Şiə İmamları (ə)

Şiə İmamları (ə) (ərəbcə: أئمة أهل البيت) Peyğəmbərin (s) Əhli-Beytinin (ə) on iki üzvüdür ki, rəvayətlərə görə onlar Peyğəmbərin (s) canişinləri və o Həzrətdən sonra İslam ümmətinin imamlarıdırlar. Birinci imam Həzrət Əli (ə), digər İmamlar (ə) isə onun və Həzrət Zəhranın (s) övladları və nəvələridirlər.

İmamiyyə şiələrinin nəzərinə görə, İmamlar (ə) Allah tərəfindən imamətə təyin edilmişlər və məsumluq, əfzəliyyət (üstünlük), qeybi elm, şəfaət etmək hüququ kimi xüsusiyyətlərə malikdirlər. İmamlar (ə) vəhy almaq və şəriəti gətirməkdən başqa Peyğəmbərin (s) bütün vəzifələrinə sahibdirlər.

Sünnilər şiə İmamlarının (ə) imamətini qəbul etmirlər; lakin onlara qarşı sevgi və sədaqət ifadə edir, onların dini və elmi mərcəiyyətini (nüfuzunu) qəbul edirlər.

Quranda İmamların (ə) adları çəkilmir, lakin İmamların (ə) adları və sayı Peyğəmbərin (s) "Qədir xütbəsi", "Cabir hədisi" və "on iki xəlifə" kimi hədislərində qeyd olunur. Bu rəvayətlərə əsasən, Peyğəmbərin (s) on iki imam və canişini vardır və onların hamısı Qureyşdən və Peyğəmbərin (s) Əhli-Beytindəndirlər.

On iki imamçı şiələrin fikrincə, İmam Əli (ə) Peyğəmbərin (s) nəssi (sözü) ilə imamətə təyin edilmişdir və ondan sonra hər imam özündən sonrakı İmamı açıq-aşkar şəkildə və nəss ilə tanıtmışdır. Buna görə də Peyğəmbərdən (s) sonrakı 12 canişinin adları belədir: Əli ibn Əbi Talib (ə), Həsən ibn Əli (ə), Hüseyn ibn Əli (ə), Əli ibn Hüseyn (ə), Məhəmməd ibn Əli (ə), Cəfər ibn Məhəmməd (ə), Musa ibn Cəfər (ə), Əli ibn Musa (ə), Məhəmməd ibn Əli (ə), Əli ibn Məhəmməd (ə), Həsən ibn Əli (ə) və Mehdi (ə.f). Şiənin məşhur baxışına görə, on bir İmam (ə) şəhid olub və onların sonuncusu, vəd edilən Mehdi (ə.f) qeybdədir. O, gələcəkdə zühur edəcək və yer üzünü ədalətlə dolduracaqdır.

Şiə İmamlarının (ə) tərcümeyi-halı və fəzilətləri haqqında şiələr tərəfindən "Əl-İrşad" və "Dəlailul-İmamət" kimi müxtəlif kitablar yazılmışdır. Həmçinin "Yənabiul-Məvəddət" və "Təzkirətul-Xəvas" kimi kitablar da sünnilər tərəfindən yazılmışdır.

Məqam və xüsusiyyətləri

On iki İmamın (ə) imamətinə etiqad etmək on iki imamçı şiə məzhəbinin əsaslarından biridir. Şiələrin nəzərindən İmam (ə), Allah tərəfindən və İslam Peyğəmbərinin (s) vasitəsi ilə təyin edilir.

Şiələr inanırlar ki, Quranda İmamların (ə) adları çəkilməsə də, onların imamətinə "Ulil-Əmr ayəsi", "Təthir ayəsi", "Vilayət ayəsi", "İkmal ayəsi", "Təbliğ ayəsi" və "Sadiqin ayəsi" kimi ayələrdə işarə olunur. Əlbəttə, hədislərdə İmamların (ə) adları və sayları qeyd edilmişdir.

Şiələrin inancına əsasən, İmamlar (ə) Quran ayələrini bəyan etmək, şəriət hökmlərini ifadə etmək, cəmiyyətin fərdlərini tərbiyə etmək, dini suallara cavab vermək, cəmiyyətdə ədaləti bərqərar etmək və İslamın sərhədlərini qorumaq kimi Peyğəmbərin (s) bütün vəzifələrinə sahibdirlər. Onların Peyğəmbərdən (s) fərqi yalnız vəhy almaq və şəriət gətirməkdədir.

Xüsusiyyətləri

İmamiyyə şiələrinin nəzərindən on iki İmamın (ə) bəzi xüsusiyyətləri belədir:

