmuşdur.

Həzrət Fatimə (ə) imam Əliyə (ə) onun müxaliflərinin ona qılınacaq cənazə namazında və dəfnində iştirak etməməsini vəsiyyət etdi və ondan gecə dəfn edilməsini istədi. Məşhur nəzərə əsasən, həzrət Fatimə (ə) hicrətin 11-ci ili Cəmadius-sani ayının 3-də Mədinə şəhərində şəhadətə çatdı. Onun (ə) ömrünün 18 il olduğu deyilmişdir. Amma İmam Baqirdən (ə) nəql olunan rəvayətə əsasən, Xanımın (ə) ömrü 23 il olmuşdur.

Siyasi mövqeləri və həmkarlıqları

Mişel Kedi: Fatimə (ə) Allah, İslam və haqq yolunda mücahid şəxsdir. O, zülmə qarşı çıxdı və siyasətə dəstək vermək üçün ilahi haqqa çağırdı. O, həqiqəti inkar edən və onu əziyyət edən insanların dəfnində iştirak etməməsi üçün gecə dəfn olunmaq istəyində etirazının pik nöqtəsinə çatdı.

Həzrət Fatimənin (ə) bir sıra ictimai fəailiyyətləri və siyasi mövqeləri var idi. Mədinə şəhərinə hicrət, Ühüd müharibəsində Peyğəmbərə (s) tibbi yardım göstərmək, Ühüd müharibəsində şəhidlər sərvəri Həmzənin bacısı, Peyğəmbərin (s) isə bibisi olan Səfiyyə ilə birlikdə Həmzənin cəsədinin yanına gəlmək, Xəndək müharibəsində Peyğəmbərə (s) azuqə çatdırmaq, Məkkənin fəthində Peyğəmbərlə (s) yol yoldaşı olmaq həzrət Fatimənin (s) Peyğəmbərin vəfatından öncəki fəaliyyətlərinin bəzisidir. Lakin həzrət Fatimənin (ə) siyasi fəailiyyətlərinin çoxu Peyğəmbərin (s) vəfatından sonrakı qısa ömrünə təsadüf edir. Həzrətin (ə) ən mühüm siyasi mövqeləri bunlardır: Səqifə hadisəsi və Əbu Bəkrin Peyğəmbərdən (s) sonra xəlifə olaraq seçilməsinə qarşı çıxmaq, mühacir və ənsarın böyüklərinin evinə gedib onlardan həzrət Əlinin (ə) xilafət üçün daha layiq və daha üstün olduğuna dair etiraf almaq, Fədəkin malikiyyətini geri qaytarmaq üçün çalışmaq, ənsar və mühacirin olduğu toplumda Fədəkiyyə xütbəsini oxumaq, evinə hücum zamanı Əlini (ə) müdafiə etmək, həzrətə (ə) baş çəkməyə gələn (mühacir və ənsardan olan) xanımlara xütbə oxumaq, ölümündən sonrakı mərasimin gizlin və məxfi olaraq həyata keçirilməsinə vəsiyyət etmək. Bəzi araşdırmaçıların fikrincə, həzrət Fatimənin (ə) Peyğəmbərin (s) vəfatından sonrakı söz və davranışlarının çoxu bir növ xilafətin Əbu Bəkr və onun tərəfdarları tərəfindən qəsb edilməsinə qarşı siyasi reaksiya və etiraz idi.

Səqifə şurasının qərarı ilə müxalifətçilik

Əsas məqalə: Səqifə hadisəsi

Səqifə şurasının təşkilindən və bir qrupun Əbu Bəkirlə xəlifə olaraq beyət etməsindən sonra həzrət Fatimə (ə) Əlinin (ə) və Təlhə, Zübeyr kimi bir qrup səhabənin kənarında bu addımla müxalifətçilik etdi. Çünki Qədirxum hadisəsində Peyğəmbər (s) imam Əlini (ə) öz canişini olaraq tanıtdırmışdı. Tarixi məlumatlara əsasən, həzrət Fatimə (ə) imam Əli (ə) ilə birlikdə səhabələrin sorağına gedərdi və onlardan kömək istəyərdi. Səhabələr isə həzrət Fatimənin (ə) istəyinin cavabında belə deyərdilər: "Əgər o (ə) Əbu Bəkrlə beyət olunmamışdan əvvəl onlardan belə bir şey istəsəydi, Əlinin (ə) xəlifəliyini himayə edərdilər.

Fədək macərası və Fədəkiyyə xütbəsi

Əsas məqalə: Fədəkiyyə xütbəsi

Əbu Bəkr Fədəyi həzrət Fatimədən (ə) aldıqdan və xilafətin xeyrinə olaraq, müsadirə etdikdən sonra Fatimə (ə) onun bu addımına qarşı çıxdı. O (ə), Fədəyi geri almaq üçün Əbu Bəkrlə danışdı, dəlil və şahid gətirdikdən sonra Əbu Bəkr yazılı olaraq, Fədəyin həzrət Fatiməyə (ə) məxsus olduğunu bildirdi. Lakin Ömər ibn Xəttab hörmətsizcəsinə o yazını həzrət Fatimədən (ə) aldı və cırdı. Bəzi mənbələrdə bu hadisədə Ömərin həzrət Fatiməyə (ə) zərbə endirdiyini, Onun (ə) yaralandığını və bətnindəki körpəsinin düşdüyü xəbər verilir. Həzrət Fatimə (ə) Fədəyi geri almaq cəhdlərinin nəticəsiz qaldığını görən zaman Peyğəmbər (s) məscidinə getdi və səhabələrin hüzurunda sonralar Fədəkiyyə xütbəsi adı ilə məşhurlarşan bir xütbə oxudu. Həmin xütbədə Əbu Bəkrin Fədəyi və xilafəti qəsb etməsini tənqid etdi. Həzrət Fatimə (ə) bu xütbədə Əbu Bəkrin və tərəfdarlarının bu adddımının nəticəsinin cəhənnəm odu olduğunu vurğuladı. Məhz bu xütbədən müsəlman xanımların siyasi məclislərdə iştirakının caiz olduğunu isbat etmək üçün istifadə olunur.

Əbu Bəkrlə müxalifət, bəstdə oturanlarla birgəlik

Səhabələr Əbu Bəkri xəlifə olaraq tanıdıqdan, onunla beyət etdikdən və Peyğəmbərin (ə) imam Əlinin (ə) canişinliyi haqqında olan sözünü görməməzliyə vurduqdan sonra həzrət Fatimə (ə) İmam Əli (ə), Bəni-Haşim və səhabələrdən bir neçə nəfərlə birlikdə bu beyətə qarşı çıxdılar və Fatimənin (ə) evində bəstdə oturdular. Abbas ibn Əbdül Mütəllib, Salman Farsi, Əbuzər Ğəffari, Əmmar ibn Yasir, Miqdad, Ubəy ibn Kəb və Bəni-Haşimdən bir qrup şəxs bəstdə oturanlardan idilər.

Evə hücum hadisəsində Əlinin (ə) müdafiəsi

Əsas məqalə: Həzrət Fatimənin (ə) evinə hücum

Əbu Bəkr tərəfdarlarının Əlinin (ə) evinə hücumunun ardıyca həzrət Fatimə (ə) hücum edənlərin qarşısında dayandı və imam Əlinin (ə) Əbu Bəkrlə məcburi beyət üçün aparılmasına maneə oldu. Üçüncü və dördüncü hicri əsrinin əhli-sünnə alimlərindən olan İbn Əbdu Rəbbihin verdiyi məlumata əsasən, Əbu Bəkr ona müxalif olanların həzrət Fatimənin (ə) evində bəstdə oturmasından xəbərdar olduqdan sonra ora hücum etməyi, müxaliflərin birliyini pozmağı və müqavimət göstərdikləri təqdirdə onlarla vuruşmağa əmr verdi. Ömər bir qrupla birlikdə həzrət Fatimənin (ə) evinə tərəf getdi və bəstdə oturanlardan çölə çıxmaqlarını istədi. Sonra isə sözündən çıxacaqları halda evi yandırmaqla hədələdi. Ömər digər hücum edənlərlə birlikdə kobudcasına evə daxil oldu. Bu arada, həzrət Fatimə (ə) hücum edənləri evdən çıxmayacaqları halda Allaha şikayət etməklə hədələdi. Buna görə də hücum edənlər evdən çıxdılar və Həzrət Əlidən (ə) və Bəni-Haşimdən başqa digər bəstdə oturanların hamısını Əbu Bəkrlə beyət etmək üçün məscidə apardılar.

Hücum edənlər bəstdə oturanlardan məcburi olaraq beyət aldıqdan sonra Həzrət Əlidən (ə) və Bəni-Haşimdən də beyət almaq üçün yenidən həzrət Fatimənin (ə) evinə hücum etdilər və evin qapısını yandırdılar. Qapının arxasında olan həzrət Fatimə (ə) odun və Ömərin, Qunfuzun və onlarla birgə olanların qapıya endirdiyi zərbələr nəticəsində yaralandı və bətnindəki körpəsi (Möhsin (ə)) düşdü. Bəzi məlumatlara əsasən, Qunfuz həzrət Fatiməni (ə) qapı və divar arasında qoydu və onun (ə) qabırğasını sındırdı. Həzrət Fatimə (ə) bu hadisədən sonra xəstəlik yatağına düşdü.

Həzrət Fatimənin (ə) Əbu Bəkr və Ömərə qarşı qəzəbi

Əbu Bəkr və Ömərin Fədək macərasında və xəlifə ilə məcburi beyət etməklə bağlı hadisələrdə həzrət Fatimə (ə) və Əliyə (ə) qarşı şiddətli rəftarları Həzrət Fatimənin (ə) ömrünün sonuna qədər Əbu Bəkr və Ömərə qarşı qəzəbli olmasına səbəb oldu. Məlumatlara əsasən, Əbu Bəkr və Ömər, Ömər və digərlərinin həzrət Fatimənin (ə) evinə hücumundan sonra üzr istəmək üçün həzrət Fatimənin (ə) evinə getmək qərarına gəldilər. Lakin onlara evə daxil olmaq icazəsi vermədi. Onlar sonda imam Əlinin (ə) vasitəçiliyi ilə evə daxil oldular. Həzrət Fatimə (ə) görüş zamanı üzünü o iki nəfərdən divara tərəf çevirdi və onların salamını cavabsız qoydu. Fatimə (ə) daha sonra Peyğəmbərin (ə) öz razılıq və qəzəbinin Fatimənin (ə) razılıq və qəzəbinin girovunda olduğunu bildirən “Biz`ə” hədisini xatırlatdıqdan sonra Əbu Bəkr və Ömərə onlara qarşı qəzəbli olduğunu elan etdi. Bəzi məlumatlara əsasən, həzrət Fatimə (ə) hər namazdan sonra onlara qarşı nifrin edəcəyinə and içdi.