• Məsumluq: İmamlar (ə) da Peyğəmbər (s) kimi hər bir günah və xətadan məsumdurlar.
• Əfzəliyyət (üstünlük): Şiə alimlərinin nəzərindən İslam Peyğəmbərindən (s) sonra İmamlar (ə) peyğəmbərlərdən, mələklərdən və digər insanlardan daha üstün və fəzilətlidirlər. İmamların (ə) bütün məxluqlardan üstünlüyünə dəlalət edən rəvayətlərin müstəfiz və həqiqətdə, mütəvatir olduğu bildirilmişdir.
• Qeyb elmi: İmamların (ə) Allah tərəfindən qeybi elmi vardır.
• Təkvini və təşrii vilayət: İmamiyyə şiə alimlərinin əksəriyyəti İmamların (ə) təkvini vilayətlərinin sübut olduğunu bildirirlər. İmamların (ə) insanların mal və canlarında ixtiyar sahibi olmaları mənasındakı təşrii vilayətlərinin isbatında da heç bir ixtilaf yoxdur. İşlərin Peyğəmbərə (s) və İmamlara (ə) həvalə edilməsi rəvayətlərinə görə, qanunvericilik haqqı mənasında olan təşrii vilayət də İmamlar (ə) üçün sübut olub.
• Şəfaət məqamı: Bütün İmamlar (ə), Peyğəmbər (s) kimi şəfaət məqamına malikdirlər.
• Dini və elmi mərcəiyyət: "Səqəleyn hədisi" və "Səfinə hədisi" kimi rəvayətlərə əsasən, İmamların (ə) elmi və dini mərcəiyyətləri vardır və insanlar dini məsələlərdə onlara müraciət etməyə borcludurlar.
• Cəmiyyətin rəhbərliyi: İslam Peyğəmbərindən (s) sonra İslam ümmətinin rəhbərliyi və idarə edilməsi İmamların (ə) üzərinə düşür.
• İtaətin vacibliyi: "Ulul-Əmr" ayəsinə əsasən, İmamlar (ə) müftərəzüt-taətdirlər (itaət edilməsi vacib) və onlara itaət etmək qeyd-şərtsiz vacibdir. Necə ki, Allaha və Peyğəmbərə (s) itaət etmək vacibdir.

Əksər şiə alimlərinin nəzərindən bütün şiə İmamları (ə) şəhadətlə dünyadan gediblər və ya şəhid olacaqlar. Onların dəlili hədislərdir, o cümlədən, Əba Səltin İmam Rzadan (ə) nəql etdiyi rəvayətdir:

«وَ اللهِ مَا مِنَّا إِلَّا مَقْتُولٌ شَهِيد»

"Allaha and olsun ki, bizim hamımız yalnız şəhid edilirik". Bu rəvayətə əsasən, bütün İmamlar (ə), şəhadətlə dünyadan gedəcəklər.

İmamların (ə) imaməti

Şiə alimləri on iki İmamın (ə) imamətini sübut etmək üçün İmamların (ə) məsumluğu və əfzəliyyəti kimi əqli və "Cabir hədisi", "Lövh hədisi" və "12 xəlifə hədisi" kimi nəqli dəlillər irəli sürüblər.

Cabirin hədisi

Əsas məqalə: Cabir hədisi

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»

Cabir ibn Abdullah Ənsari "Ey iman gətirənlər, Allaha itaət edin, Peyğəmbərə və sizdən olan əmr sahiblərinə itaət edin" ayəsi nazil olduqdan sonra Peyğəmbərdən (s) "Ulul-Əmrin" mənasını soruşduqda, Peyğəmbər (s) onun cavabında belə buyurdu: "Onların birincisi Əli ibn Əbi Talib, ondan sonra Həsən, Hüseyn, Əli ibn Hüseyn, Məhəmməd ibn Əli, Cəfər ibn Məhəmməd, Musa ibn Cəfər, Əli ibn Musa, Məhəmməd ibn Əli, Əli ibn Məhəmməd, Həsən ibn Əli və ondan sonra mənimlə eyni adı və künyəni daşıyan övladıdır...".

12 xəlifə hədisi

Sünnilər tərəfindən Peyğəmbərin (s) xəlifələrinin sayı və Qureyşdən olmaları kimi bəzi xüsusiyyətləri bəyan olunmuş hədislər nəql edilmişdir; Cabir ibn Səmurə, Allah Rəsulundan (s) nəql edir ki, "bu din Qiyamət gününə qədər və sizin üzərinizdə on iki xəlifə olana qədər sabit olacaqdır. Bu xəlifələrin hamısı Qüreyş qəbiləsindəndir". Həmçinin İbn Məsuddan nəql olunan bir hədisdə Peyğəmbərdən (s) sonrakı nəqiblərin sayının Bəni-İsrail nəqiblərinin sayı kimi 12 nəfər olduğu bildirilir. Sünni alimlərindən olan Süleyman ibn İbrahim Qunduzinin deyinə görə, Peyğəmbərin (s) hədislərindəki on iki xəlifədən məqsəd şiələrin on iki İmamıdır (ə). Çünki bu hədisləri başqa şəxslərə nisbət vermək mümkün deyil.

İmamların (ə) tanıtımı

İmamiyyə şiələri əqli dəlillərə və mütəvatir "Qədir" və "Mənzilət" hədisi kimi nəqli dəlillərə əsasən, İslam Peyğəmbərinin (s) haqq və birbaşa xəlifəsinin Əli ibn Əbi Talib (ə) olduğuna inanırlar. İmam Əlidən (ə) sonra İmam Həsən (ə), İmam Hüseyn (ə), İmam Səccad (ə), İmam Baqir (ə), İmam Sadiq (ə), İmam Musa Kazim (ə), İmam Rza (ə), İmam Cavad (ə), İmam Hadi (ə), İmam Həsən Əskəri (ə) və İmam Mehdi (ə.f) İslam ümmətinin imamlığından məsuldurlar.

İmam Əli (ə)

İmam Əli (ə) kimi, Əmirəl-möminin (ə) ləqəbi ilə tanınan, şiələrin ilk imamı olan Əli ibn Əbi Talib (ə), Əbu Talib və Fatimə binti Əsədin oğludur ki, "Fil" ilinin 30-da rəcəb ayının on üçündə Kəbədə dünyaya göz açıb. O, Peyğəmbərə (s) ilk iman gətirən kişi idi. Həmişə Peyğəmbərlə (s) birlikdə addımlamış və Allah Rəsulunun (s) qızı Fatimə (s) ilə evlənmişdir.