Mühacir və Ənsardan olan qadınlarla görüşdə oxunan xütbə

Peyğəmbərin (s) vəfatından və həzrət Fatimənin (ə) evdə yatağa düşməsindən sonra mühacir və ənsardan ibarət bir qrup qadının həzrət Fatiməyə (ə) baş çəkməsi və həzrət Fatimənin (ə) onların hal-əhval tutmalarının cavabında dediyi sözlər baş verən hadisələrdən biridir. Həzrət Fatimə (ə) bu görüşdə Allaha həmd və səna edib, atasına salavat göndərdikdən sonra (mühacir və ənsardan olan) kişiləri Peyğəmbərin (s) canişinini öz məqamından aşağı saldıqları və onu risalət mərkəzindən uzaqlaşdırdıqları və özlərini aşkar bir ziyana giriftar etdikləri üçün danladı. Həzrət Fatimə (ə) öz sözünün davamında insanların imam Əlidən (ə) üz döndərməsinə və ondan intiqam almasına səbəb olaraq imam Əlinin (ə) ədalətə bağlı olmasını və ədalətin icrasını qorumasını göstərdi. Həzrət Fatimə (ə) təkid etdi ki, əgər onlar imam Əlinin (ə) hakimiyyətini istədikləri və qəbul etdikləri halda, o (ə) onları iki tərəfindən su daşan elə bir çeşməyə daxil edəcəkdi və yerin və göyün bərəkət qapıları onların üzünə açılacaqdı. İndi imam Əlinin (ə) hakimiyyətini qəbul etmədikləri üçün Allah onları danlayacaq və onlara əzab verəcəkdir. Bəzi məlumatlara əsasən, bu görüşdən sonra mühacir və ənsarın kişiləri zahirdə üzr istəmək, əslində isə daha çox Əbu Bəkrlə etdikləri beyəti yozmaq üçün həzrət Fatimənin (ə) hüzuruna gəldilər. Həzrət Fatimə (ə) onlara belə buyurdu: “Məndən uzaqlaşın. Artıq sədaqətsiz üzrrxahlıqlardan sonra üzr üçün yer qalmayıb və sizin bu səhv və təqsiriniz geri qayıda bilməyəcəkdir."

Şəhadət, dəfn mərasimi

Əsas məqalələr: Həzrət Fatimənin (s) şəhadəti və Həzrət Fatimənin (s) dəfn mərasimi

Həzrət Fatimə (ə) bir müddət sonra Peyğəmbərdən (s) sonra baş verən hadisələr zamanı aldığı fiziki zərbələrdən yaranmış xəstəlik səbəbi ilə hicrətin 11-ci ilində dünyasını dəyişdi. Şəhadət tarixi haqqında fikir ixtilafı vardır. Peyğəmbərin (s) vəfatından 40 gün sonradan səkkiz ay sonraya qədər qeyd olunmuşdur. Şiə baxımından ən məşhur fikir Cəmadius-sani ayının üçüncü günüdür, yəni Peyğəmbərin (s) vəfatından (s) 95 gün sonra. Bu sözün istinad mənbəyi İmam Sadiqdən (ə) nəql olunan bir hədisdir. Digər fikirlərə əsasən, Xanımın (ə) şəhadəti Peyğəmbərin (s) vəfatından 75 gün sonra (Cəmadiul-əvvəl ayının 13-də), Rəbius-sani ayının səkkizində, Rəbius-sani ayının 13-də və Ramazan ayının 3-də olmuşdur.

İmam Kazim (ə) bir hədisdə həzrət Fatimənin (ə) şəhadətinə təkid etmişdir. İmam Sadiqin (ə) bir hədisində Qunfuzun qılıncın qabı ilə vurduğu zərbə həzrət Fatimənin (ə) şəhadət səbəbi olaraq göstərilmişdir. Həmin zərbə Möhsinin düşməsinə, Həzrətin (ə) xəstələnməsinə və nəticədə şəhadətinə səbəb oldu.

Bəzi araşdırmaçıların fikrincə, həzrət Fatimənin (ə) cənazəsinin gizlin şəkildə dəfn edilməsi haqqında etdiyi vəsiyyət onun (ə) xilafət aparatına qarşı atdığı sonuncu siyasi addım idi.

Dəfn yeri

Əsas məqalə: Həzrət Fatimənin (s) dəfn olunduğu yer

Həzrət Fatimə (ə) şəhadətindən öncə ona zülm edən və onun qəzəblənməsinə səbəb olan şəxslərin onun (ə) cənazəsinə namaz qılmasını və onun dəfn mərasimində iştirak etməsini istəmədiyinə dair vəsiyyət etdi. Buna görə də dəfn mərasiminin gizlin formada keçirilməsini və dəfn olunduğu yerin gizlin qalmasını istəmişdi. Tarixçilərin sözlərinə əsasən, Əli (ə) Əsma binti Ümeysin köməyi ilə öz həyat yoldaşına qusl verdi və özü onun (ə) cənazəsinə namaz qıldı. İmam Əlidən (ə) əlavə bir neçə nəfər də cənazə namazında iştirak etdi. Onların sayları və adları haqqında fikir ayrılığı vardır. Tarixi mənbələr İmam Həsəni (ə), İmam Hüseyni (ə), Abbas ibn Əbdülmütəllibi, Miqdadı, Salmanı, Əbuzəri, Əmmarı, Əqili, Zübeyri, Abdullah ibn Məsudu və Fəzl ibn Abbası cənazə namazında iştirak edən şəxslər olduğunu hesab etmişlər.

İmam Əli (ə) dəfndən sonra, qəbrin yerinin bilinməməsi üçün qəbrin əlamətlərini aradan apardı. Qəbrin dəqiq yerinin bilinməməsindən əlavə, qəbrin yerləşdiyi ümumi məkanın da barəsində müxtəlif nəqllər vardır:

• Bəziləri həzrət Fatimənin (ə) dəfn yerinin Rövzətun-Nəbidə olduğunu düşünürlər.