Baxmayaraq ki, Peyğəmbər (s) bir neçə dəfə, o cümlədən, Qədir-Xum günü Əlini (ə) öz bilavasitə canişini kimi təqdim etmişdi, lakin o Həzrətin rehlətindən sonra Bəni Saidə Səqifəsi hadisəsində müsəlmanların xəlifəsi olaraq Əbu Bəkr ibn Əbi Qəhafə ilə beyət olundu. İslam cəmiyyətinin məsləhətinə uyğun hərəkət etmək və birliyini qorumaq üçün (üç xəlifənin hakimiyyəti dövründə) 25 illik dözümlülükdən və silahlı qiyamdan yayındıqdan sonra 35-ci qəməri ilində insanlar Həzrət Əli (ə) ilə beyət etdilər və onu xilafətə seçdilər. Həzrət Əlinin (ə) təqribən dörd il doqquz ay sürən xilafəti dövründə üç daxili müharibə baş verdi: Cəməl müharibəsi, Siffeyn müharibəsi və Nəhrəvan müharibəsi. Buna görə də o Həzrətin hakimiyyətinin çox vaxtı daxili ixtilafların həll edilməsinə sərf edildi.

Qəməri təqviminin 40-cı ilində Ramazan ayının 19-da İmam Əli (ə) Kufə məscidinin mehrabında namaz qılarkən İbn Mülcəm Muradi tərəfindən qılıncla vuruldu. O Həzrət Ramazan ayının 21-də şəhid oldu və Nəcəfdə dəfn edildi. Onun saysız-hesabsız fəzilətləri var idi. İbn Abbasdan rəvayət edilmişdir ki, Həzrət Əlinin (ə) mədhində 300-dən çox ayə nazil olmuşdur. Həmçinin ondan nəql olunur ki, Mütəal Allahın nazil etdiyi «یا أیها الذین آمنوا» "Ey iman gətirənlər" ifadəsi ilə başlayan ayələrdə Həzrət Əli (ə) möminlərin əmiri və onların rəhbəri kimi qeyd edilmişdir.

İmam Həsən (ə)

İmam Həsən Müctəba ləqəbi ilə tanınan, İmam Əli (ə) və Həzrət Fatimənin (s) oğlu olan Həsən ibn Əli (ə), üçüncü qəməri ilinin Ramazan ayının 15-də Mədinədə dünyaya göz açıb.

İmam Həsən (ə) atasının şəhadətindən sonra Allahın əmri və atasının vəsiyyəti ilə imamətə çatdı və altı aya yaxın müsəlmanların xəlifəsi kimi camaatın işlərinə rəhbərlik etdi. Bu dövrdə Müaviyə ibn Əbi Süfyan İmam Həsənin (ə) xilafətinin iqamətgahı olan İraqa yürüş etdi və İmam Həsənin (ə) ordusunun sərkərdələrini aldadaraq, o Həzrətə qarşı təhrik etdi. O qədər ki, İmam Həsən (ə) sülh bağlamaq məcburiyyətində qaldı. Həmçinin (Müaviyənin vəfatından sonra xilafətin İmam Həsənə (ə) qayıtması, onun ailəsi və şiələrinin də hücumdan salamat qalması) kimi bir sıra şərtlərlə zahiri xilafəti Müaviyəyə verdi. İmam Həsən (ə) 10 il imamlıq etdi. O Həzrət hicri 50-ci ildə səfər ayının 28-də Müaviyənin təhriki ilə həyat yoldaşı Cödə tərəfindən zəhərlənərək şəhid oldu və Bəqi qəbiristanlığında dəfn edildi.

İmam Həsən (ə) "Kisa" əshabından, "Mübahələ" hadisəsində iştirak edən şəxslərdən və Peyğəmbərin (s) Əhli-beytindən biridir ki, "Təharət" ayəsi onların haqqında nazil olmuşdur.

İmam Hüseyn (ə)

Əsas məqalə: İmam Hüseyn (ə)

Əba Əbdillah və Seyidüş-Şühəda kimi tanınan və şiələrin üçüncü imamı, Əli (ə) və Həzrət Fatimənin (s) ikinci oğlu Hüseyn ibn Əli (ə) hicrətin dördüncü ilində Şəban ayının üçüncü günündə Mədinədə dünyaya gəldi. O, qardaşı İmam Həsən (ə) şəhadətə çatdıqdan sonra Peyğəmbər (s) və İmam Əlinin (ə) göstərişi və qardaşının vəsiyyətinə əsasən imamətə yetişdi.

İmam Hüseyn (ə) on il imamlıq etdi, son altı ay istisna olmaqla, o Həzrətin imamət dövrü Müaviyənin xilafətinə təsadüf etdi. Qəməri təqviminin 60-cı ilində Müaviyə vəfat etdi və onun yerinə oğlu Yezid gəldi.

Yezid Mədinə valisinə əmr etdi ki, İmam Hüseyndən (ə) ona beyət etməsini istəsin, əks halda başını Şama göndərsin. Mədinə valisi Yezidin istəyini İmam Hüseynə (ə) çatdırdıqdan sonra o, gecə vaxtı ailəsi ilə birlikdə Məkkəyə hərəkət etdi. Bir müddət sonra kufəlilərin dəvəti ilə ailəsi və bir qrup səhabəsi ilə birlikdə Kufəyə tərəf yola düşdü. İmam (ə) və səhabələri Kərbəlada Yezidin qoşunu tərəfindən mühasirəyə alındı ​​və Məhərrəm ayının 10-cu günü onlar ilə Ömər ibn Sədin komandanlığı altında olan Yezidin ordusu arasında döyüş başladı. İmam (ə), ailəsi və səhabələri şəhid oldular, qadınlar, uşaqlar və Aşura günündə xəstə olan İmam Səccad (ə) əsir düşdülər.