• Həzrət Fatimənin (ə) və İmam Əlinin (ə) evi dəfn olunan digər bir yer kimi tanıtdırılmışdır. Bu yer Bəni-Üməyyənin zamanında Peyğəmbər (s) məscidinin genişləndirilməsi zamanı məscidin bir hissəsinə çevrilmişdir.

• Bəzi mənbələr ümumi formada Bəqi qəbristanlığını həzrət Fatimənin (ə) dəfn olunduğu yer olaraq vurğulamışlar.

• Bəzi mənbələr isə, Əqil ibn Əbu Talibin evini həzrət Fatimənin (ə) dəfn olunduğu yer olaraq qeyd etmişlər. Əqilin evi Bəqi qəbiristanlığının yanında böyük bir ev idi. Fatimə binti Əsəd, Abbas ibn Əbdülmütəllib və şiə İmamlarından (ə) bir neçəsi orada dəfn edildikdən sonra həmin məkan daha yaşayış yeri olmamış, ümumi bir ziyarətgaha çevrilmişdir.

Fəzilətləri

Şiə və əhli sünnənin hədis, təfsir və tarix mənbələrində həzrət Fatimə (ə) üçün bir çox fəzilətlər təqdim edilmişdir. Bu fəzilətlərdən bəzilərinin mənşəyi Qurandır. Təthir ayəsini və Mübahilə ayəsini buna misal göstərmək olar. Bu növ fəzilətlərdə ayələrin nazil olma səbəbi Peyğəmbərin (s) Əhli beyti (ə) barəsindədir və Həzrət Fatimə (ə) də Əhli beytdən (ə) biridir. Fəzilətlərdən bir çoxu da rəvayətlərdə nəql olunmuşdur. “Biz`ə” hədisi və Həzrətin (ə) mühəddəsə olması kimi fəzilətlər bu qəbildəndir.

İsmət

Əllamə Məclisinin dediyinə əsasən, şiələr həzrət Fatimənin (ə) isməti barəsində dəqiq aşkar şəkildə icma etmişlər. Təthir ayəsi, “Biz`ə” hədisi və Əhli beytin ismətini bildirən hədislər həzrət Fatimənin (ə) ismətinin dəlillərindən hesab olunur. Təthir ayəsinə əsasən, Allah Əhli beyti (ə) hər növ çirkinlik və pislikdən paklandırmağı iradə etmişdir. Bir çox şiə və əhli sünnə hədislərinə əsasən, həzrət Fatimə (ə) Əhli beytin (ə) nümunələrindən biridir. Həzrət Fatimənin (ə) məsum olmasının nəticəsi odur ki, Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) ixtiyar sahibi olduğu bəzi işlərdə icazə sahibi sayılacaqdır. Buna misal olaraq, sözlərinin, davranışının, razılıq əlaməti sayılacaq sükutunun dəlil hesab edilməsini, dini məsələlərdə müraciət yeri olmasını, dini təfsir və izah etmək səlahiyyətinə malik olmasını, əməl yolunu, mövqelərinin haqq və batili ayıran olmasını, həmçinin yaşayışın müxtəlif sahələrində kamil bir nümunə sayılmasını göstərmək olar.

Əhli sünnənin tarix və hədis mənbələrində də Peyğəmbərin (s) təthir ayəsini şahid gətirərək, öz Əhli beytini (ə), yəni Fatiməni (ə), Əlini (ə), Həsəni (ə), Hüseyni (ə) günahın bütün növlərindən pak bildiyini deyən hədislər qeyd edilmişdir.

İbadət

Həzrət Fatimə (ə) Peyğəmbər (s) kimi ibadətə çox bağlı idi və öz vaxtının bir hissəsini namaz və münacata ayırırdı. Bəzi mənbələrdə həzrət Fatiməyə (ə) qeybi yardımlar edildiyi barəsində məlumatlar vardır. Misal üçün Salman Farsi Fatimənin (ə) dəyirman daşının yanında Quran oxuduğunu, dəyirman daşının isə öz-özünə fırlandığını gördüyü zaman təəccüblənir və məsələni Peyğəmbərə (s) danışır. Peyğəmbər (s) onun cavabında belə buyurur: “...Allah Cəbraili Fatimə (ə) üçün dəyirman daşını fırlatmağa göndərmişdir”. Namazların uzadılması, gecə ibadəti, başqaları, o cümlədən qonşular üçün dua etmək, oruc tutmaq, şəhidlərin qəbrini ziyarət etmək Fatimənin (ə) xüsusiyyətlərindən bəzisidir. Əhli beytin (ə), bəzi səhabə və tabeinlərin sözlərində bu xüsusiyyətlərə təkid edilmişdir. Buna görə də dua və münacat kitablarında bəzi namazlar, dualar, zikrlər həzrət Fatiməyə (ə) aid edilmişdir.

Həzrət Fatimənin (ə) Allahın və Peyğəmbərin (s) yanında olan məqamı

Şiə və əhli sünnə alimləri Məvəddət ayəsi adı ilə məşhur olan Şura surəsinin 23-cü ayəsinə əsasən, Allahın müsəlmanlara həzrət Fatiməni (ə) sevməyi əmr etdiyini bildirmişlər. Məvəddət ayəsində Peyğəmbərin (s) risalətinə mükafatın (təfsirçilərin Əhli beyt (ə) olaraq qeyd etdiyi ) Həzrətin (s) yaxınlarını sevmək və onlarla dost olmaq olduğu vurğulanmışdır. Hədislərə əsasən, bu ayədə olan yaxınlar və ya müfəssirlərin dediyi kimi Əhli beyt (ə) Fatimə (ə), Əli (ə), Həsən (ə) və Hüseyndir (ə). Məvəddət ayəsindən əlavə, Peyğəmbərdən bir sıra hədislər nəql edilmişdir ki, həmin hədislərə əsasən, Allah həzrət Fatimənin (ə) qəzəbi ilə qəzəblənir və Onun (ə) razılığı ilə razı qalır.

Seyyid Məhəmməd Mircəhani “Cənnətul-Asimət” kitabında həzrət Fatimənin (ə) yaradılışını fələklərin yaradılış səbəbi olduğunu deyən bir hədis gətirmişdir. "Ləvlak" olaraq tanınan bu hədis Peyğəmbərdən (s) nəql edilmişdir. O hədisə əsasən, fələklərin yaradılışı Peyğəmbərin (s) yaradılışının girovunda, Peyğəmbərin (s) yaranması həzrət Əlinin (ə) yaradılışının girovunda, Peyğəmbər (s) və həzrət Əlinin yaranması həzrət Fatimənin (ə) yaranmasının girovundadır. Bəziləri bu hədisin sənədinə irad etməklə yanaşı, hədisin məzmununu yozmağı mümkün hesab etmişlər.

Peyğəmbər (s) həzrət Fatiməyə (ə) çox bağlı idi və ona (ə) başqalarından daha artıq hörmət və sevgi göstərirdi. Biz`ə hədisi adlı məşhur hədisdə Peyğəmbər (s) həzrət Fatiməni (ə) bədəninin bir hissəsi olaraq tanıtdırır və bildirir ki, onu (ə) incidən hər kəs məni incitmişdir. Bu hədisi şiə alimləri arasında ilk mühəddislərdən olan Şeyx Müfid və əhli sünnə alimləri arasında Əhməd ibn Hənbəl müxtəlif formalarda nəql etmişlər. İslam Peyğəmbəri (s) səfərə getdiyi zaman sonuncu sağollaşdığı şəxs həzrət Fatimə (ə) idi və səfərdən qayıdan zaman isə ilk olaraq, həzrət Fatimənin (ə) görüşünə gedərdi.

Qadınların ən üstünü

Şiə və əhli sünnənin nəql etdiyi çoxsaylı hədislərdə həzrət Fatimənin (ə) behişt qadınlarının ən üstünü, iki dünya qadınlarının ən üstünü və ümmətin qadınlarının ən üstünü olması gəlmişdir.

Mübahilə hadisəsində seçilmiş yeganə qadın

Müsəlman qadınların arasından yalnız həzrət Fatimə (ə) Peyğəmbərin (s) Nəcran məsihiləri ilə mübahiləsində iştirak etmək üçün seçildi. Bu hadisə Mübahilə ayəsində qeyd olunmuşdur. Təfsir, hədis, tarix mənbələrinə əsasən, Mübahilə ayəsi Peyğəmbər (s) Əhli beytinin (ə) fəzilət və üstünlüyü barəsində nazil olmuşdur. Həzrət Fatimə (ə), imam Əli (ə), imam Həsən (ə) və imam Hüseyn (ə) bu hadisədə Peyğəmbərlə (s) birgə olanlardır.

Peyğəmbərin (s) nəslinin həzrət Fatimə (ə) vasitəsi ilə davam etməsi

Peyğəmbərin (s) nəslinin həzrət Fatimədən (ə) davam etməsi və şiə imamlarının Fatimənin (ə) övladlarından seçilməsi, onun (ə) fəzilətlərindən biri olaraq vurğulanmışdır. Bəzi təfsirçilər Peyğəmbərin (s) nəslinin həzrət Fatimədən (ə) davam etməsini Kövsər surəsindəki “kövsər”-in, yəni çoxlu xeyrin nümunəsi hesab etmişlər.

Səxavət

Həzrət Fatimənin (ə) səxavəti onun rəftarının xüsusiyyətlərindən biri olaraq təqdim edilmişdir. O (ə) özünün həzrət Əli (ə) ilə olan müştərək yaşayışında yaxşı iqtisadi şəraitə malik olduğu zaman sadə yaşayırdı və daim ehsan edirdi. Toy gecəsində özünün yeni libasını ehtiyaclı birinə verməsi, ona məxsus boyunbağını fəqirə bağışlaması və yeməyinin hamısını kasıba, yetimə və əsirə verməsi bu yerlərdəndir. Təfsir və hədis mənbələrinin bildirdiyinə əsasən, Fatimə (ə), Əli (ə), Həsən (ə) və Hüseyn (ə) üç gün ardıcıl olaraq, iftar zamanı öz yeməklərinin hamısını ehtiyaclı birinə verdikdən sonra onların barəsində “İt`am” ayəsi nazil oldu.

Zöhd və sadə yaşayışı

Həzrət Fatimənin (ə) cehizi on altı əşyadan və ya on doqquz əşyadan on altısı kiçik bir yaşayış üçün lazım olan azsaylı alət və əşyalardan ibarət olmuşdur. Peyğəmbər (s) həmin əşyaları görən zaman belə dua etmişdir: “İlahi, həyatı, əşyalarının çoxu gildən hazırlanmış olanlara mübarək et.”