İmam Hüseyn (ə) "Kisa" əshabından, "Mübahələ" hadisəsində iştirak edən şəxslərdən və Peyğəmbərin (s) Əhli-beytindən biridir ki, "Təharət" ayəsi onların haqqında nazil olmuşdur.

İmam Səccad (ə)

Səccad və Zeynul-Abidin ləqəbli Əli ibn Hüseyn (ə) şiələrin dördüncü imamı və İmam Hüseynin (ə) oğlu idi ki, 38-ci hicri-qəməri ilində Mədinədə 3-cü Yəzdgerdin qızı Şəhrbanudan dünyaya gəldi.

İmam Səccad (ə) Kərbəla hadisəsində əsir düşdü və Kərbəla əsirləri ilə birlikdə Kufəyə və Şama göndərildi. O, Şamda özünü və atalarını tanıdan xütbə oxudu və bu, xalqa təsir etdi. O, əsirlik dövrünü keçirdikdən sonra Mədinəyə qaytarıldı və Mədinədə ibadətlə məşğul idi. Əbu Həmzə Somali və Əbu Xalid Kabuli kimi şiənin xas şəxsiyyətlərindən başqa heç kimlə əlaqəsi yox idi. Xas şiələr də həmin İmamdan (ə) aldıqları təlimləri şiələr arasında yayırdı.

Dördüncü İmam (ə) 34 il imamlıq etdikdən sonra 57 yaşında, hicri 95-ci ildə Vəlid ibn Əbdül-Məlik tərəfindən zəhərləndi və şəhid oldu. O Həzrət Bəqi qəbiristanlığında əmisi İmam Həsənin (ə) yanında dəfn edildi.

"Səhifeyi Səccadiyyə" İmam Səccaddan (ə) nəql olunan duaları özündə cəmləşdirən bir kitabdır. Səhifeyi Səccadiyyənin dualarının məzmunu daha çox tövhidlə bağlıdır və onların əsas mövzusu Allaha yalvarmaq və dua etməkdir. İmam Səccad (ə) "Səhifeyi Səccadiyyə"də əxlaqi prinsipləri və ictimai-siyasi həyat tərzini dua və münacat şəklində bəyan etmişdir. "Səhifeyi Səccadiyyə"ni Nəhcül-bəlağədən sonra şiələrin ən mühüm və görkəmli kitabı, dünyagörüşünün və məktəbin bir dərin və tam təlimi hesab ediblər.

İmam Baqir (ə)

İmam Muhəmməd Baqir (ə) kimi tanınan və şiələrin beşinci imamı olan Məhəmməd ibn Əli, İmam Səccadın (ə) və İmam Həsənin (ə) qızı Fatimənin oğludur ki, hicri qəməri təqvimi ilə 57-ci ildə Mədinədə anadan olmuşdur. O, Allahın əmri, Peyğəmbərin (s) və özündən əvvəlki imamların (ə) tanıtımı ilə imamlıq məqamına çatdı. O Həzrət hicri 114-cü ildə əməvi xəlifəsi Hişamın qardaşı oğlu İbrahim ibn Vəlid ibn Əbdül-Məlik tərəfindən zəhərlənərək şəhid edildi və Bəqi qəbiristanlığında atasının yanında dəfn edildi. İmam Baqir (ə) Aşura hadisəsində Kərbəlada iştirak edirdi, o vaxt dörd yaşında idi.

Beşinci İmamın (ə) 18 və ya 19 il davam edən imaməti dövründə bir tərəfdən əməvilərin zülmləri nəticəsində hər gün inqilablar və müharibələr baş verirdi. Bu problemlər xilafəti məşğul edir və Əhli-beytə (ə) hücum etməkdən uzaqlaşdırırdı. Digər tərəfdən, Kərbəla hadisəsi və Əhli-beytin (ə) məzlumiyyəti müsəlmanları ona məftun etmiş və İslam həqiqətlərini və Əhli-beytin (ə) təlimlərini yaymaqda o Həzrətə əvvəlki imamların heç biri üçün mümkün olmayan imkanlar yaratmışdır. Buna görə də o Həzrətdən saysız-hesabsız hədislər nəql olunmuşdur.

Şeyx Müfidin dediyinə görə, onun dini maarif haqqında hədisləri o qədərdir ki, İmam Həsən (ə) və İmam Hüseynin (ə) övladlarından heç birindən bu qədər hədis yadigar qalmamışdır.

İmam Sadiq (ə)

Əsas məqalə: İmam Sadiq (ə)

İmam Cəfər Sadiq (ə) ləqəbi ilə tanınan və şiələrin altıncı imamı olan Cəfər ibn Məhəmməd, İmam Baqir (ə) və Qasim ibn Məhəmməd ibn Əbu Bəkrin qızı Ümmü Fərvənin oğludur. O, 83-cü qəməri ilində rəbiul-əvvəl ayının 17-də Mədinədə anadan olmuşdur.[89] Həmçinin 148-ci qəməri ilində[90] Abbasi xəlifəsi Mənsurun[91] tərəfindən zəhərlənərək şəhadətə çatmış və Bəqi qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.[92]

İmam Sadiq (ə) 34 illik imaməti dövründə[93] Əməvi hökumətinin zəifliyi üzündən İslam təlimlərinin nəşri üçün münasib bir şərait əldə etdi, buna görə də dini təlimləri nəşr etmək və müxtəlif fənlər üzrə bir çox elmi şəxsiyyətlər yetişdirməyə başladı.[94] O Həzrətin tələbə və rəvayətçilərinin sayının 4000 nəfər olduğunu bildiriblər.[95]