Mühəddəsə olması

Mələklərin həzrət Fatimə (ə) ilə danışması Xanımın (ə) xüsusiyyətlərindən biridir və onun Mühəddəsə adlanmasına səbəb olmuşdur. Peyğəmbərin (s) zamanında və vəfatından sonra mələklərin həzrət Fatimə (ə) ilə danışması ona (ə) təsəlli vermək və Peyğəmbər (s) nəslinin gələcəyindən xəbər vermək üçün idi. İlahi mələyin həzrət Fatiməyə (ə) danışdığı hadisələri imam Əli (ə) yazırdı və həmin yazılar həzrət Fatimənin (ə) müshəfi olaraq məşhurlaşdı. Bu məlumatda yalnız bir mələyin birtərəfli olaraq danışmasına işarə olunmuşdur və həzrət Fatimə (ə) yalnız dinləyici olmuş və eşitdiyi hər şeyi imam Əli (ə) də eşitmiş və qeyd etmişdir. O mələklə görüş zamanı imam Əlinin (ə) də iştirak etməsi həzrət Fatimənin (ə) istəyinə əsasən idi. Bu istəyin səbəbi Feyz Kaşaninin Əl-Vafi kitabında dediyi fikrə əsasən, təklikdə mələklə həmsöhbət olan zaman olan qorxu idi. Amma Əli Əkbər Ğəffarinin və Məhəmməd Axundinin redaktə etdiyi Əl-Kafinin səhifəsinin alt hissəsində həzrət Fatimənin (ə) imam Əlidən (ə) mələyin gəldiyi zaman orda olmasını istəməyinə səbəb olaraq mələyin sözlərinin yadında qalmamasından narahat olması bildirilir.

Elm və biliyi

Həzrət Fatimənin (ə) ibadət, əxlaq, həyat yoldaşı olmaq kimi müxtəlif sahələrdə nümunə sayılması onun müraciət edənlərin elmi ehtiyaclarına cavab verə bilməsi üçün xüsusi elmi ləyaqətə və biliyə sahib olmasını tələb edir. Həzrət Fatimənin (ə) ziyarətnaməsinin bir hissəsində Xanıma (ə) belə salam verilir: "Salam olsun sənə, ey mələklərlə həmsöhbət olan və çoxlu elmə sahib olan." Həzrət Fatimənin (ə) biliyinin və sual soruşana qarşı dini əxlaq və ədəbə riayət etməsi eləcə də, bənzərsiz təvazö göstərməsinin nümunəsi İmam Həsən Əskəridən (ə) nəql edilən bir hədisdə qeyd olunmuşdur. Hədisin dediyinə əsasən, bir gün bir qadın həzrət Fatiməyə (ə) dedi ki, anam gücsüz bir qadındır və namaz haqqında şəri bir məsələ ilə qarşılaşıb, cavabını soruşmaq üçün məni sizin yanınıza göndərib. Həzrət Zəhra (ə) onun sualına cavab verdi. Qadın sonra başqa bir sual soruşdu və Həzrət (ə) yenidən cavab verdi. Qadın sayı 10-a çatan başqa suallar soruşdu. Bu zaman qadın utandı və dedi: "Sizi daha narahat etməyim. Bundan artıq sizi yormayım və əziyyət verməyim." Həzrət Fatimə (ə) belə cavab verdi: "Nə sualın varsa soruş." Sonra belə əlavə etdi: "Mənə de görüm, əgər bir nəfər ağır bir yükü bir yerə aparacağı halda yüz min dinar pul alacağı bir işlə razılaşarsa, narahat olarmı?" Qadın Həzrətin (ə) cavabında dedi ki, xeyr. Sonra həzrət Fatimə (ə) buyurdu ki, mən cavabını verdiyim sənin hər bir sualın üçün sənin işçinəm. Bu işin Allah yanında olan mükafatı bu dünyada olanların dəyərindən daha artıqdır.

Ziyarətnaməsi

Bəzi şiə mənbələrində İmam Sadiqdən (ə) həzrət Fatimə (ə) üçün ziyarətnamə qeyd olunmuşdur. Ziyarətnamənin mətninə əsasən, həzrət Fatimə (ə) (dünyada) yaranmamışdan öncə Allah tərəfindən imtahan edilmiş və bu imtahanda səbr nümayiş etdirmişdir.

Bu ziyarətnamədə həzrət Fatimənin (ə) vilayətini qəbul etməyin bütün Peyğəmbərlərin (ə) və həzrət Məhəmmədin (s) vilayətini qəbul etmək və onlara itaət etmək kimi olduğu deyilmişdir. Həmçinin bu ziyarətnaməyə əsasən, həzrət Fatiməyə (ə) tabe olub sabitqədəm olan şəxsin günahlardan və çirkinliklərdən paklandığı deyilir.

Mənəvi irsi

Həzrət Fatimənin (ə) sözləri, ibadət, siyasət və ictimai yönlü yaşayışı Xanımdan (ə) qalan bir irs kimi müsəlmanların diqqət mərkəzində olmuşdur və müsəlmanların əsərlərində xatırlanmışdır. Fatimənin (ə) müshəfi, Fədəkiyyə xütbəsi, Fatimənin (ə) namazı və zikri onun (ə) mənəvi irsinin bir hissəsidir.

• Hədislər həzrət Fatimə (ə) irsinin mühüm bir hissəsidir. Bu hədislər əqidə, fiqh, əxlaq və ictimaiyyət yönlü mövzuları əhatə edir. Onun (ə) hədislərindən bir hissəsi şiə və əhli sünnə hədis kitablarında qeyd olunmuşdur və hədislərdən bir miqdarı “Müsnədi Fatimə”, “Əxbari Fatimə” adlı müstəqil kitablarda yazılmışdır. Bu müsnədlərdən bəzisi zaman-zaman aradan getmiş, yalnız rical, tərcümeyi-hal və kitabşünaslıq kitablarında həmin müsnədlərin ravi və müəlliflərinin adı vurğulanmışdır.

• Həzrət Fatimənin (ə) müshəfi Xanımın (ə) ilahi mələkdən eşitdiyi və imam Əlinin (ə) yazdığı məsələləri əhatə edir. Şiələrin inancına əsasən, həzrət Fatimənin (ə) müshəfi şiə imamlarının yanında olmuş və hər bir imam ömrünün sonunda onu növbəti imama təhvil vermişdir. İmamlardan savayı heç kim o kitabı əldə etməmişdir. Bu kitab indi İmam Zamanın (ə) yanındadır.

• Fədəkiyyə xütbəsi həzrət Fatimənin (ə) xilafət və Fədəkin müsadirə edilməsi hadisəsində buyurduğu məşhur sözləridir. Fədəkiyyə xütbəsi haqqında bir neçə şərh yazılmışdır. Həmin şərhlərin çoxu həzrət Zəhranın (ə) xütbəsinin şərhi və ya Fədəkiyyə xütbəsinin digər adı olan “Lummə”-nin şərhi olaraq adlandırılmışdır.

• Xanım Zəhranın (ə) zikri Fatimənin (ə) Peyğəmbərdən (s) öyrəndiyi bir zikrdir. Həzrət Fatimə (ə) bu zikri öyrəndiyi üçün çox sevindi. Şiə və sünnü mənbələrində bu zikrin həzrət Fatiməyə (ə) öyrədilməsi haqqında müxtəlif məruzələr qeyd olunmuşdur və İmam Əlinin (ə) bu zikri eşitdikdən sonra onu heç bir halda tərk etmədiyi deyilmişdir.

• Həzrət Zəhranın (ə) namazı Fatimənin (ə) Peyğəmbərdən (s) və ya həzrət Cəbraildən öyrəndiyi namazlardır. Bəzi hədis mənbələrində və dua kitablarında bu namazlara işarə olunmuşdur.

• Tarix və hədis mənbələrində həzrət Fatiməyə (ə) aid edilən şeirlər məruzə olunmuşdur. Bu şeirlər zaman etibarı ilə iki dövrə bağlıdır: Peyğəmbərin (s) vəfatından öncəki və Həzrətin (s) vəfatından sonrakı dövrə. Fatimənin (ə) şeirləri haqqında müstəqil kitablar da çap edilmişdir.

Həzrət Fatimə (ə) şiə mədəniyyətində və ədəbiyyatında

Şiələr həzrət Fatiməni (ə) özləri üçün nümunə hesab edirlər və Xanımın (ə) yolu şiə mədəniyyətində və şiələrin yaşayışında axın edir. Bunun bəzi nümunələri aşağıdakılardır:

• Mehrus-sünnət: Bir rəvayətə əsasən, İmam Cavad (ə) öz xanımına həzrət Fatimənin (ə) mehriyyəsi qədər olan məbləği, yəni 500 dirhəm təyin etdi. Bu miqdar mehriyyə Peyğəmbərin (s) həyat yoldaşlarının, və qızlarının mehriyyəsidir və “mehrus-sunnət” adlanır.

• Fatimiyyə günləri: Şiələr həzrət Fatimənin (ə) şəhadət günlərində əzadarlıq mərasimi təşkil edirlər. İranda Cəmadius-sani ayının 3-cü gününə təsadüf edən həzrət Fatimənin (ə) şəhadət günü rəsmi tətil günüdür və təqlid-mərcələri piyada olaraq əzadarlıqlarda iştirak edirlər.

• Qadınlar günü: İranda xanım Zəhranın (ə) təvəllüdünün ildönümü günü (Cəmadius-sani ayının 20-si) "Qadınlar günü" adlandırılmışdır. İran xalqı öz analarına və həyat yoldaşlarına hədiyyə verməklə bu günü qeyd edirlər.

• Evlilik günü: İİR-ın təqvimində imam Əlinin (ə) və həzrət Fatimənin (ə) evliliyinin il dönümü günü olan Zilhiccə ayının ilk günü evlilik günü adlandırılmışdır.

• Bəni-Haşim küçəsinin rəmzi olaraq bərpası: Fatimiyyə günləri ilə yanaşı olaraq Bəni-Haşim küçəsi, Bəqi qəbiristanlığı və həzrət Fatimənin (ə) evi rəmzi olaraq düzəldilir və insanların çoxu bu məkanlara baş çəkir.

• Teatr və təziyənin keçirilməsi: “Su və güzgü xanımı”, “Qərib xanım” adlı küçə teatrı, təziyə və səhnəciyi son illərdə həzrət Fatimənin (ə) şəhadət günlərində keçirilən xüsusi proqramlardan bəzisidir.

• Qızlara ad qoyma: İranın rəsmi qeydiyyat üzrə idarəsinin elanına əsasən, Fatimə və Zəhra adları 2016-cı ildə İranda qızlara ən çox qoyulan adların ilk onluğunda yerləşmişdir. 13 milyondan çox iranlının adı Fatimədir.

• Fatimə (ə) övladlarından sayılmaq: Şiə məzhəbləri arasında Zeydiyyə məzhəbindən olanlar imamət və rəhbərliyin həzrət Fatimə (ə) övladlarından olanlara məxsus olduğuna inanır. Buna görə də Zeydilər, yalnız həzrət Fatimənin (ə) nəslindən olan şəxsə imam olaraq tabe olurdular və onun hakimiyyətini haqq hesab edirdilər. Zeydilərdən əlavə, öz hakimiyyətlərinin adını həzrət Fatimənin (ə) adından götürən Fatimilər öz nəsillərinin Fatimə (ə) övdladlarından olduğunu düşünürdülər.