Zürarə, Məhəmməd ibn Müslim, Mömin Taq, Hişam ibn Həkəm, Əban ibn Təğlib, Hişam ibn Salim, Cabir ibn Həyyan[96] və sünnilərdən də Süfyan Suri, Əbu Hənifə (Hənəfi məzhəbinin başçısı), Maliki məzhəbinin rəhbəri Malik ibn Ənəs kimi şəxslər o İmamın yanında dərs alanlardan bəziləri idi.[97]

Şeyx Mufidin dediyinə görə, Əhli-beyt (ə) arasında ən çox hədis İmam Sadiqdən (ə) nəql olunmuşdur.[98] Deyilib ki, elə buna görə, şiə məzhəbini Cəfəri məzhəbi adlandırıblar.[99]

İmam Kazım (ə)

İmam Musa Kazım (ə) kimi tanınan, Kazım və Babəl-Həvaic ləqəbli on iki imamçı şiələrin yeddinci imamı Musa ibn Cəfər (ə), İmam Sadiq (ə) və Həmidənin oğludur ki, hicri qəməri təqvimi ilə 128-ci ildə Məkkə ilə Mədinə arasında yerləşən Əbva adlı yerdə anadan olmuşdur.[100]

İmam Kazim (ə), İmam Sadiqin (ə) təyin etməsi ilə atasından sonra imam oldu.[101]

Yeddinci imamın (ə) 35 illik imamət dövrü[102] Abbasi xəlifələrindən Mənsur, Hadi, Mehdi və Harunun dövrünə təsadüf edirdi.[103] Bu dövr Abbasi xilafətinin qüdrətinin yüksək olduğu bir dövr idi. Buna görə də İmam Kazim (ə) və şiələr üçün çox çətin bir dövr sayılırdı. Bu səbəbdən də o Həzrət, dövrün hökumətinə qarşı təqiyyə etmiş və şiələrə də belə etmələrini buyurmuşdur.[104]

Hicri 179-cu ilin şəvval ayının 20-də Harun həcc niyyəti ilə Mədinəyə getdiyi zaman yeddinci imam (ə) onun əmri ilə Mədinədə zindana salınır. Sonra da Mədinədən Bəsrəyə, Bəsrədən Bağdada köçürülür.[105]

Hicri 183-cü ildə Bağdad zindanında Sindi ibn Şahik tərəfindən zəhərlənərək şəhid edildi və indi Kazimeyndə olan "Məqabiri Qüreyş"[106] adlı yerdə dəfn olundu.[107]

İmam Rza (ə)

İmam Rza (ə) kimi tanınan və şiələrin səkkizinci imamı olan Əli ibn Musa ibn Cəfər, İmam Kazim (ə) və Nəcmə Xatunun oğludur ki, hicri 148-ci ildə Mədinədə doğulmuş və hicri 203-cü ildə Tusda (Məşhəd) 55 yaşında şəhid olmuşdur.[108]

İmam Rza (ə) atasından sonra Allahın əmri və İmam Kazimin (ə) bildirməsi ilə imamətə çatdı.[109] O Həzrətin imamət müddəti 20 il (hicri 183-203-cü illər) idi ki,[110] Harunər-Rəşidin və onun oğulları Əmin və Məmunun xilafətinə təsadüf edirdi.[111]

Harunər-Rəşiddən sonra Məmun xilafətə çatdı.[112] Məmun öz xilafətini qanuniləşdirmək, İmam Rzanın (ə) fəaliyyətinə nəzarət etmək və imamət məqamı və rütbəsini kiçiltmək üçün səkkizinci İmamı öz vəliəhdi təyin etmək qərarına gəldi.[113] Bu səbəbdən də o, 201-ci hicri ilində İmamı (ə)[114] Mədinədən Mərvə gətizdirdi.[115 ]Əvvəlcə Məmun xilafəti, daha sonra isə öz vəliəhdliyini İmam Rzaya (ə) təklif etdi. Amma İmam Rza (ə) qəbul etmədi. Lakin nəhayət, Məmun İmamı (ə) öz vəliəhdliyini qəbul etməyə məcbur etdi. İmam (ə) da dövlət işlərinə, kimisə təyin etmə və vəzifədən çıxartmaq işlərinə qarışmamaq şərti ilə vəliəhdliyi qəbul etdi.[116] Bir müddət sonra şiələrin sürətlə inkişaf etdiyini görən Məmun öz xilafətini qorumaq üçün İmam Rzanı (ə) zəhərləyib şəhid etdi.[117]

Məşhur "Silsilətüz-Zəhəb" hədisini İmam Rza (ə) Nişaburdan Mərvə keçərkən nəql etmişdir.[118] İmam Rzanın (ə) Mərvdə olduğu müddətdə Məmun O Həzrətlə başqa din və məzhəb böyükləri arasında elmi münazirə məclisləri təşkil etdi ki, bu da İmamın (ə) elmdəki üstünlüyünün bəyan edilməsinə səbəb oldu.[119]

İmam Cavad (ə)

Əsas məqalə: İmam Cavad (ə)

İmam Cavad və İmam Muhəmməd Təqi (ə) kimi tanınan və on iki imamçı şiənin doqquzuncu imamı olan Məhəmməd ibn Əli, səkkizinci İmam və Səbikə Nobihin oğlu idi ki, hicri 195-ci ilin ramazan ayında Mədinədə[120] dünyaya göz açmış və hicri 220-ci ildə Bağdadda şəhid olmuşdur.[121] O Həzrət Kazimeyndəki Qüreyş məqbərəsində babası yeddinci İmamın (ə) yanında dəfn edildi.[122]

İmam Cavad (ə) səkkiz yaşında[123] və atasının göstərişi ilə imamətə çatdı.[124] Onun yaşının az olması bir sıra şiələrin onun imamətinə şübhə etməsinə səbəb oldu. Bəziləri İmam Rzanın (ə) qardaşı Abdullah ibn Musanı imam adlandırdı, bəziləri isə vaqifiyyəyə qoşuldular. Lakin onların əksəriyyəti imamət mətninə və İmam Cavadı (ə) elmi imtahandan keçirtmələrinə əsasən onun imamətini qəbul etdilər.[125] O Həzrətin 17 illik imamət dövrü[126] Məmun və Mötəsimin xilafətinə təsadüf edir.[127]

Hicri 204-cü ildə Məmun onu və şiələrini nəzarətdə saxlamaq üçün imam Cavadı (ə) (o zaman xilafətin paytaxtı olan) Bağdada apazdırdı və qızı Ümmül-Fəzli o Həzrətə ərə verdi.[128] Bir müddət sonra o Həzrət Mədinəyə qayıtdı və Məmunun hakimiyyətinin sonuna qədər Mədinədə qaldı. Məmunun ölümündən sonra Mötəsim xilafətə gəldi və hicri 220-ci ildə İmamı (ə) Bağdada çağırtdırıb onu nəzarətdə saxladı və nəhayət, Mötəsimin təhrik etməsi və həyat yoldaşının əli ilə zəhərlənərək şəhid edildi.[129]

İmam Hadi (ə)

Əsas məqalə: İmam Hadi (ə)

İmam Hadi və ya İmam Əliyyən-Nəqi (ə) ləqəbi ilə tanınan və on iki imamçı şiənin onuncu imamı olan Əli ibn Məhəmməd, İmam Cavad (ə) və Səmanə Məğribiyyənin oğlu idi ki, hicri 212-ci ildə Mədinə yaxınlığındakı Səriyyə adlanan ərazidə anadan oldu[130] və hicri 254-cü ildə Samirrada[131] Abbasi xəlifəsi Əl-Mötəz Billahın əli ilə zəhərlənərək şəhid edildi.[132]

İmam Hadi (ə) 33 il (hicri 220-254-cü il) şiələrin imamı olmuşdur.[133] Bu dövrdə o, altı Abbasi xəlifəsi, Mötəsim, Vasiq, Mütəvəkkil, Müntəsir, Müstəin və Mötəz ilə müasir olmuşdur.[134]

Hicri 233-cü ildə Mütəvəkkil İmam Hadini (ə) nəzarətdə saxlamaq üçün[135] Mədinədən (o vaxt xilafətin mərkəzi olan) Samirraya[136] apazdırdı.[137] və o Həzrət ömrünün qalan hissəsini bu şəhərdə keçirdi.[138] Mütəvəkkilin ölümündən sonra Müntəsir, Müstəin və Mötəz hakimiyyətə gəldilər və İmam Hadi (ə) Mötəzin dövründə zəhərlənərək şəhid oldu.[139]

İmam Hadi (ə) dua və ziyarət vasitəsi ilə şiələri tərbiyə edir və onları şiə maarifi ilə tanış etməyə çalışırdı.[140] Şiələrin mühüm ziyarətnamələrindən olan "Camieyi-Kəbirə" ziyarəti o Həzrətdən nəql edilmişdir.[141]

İmam Həsən Əskəri (ə)

Əsas məqalə: İmam Həsən Əskəri (ə)

İmam Həsən Əskəri (ə) kimi tanınan və on iki imamçı şiənin 11-ci imamı olan Həsən ibn Əli (ə), İmam Hadi (ə) və Hədis xanımın oğlu idi ki, hicri 232-ci ildə Mədinədə doğulmuş[142] və hicri 260-cı ildə[143] Abbasi xəlifəsi Mötəmidin hiyləsi ilə zəhərlənmiş və şəhadətə çatmışdı.[144] O Həzrəti Samirradakı evində atasının hərəminin yanında dəfn etdilər.[145]

11-ci İmam (ə), atasının göstərişinə əsasən ondan sonra imamətə çatmış və altı illik imaməti dövründə[146] Mötəz, Muhtədi və Mötəmid Abbasi ilə müasir olmuşdur.[147] İmam (ə) Samirrada Abbasi xəlifələrinin nəzarəti altında idi və bir neçə dəfə zindana salındı.[148] Bəzilərinin dediyinə görə, onun Samirrada uzun müddət qalması bir növ o dövrün xəlifəsi tərəfindən həbs edilmək və zindana salınmaq idi.[149]

Buna görə də o Həzrət təqiyyə[150] ilə rəftar etmiş və özündən əvvəlki bir neçə imam kimi vəkillik təşkilatı vasitəsilə şiələrlə əlaqə saxlamışdır.[151] Bildirilib ki, xəlifələrin təzyiq və sərtliyinə səbəb bir tərəfdən şiələrin əhalisinin və qüdrətinin artması və xəlifələrin onlardan qorxması idisə, digər tərəfdən də bir sıra dəlillər var idi ki, 11-ci İmamın (ə) vəd edilmiş Mehdi (ə.f) sayılan övladının olduğundan xəbər verirdi.[152] İmam Əskəri (ə) və atası Samirrada (Əsgər) məskunlaşdıqları üçün "Əskəriyyəyn" adı ilə tanınırlar.[153]

İmam Mehdi (ə.f)