Həzrət Fatimə (ə) şeir və ədəbiyyatda

Bəzi farsdilli şair və ədiblər həzrət Fatimənin (ə) barəsində ədəbiyyat mövzüsunda əsərlər yazmış və onun (ə) barəsində şeirlər qoşmuşdur. Bəzilərinin fikrincə, həzrət Fatimə (ə) barəsində ən qədim şeirin yazılması 5-ci hicri əsrinə təsadüf edir. Müasir dövrdə xanım Fatimə (ə) haqqında şeir yazmaq şairlər arasında daha geniş yayılmışdır. Xanım Fatimə (ə) haqqında şeir adı altında bu mövzuda şeir yazan şairlərin iştirak etdiyi konqresler keçirilir. Həzrət Fatimə (ə) haqqında yazılmış şeirlərin artması ilə bəzi ədəbiyyat və şeir sahəsinin araşdırmaçıları bu mövzuda olan şeirləri həzrət Fatimənin (ə) məqam və xəttinə toxunan “dini şeirlər”-in üslublarından biri edir.

Müasir ədəbiyyat yönlü əsərlər arasında “kəştiye pəhlu şekəste”, “Fatimə Fatimə əst” kitablarına işarə etmək olar. Həzrət Fatimənin (ə) məqamı haqqında yazılan şeirlər arasında Kompani ləqəbi ilə tanınan Mərhum Ayətullah Şeyx Məhəmməd Hüseyn Ğərəvi İsfəhaninin məşhur şeirinə işarə etmək olar.

Biblioqrafiya

Həzrət Fatimə (ə) haqqında əsər yazmaq hicrətin ilk əsrlərindən etibarən müsəlmanların, xüsusilə, şiələrin diqqət mərkəzində olmuşdur. Bir bölgüdə həzrət Fatimə (ə) haqqında yazılan və ya toplanan əsərləri 3 hissəyə bölmək olar: müsnədlər (Həzrətə (ə) aid edilən əsərlər), mənaqib (fəzilətləri haqqında olan əsərlər) və həyatı haqqında yazılan əsərlər.

Şiələrin yazdığı müsnədlər və hədis məcmuələri arasında Təbərinin “Dəlailul-imamət” kitabı həzrət Fatimə (ə) haqqında yazılan mövcud olan ən qədim müsnəddir. Şiələrin yazdığı müsnədlərdən bəzisi aşağıdakılardır:

• “Musnədu Fatimətuz-Zəhra”, müəllif Əzizullah Ətarudi

• “Musnədu Fatimətuz-Zəhra”, müəllif seyyid Hüseyn Şeyxül-İslami

• “Nəhcul-həyat” (Həzrət Fatimənin (ə) sözlərinin lüğəti), müəllif Məhəmməd Dəşti

• “Musnəde Fateme”, müəllif Məhdi Cəfəri.

Mənaqib yönlü kitablar arasında aşağıdakı bir neçə kitaba işarə etmək olar:

• “Mənaqibu Fatimətiz-Zəhra və vələdiha”, müəllif Təbəri Amoli

• “Fəzaile Fatimeye Zəhra əz neqahe digəran”, müəllif Nasir Məkarim Şirazi

• “Fatemeye Zəhra əz nəzəre revayate əhle sonnət”, müəllif Məhəmməd Vasif.

Əhli sünnənin həzrət Fatimə (ə) haqqında yazdığı müsnədlər arasında Couhəri Bəsrinin yazdığı “ Əs-səqifə və Fədək” əsərinə, İbn Uqdə Carudinin yazdığı

"Mən ruviyə ən Fatimətə min əvladiha" əsərinə və Darqutni Şafeinin “Musnəde Fateme” əsərinə işarə etmək olar. Mənaqib yönlü əsərlər arasından Hakim Nişapurinin yazdığı “Fəzailu Fatimətiz-Zəhra” kitabına, Cəlaləddin Siyutinin "Əssuğurul-basimət fi fəzailis-səyyidət Fatimət" əsərinə və Məhəmməd Əli Mənavinin "İthafus-sail bi ma li Fatimətə minəl-mənaqibi vəl-fəzail" əsərini qeyd etmək olar.

Əli Əkbər Rəşadın nəzarəti altında yazılan altı cildlik "Daneşnameye Fateme" adlı ensiklopediya həzrət Fatimənin (ə) həyatı, məqamı, Xanımın (ə) əsərləri və maarifi haqqında, qadın və ailənin fiqh, hüquq və ictimaiyyət yönlü mövzularına toxunmuşdur. Bu ensiklopediya 2016-cı ildə hövzənin on yeddinci "İlin seçilmiş kitabı" toplantısında seçilmişdir.

Sərgi əsərləri

"Banuye bi neşan" adlı pyes Seyyid Hüseyn Fədaihüseynin “Kəştiye pəhlu şekəste” kitabı əsasında yazdığı bir əsərdir. Bu pyes Fatimiyyə günləri ərəfəsində İranın müxtəlif şəhərlərində tamaşaya qoyulmuşdur.

"Banuye beheşti" "MƏTNA"-nın nəşr etdiyi bir animasiyadır. Bu animasiyada Həzrət Fatimənin (ə) şəhadəti təsvir edilmişdir.

"Banuye beheşt" adlı kino filmi 2020-ci ildə Eli Kinqin rejissorluğu ilə yaradılmışdır və məhdud şəkildə nümayiş etdirilmişdir.

Xarici keçid

• https://hawzah.net/fa/Subjects/4941 Farsca
• ابـعـــاد عـلـمـــی و عـمـلـــی شخصیت حضرت فاطمه Farsca
• شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها در منابع اهل سنت از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (Farsca)
• جایگاه حضرت فاطمه (س) در منابع اهل تسنن (Farsca)