İmam Mehdi və İmam Zaman (ə.f) ləqəbi ilə tanınan, on iki imamçı şiələrin on ikinci və sonuncu imamı olan Məhəmməd ibn Həsən (ə), İmam Əskəri (ə) və Nərcis Xatunun oğlu idi ki, hicri 255-ci ildə şaban ayının ortasında Samirrada dünyaya göz açdı.[154]

İmam Mehdi (ə.f) beş yaşında ikən imamətə çatdı.[155] Peyğəmbər (s) və bütün imamlar (ə) onun imamətini bəyan ediblər.[156] O, atasının şəhadətinə (hicri 260-cı il) qədər camaatdan gizlin idi və şiənin bəzi xüsusi şəxslərindən başqa heç kim onunla görüşə bilmirdi.[157]

Atasının şəhadətindən sonra Allahın əmri ilə camaatın gözündən qeybə çəkildi. Təxminən yetmiş il kiçik qeybdə olmuş və bu müddət ərzində dörd xüsusi naib vasitəsilə şiələrlə əlaqə saxlamışdır. Lakin hicri 329-cu ildə böyük qeybətin başlaması ilə şiələrin İmamla (ə) xüsusi naiblər vasitəsilə olan əlaqəsi sona çatdı.[158]

Rəvayətlərə görə, qeybət dövründə şiələr fərəc və İmam Zamanının (ə.f) zühurunun intizarını çəkməyə təşviq ediliblər və bu, ən üstün əməllərdən sayılıb.[159] Şiələr rəvayətlərə əsaslanaraq inanırlar ki,[160] zühurdan sonra İslam cəmiyyəti ədalətlə dolu olacaqdır.[161] Müxtəlif rəvayətlərdə zühurun ​​əlamətləri bəyan olunmuşdur.[162]

Şiə imamlarının sünnilər arasında mövqeyi

Sünnilər şiələrin on iki imamını imam və Peyğəmbərin (s) bilavasitə canişinləri kimi qəbul etmirlər[163] lakin onlara məhəbbət bəsləyirlər.[164] Öz mənbələrində Həzrət Peyğəmbərdən (s) nəql olunan rəvayətə əsasən, "məvəddət" ayəsinə görə[165] məhəbbət bəslənilməsi vacib olan qohumlardan məqsəd Əli (ə) və Fatimə (s) və onların övladlarıdır.[166] Hicri 6-cı əsrdə sünni təfsirçisi və mütəkəllimi olan Fəxrəddin Razi "məvəddət" ayəsinə istinad edərək, təşəhhüddə salavat deməyi, Peyğəmbərin (s) həyat tərzini, Əli (ə) Fatimə (s) və onların övladlarına məhəbbət bəsləməyi və sevməyi vacib hesab etmişdir.[167]

Bəzi sünni alimləri şiə imamlarının (ə) hərəmlərini ziyarət etməyə gedir və onlara təvəssül edirdilər. O cümlədən, hicri 3-cü əsrdə əhli-sünnə alimlərindən olan Əbu Əli Xəllal deyib ki, nə vaxt bir problemim olsa, Musa ibn Cəfərin (ə) qəbrini ziyarət edib ona təvəssül edirdim və problemim həll olurdu.[168] Hicri 3 və 4-cü əsrlərdə sünni təfsirçisi, mühəddisi və fəqihi olan Əbu Bəkr Məhəmməd ibn Xuzeymədən nəql olunub ki, dəfələrlə İmam Rzanın (ə) qəbrini ziyarət etməyə gedirdi və onun təzim və duaları başqalarını heyrətə salardı.[169] Hicri 3 və 4-cü əsrlərdə sünni mühəddisi olan İbn Hibban demişdir ki, Tusda olduğum müddətdə nə vaxt bir problemim olsa, Əli ibn Musər-Rzanı (ə) ziyarət etməyə gedir dua edirdim. Duam qəbul və problemim həll olurdu.[170]

Cəfər Sübhaninin dediyinə görə, bir çox sünni alimləri şiə imamlarının (ə) dini və elmi nüfuzunu qəbul ediblər.[171] Misal olaraq Hənəfi məzhəbinin banisi Əbu Hənifədən nəql olunub ki, mən Cəfər ibn Məhəmməddən (ə) daha üstün bir fəqih görmədim.[172]

Bu cümlə, tabein, hicri birinci və ikinci əsr sünni fəqihi və mühədislərindən olan Məhəmməd ibn Müslim ibn Şihab Zöhridən İmam Səccad (ə) haqqında nəql edilmişdir.[173]

Sünni mühəddislərindən və İmam Baqirin (ə) səhabələrindən olan Abdullah ibn Əta Məkki deyir: "Mən alimləri Məhəmməd ibn Əlinin (ə) hüzurunda elm baxımından aşağı və kiçik gördüyüm kimi heç kimin yanında aşağı və kiçik görmədim. Mən Həkəm ibn Ütəybəni (Kufənin böyük fəqihlərindən biri) onun yanında şagird kimi gördüm".[174]

Biblioqrafiya

Şiə İmamlarının (ə) tərcümeyi-halı və onların fəzilətləri haqqında şiələr və sünnilər tərəfindən çoxlu kitablar yazılmışdır.

Şiə kitabları

Şiə alimlərinin İmamlar (ə) və onların fəzilətləri haqqında yazdıqları kitabları arasında aşağıdakıları qeyd etmək olar:

1. "Dəlailul-İmamət" kitabı: Bu əsərin Həzrət Zəhra (s) və İmamların (ə) həyatı, möcüzələri və fəzilətləri haqqında Məhəmməd ibn Cərir Təbəri Səğirə (hicri 310-cu ildə vəfat edib) tərəfindən ərəbcə yazıldığı bildirilir.
2.   "Əl-İrşad fi mərifəti Höcəcillah ələl-ibad" kitabı: Bu əsər, şiə fəqihi və mütəkəllimi Şeyx Müfid (hicri 413-cü ildə vəfat edib) tərəfindən ərəb dilində yazılmış kəlami və tarixi bir kitabdır. Sözügedən kitab, rəvayətlərə əsasən İmamların (ə) həyat tarixçəsi və fəzilətlərindən bəhs edir. Məhəmməd Baqir Saidi Xorasani bu kitabı fars dilinə tərcümə edib.
3. "Mənaqibu Ali Əbi Talib" kitabı: Bu əsər, İbn Şəhr Aşub Mazandarani (hicri 588-ci ildə vəfat edib) tərəfindən ərəbcə yazılmış bir kitabdır ki, on dörd məsumun (s) fəzilətlərindən bəhs edir.
4. "Elamul-vəra bi əlamil-huda" kitabı: Bu əsər, Fəzl ibn Həsən Təbərsi (hicri 548-ci ildə vəfat edib) tərəfindən ərəb dilində yazılmış bir kitabdır ki, Allah Rəsulunun (s) və məsum İmamların (ə) həyat tərzi və yaşamlarından bəhs edir.
5.   "Kəşful-ğummə fi mərifətil- Əimmə (ə)" kitabı: Bu əsər, Əli ibn İsa İrbili (hicri 692-ci ildə vəfat edib) tərəfindən on dörd məsumun (ə) tarixi, fəzilətləri və möcüzələri haqqında ərəbcə yazılmış bir kitabdır.
6. "Rəvzətül-Vaizin və Bəsirətul-Müttəizin" kitabı: Bu əsər, Fəttal Nişaburi (508-ci ildə vəfat edib) tərəfindən ərəb dilində yazılmış bir kitabdır ki, Peyğəmbəri-Əkrəm (s) və Əhli-beytin (ə) həyat tarixindən bəhs edir. Bu kitabı fars dilinə Mahmud Məhdəvi Damqani tərcümə edib.
7. "Cəlaul-Uyun" kitabı: Bu əsər, Məhəmməd Baqir Məclisinin (hicri 1037-h. 1110) fars dilində yazdığı bir kitabdır ki, on dörd məsumun (ə) həyat tarixindən bəhs edir və on dörd fəsildən ibarətdir.
8. "Müntəhəl-Amal fi təvarixin-Nəbi vəl-Al" kitabı: Bu əsər, Şeyx Abbas Qumi (1294-1359-cu hicri illərində yaşayıb) tərəfindən yazılıb ki, on dörd məsumun (ə) həyatından ətraflı bəhs edir.

Sünni kitabları

On iki İmamın (ə) tərcümeyi-halı və fəzilətləri haqqında yazılmış bəzi sünni kitabları bunlardır:

1. "Mətalibus-Siul fi mənaqibi Alir-Rəsul" kitabı: Bu kitab, Məhəmməd ibn Təlhə Şafiinin (582-652 hicri illərində yaşayıb) ərəb dilində yazdığı bir kitabdır ki, on iki İmamın (ə) tərcümeyi-halını on iki fəsildə vəsf edib.[175]
2. "Təzkirətül-xəvas minəl-ümməti fi zikri xəsaisil-Əimməti" kitabı: Bu kitab, əhli-sünnənin hənəfi məzhəbinin tarixçisi və alimi Səbat ibn Cozi ləqəbi ilə tanınan Yusif ibn Qəzoğli (hicri 654-cü ildə vəfat edib) tərəfindən İmamların (ə) tərcümeyi-halı və onların fəzilətləri haqqında yazılmışdır. Həmçinin İmamların (ə) sayı ilə uyğun olaraq on iki fəsildə yazılıb.[176]
3.  "Əl-Fusulul-Muhimmə fi mərifətil-Əimmə" kitabı: Bu kitab, 9-cu əsrdə yaşamış sünni yazıçı İbn Səbbağ Maliki (vəfatı hicri 855-ci ildə) tərəfindən yazılmışdır ki, on iki İmamın (ə) həyatı və fəzilətlərindən bəhs edir.[177] Bir çox şiə və sünni alimləri bu kitabdan sitat gətiriblər.[178]
4. "Əl-Əimmətul-İsna əşər ya Əşəzərauz-Zəhəbiyyə" kitabı: Bu kitab, Dəməşqdən olan hənəfi alimi İbn Tulun (hicri 953-cü ildə vəfat edib) tərəfindən yazılmışdır.[179]
5. "Əl-İthaf bu hubbil-Əşraf" kitabı: Bu kitab, misirli sünni şafii alimlərindən biri olan Cəmaləddin Şəbravi (1172-1092) tərəfindən, Peyğəmbərin (s) ailəsi və İmamların (ə) həyatı haqqında yazılıb.[180]
6. "Nurul-Əbsar fi mənaqibi Ali Beytin-Nəbiyyil-Muxtar"kitabı: Bu kitab, 13-cü əsrin sünni alimlərindən olan Mömin Şəblənci tərəfindən yazılıb ki, Peyğəmbərin (s), şiə İmamlarının (ə) və sünni xəlifələrinin həyatından bəhs edir.
7. "Yənabiul-Məvəddəti li zəvil-qurba" kitabı: Bu kitab, Peyğəmbərin (s) Əhli-Beytinin (ə) fəzilətləri, məziyyətləri və həyatından bəhs edir ki,[181] sünni hənəfi alimi Süleyman ibn İbrahim Qunduzi (h. 1294-cü ildə vəfat edib) tərəfindən yazılmışdır.[182]

Əlaqəli məqalələr

• Əhli-Beyt (ə)